فرشید لاری:

مطبوعات در دوره قاجار نقش زیادی در مهیا ساختن افکار عمومی برای مبارزه با ظلم و استبداد داشتند. نشریات در عصر مشروطه‌خواهی در کنار سایر نیروها برای نیل به حکومت قانون، مبارزه فکری خود را تا جایی ادامه دادند که آن را به جنبش کلی تبدیل کردند. نقش آنها در تحقق این امر آنقدر اهمیت داشت که رکن چهارم مشروطه لقب گرفتند. نویسندگان و روشنفکران ایرانی با چاپ و ارائه مطالب خود در روزنامه‌های موجود، باعث بیداری افکار مردم و ترویج اندیشه‌های آزادی‌خواهی و مشروطه‌طلبی شدند.

استقبال مردم بوشهر از روزنامه‌های بیدا‌رکننده و آگاهی‌دهنده مخالف حکومت قاجار بسیار زیاد بوده است. براساس اسناد موجود مردم این شهر یکی از طرفداران عمده مطبوعات اپوزیسیون چاپ مصر، لندن، هندوستان و عثمانی بوده و با شور و شوق این نشریات را مطالعه می‌کرده‌اند.حتی سال‌ها قبل از انتشار روزنامه فارسی‌زبان در هندوستان،ت حصیل‌کردگان و نخبگان بوشهری از طریق مطالعه کتاب‌ها و روزنامه‌های فرانسوی و انگلیسی با فرهنگ روزنامه‌خوانی آشنا بوده‌اند، به‌طوری که یکی از اقلام مهم وارداتی از لندن و هندوستان به بوشهر، کتاب و روزنامه بوده است.

اگرچه هنوز آنچنان که باید و شاید تاثیر نشریات در گسترش اندیشه‌های مشروطه‌خواهی بوشهر مورد توجه قرار نگرفته است اما با نگاهی اجمالی به این نشریات و مطالب برخی از آنها می‌توان به نقش این نشریات در پیدایش جنبش مشروطه‌خواهی در بوشهر آگاه شد. روزنامه «مظفری» از جمله نشریه مهم و تاثیرگذاری بود که در بندر بوشهر به همت مدیری جسور و شجاع به‌نام میرزا علی‌آقا لبیب‌الملک شیرازی به چاپ می‌رسید و نقش بسیار مهمی در اشاعه و دفاع از مبانی مشروطه ایفا می‌کرد.

 این روزنامه بیان‌کننده دردها و بازتاب‌دهنده وضعیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مردم همان روزگار بود. لبیب‌الملک شیرازی که از روزنامه‌نگاران آزادی‌خواه و مترقی ساکن بوشهر بود، فعالیت مطبوعاتی خود را از چند سال قبل از مشروطیت شروع کرد. در نشریه مظفری مقالات و اعلامیه‌های مختلفی در دفاع از اندیشه‌های مشروطه‌خواهی و مبارزه با استبداد به چاپ می‌رسید. انتشار این‌گونه مطالب سبب شد تا در دوران سلطنت مظفرالدین‌شاه و صدارت عین‌الدوله روزنامه مظفری در بوشهر توقیف و مدیر آن محبوس شود. پس از آزادی او از زندان که به‌وساطت اعتماد‌السطلنه وزیر انطباعات صورت گرفت، او بار دیگر در نشریه خویش از اندیشه‌های آزادی‌خواهی و برقراری پارلمان و مبارزه با استعمارگران خارجی به‌ویژه انگلیس و روس طرفداری می‌کرد و از مخالفان جدی حضور بلژیکی‌ها در گمرک بوشهر بود. انتشار این‌گونه مطالب دوباره باعث بازداشت، توقیف روزنامه و تبعیدش به محمره شد. یاحسینی در کتاب «صد سال مطبوعات بوشهر» درباره ارزش و جایگاه تاریخی روزنامه مظفری در تاریخ نهضت مشروطیت ایران چنین آورده است: «روزنامه مظفری از روزنامه‌های آزاد و ارجمندی بوده که دوش به دوش روزنامه «حبل‌المتین» هندوستان پیش می‌رفته، منتها چون حبل‌المتین در خارج ایران طبع و توزیع می‌شد، دشمنان آزادی ایران دسترسی به توقیف و جلوگیری از انتشار آن را نداشته‌اند، فقط یکی دوسه بار توانستند از ورود آن به خاک ایران جلوگیری کنند اما بیچاره مدیر مظفری چون در داخل ایران می‌زیسته، دچار همه گونه عذاب و شکنجه شده و نگذاشته‌اند با قلم خود مردم جنوب را بیدار کند و از این جهت وقایع ناگوار سختی برای او پیش آورده و عاقبت او را از بوشهر تبعید و در بندرریگ، بصره و کربلا سرگردانش ساخته‌اند».

با همه مشکلات و موانع این آزاد مرد هنگام تبعید و آوارگی دست از اظهار عقاید و دشمنی خود با انگلیسی‌ها و مستبدین برنداشته و روزنامه را در مکه و کربلا به نام «غیرت» منتشر ساخته است. استاد محیط طباطبایی درباره روزنامه مظفری و مدیرش می‌نویسد:

«روزنامه مظفری بوشهر دراین دوره مورد مواخذه و تعقیب انگلیسی‌ها قرارگرفت و مدیرش ناگزیر از دربه‌دری و آوارگی در عتبات عراق شد. موقرالدوله بالیوزی درآن وقت حاکم بندر بوشهر بود و به مدیر مظفری آزارها رسانید و او را به زندان افکند. وقتی از زندان رها شد، به عراق رفت. درجای دیگر وی روزنامه مظفری را قدیمی‌ترین روزنامه منتشره مشروطه در بوشهر، بلکه در سراسر ایران به حساب آورده است».

گوئل کهن نیز درباره اهمیت و جایگاه تاریخی روزنامه مظفری چنین نوشته است: «در میان این مطبوعات غیردولتی که سال‌های استبداد در ایران منتشر می‌شد، «طلوع» و «مظفری» در بیداری توده‌ها و در جهت گسترش اندیشه‌های نوین و مبارزه بر ضداستبداد، نقش مهمی ایفا کردند. روزنامه مظفری که در زمره مطبوعات روشنگر و پیشرو است، پس از تربیت دومین روزنامه‌ای است که توانست، عبارت مظفری جریده‌ای است آزاد را درکنار عنوان صفحه نخست خود چاپ کند». در پایان چنین مستفاد می‌شود در زمانی که شاهان قاجار و حکام محلی دوام و بقا حکومت خود را در جهل و نادانی مردم می‌دانستند، این روزنامه در رشد و گسترش آگاهی مردم نقشی اساسی داشته است و یکی از عوامل مهم تحول تفکر مردم بوده است. بنابراین روزنامه مظفری در فراهم کردن زمینه‌های پذیرش مشروطه‌خواهی و دفاع از مبانی مشروطیت در بین مردم بوشهر نقشی بالنده ایفا کرده است.

منابع و ماخذ: 

سیدقاسم یاحسینی؛ «صدسال مطبوعات بوشهر»، بوشهر: اداره کل فرهنگ وارشاد اسلامی استان بوشهر، چاپ اول 1374.

عبدالکریم مشایخی؛ «روحانیت بوشهر و نهضت مشروطه»، تهران: انتشارات پژوهشگاه، چاپ اول 1393.

گوئل کهن؛ «تاریخ سانسور در مطبوعات ایران»، تهران، نشر آگاه، چاپ اول 1360.

محمد صدرهاشمی؛ «تاریخ جراید و مجلات ایران (ج4)»، اصفهان: کمال، چاپ دوم 1363.