بامداد جنوب- الهام بهروزی:

بوشهر از جمله استان‎هایی است که ازجاذبه‌های طبیعی و گردشگری زیبا و بکری برخوردار است. این استان در خود غارها، دره‎ها، کوه‎ها، جزیره‎ها و سواحل زیبایی نظیر دره لیر (سیراف)، جزیره تخیلو، سواحل زیبای نایبند، جنگل حرا، کوه نمک جاشک، کوه «بیرمی»، «پر راس» و... جای داده است اما متاسفانه آن‎گونه که باید از این ظرفیت‎ها در حوزه گردشگری یا به‎عبارت بهتر طبیعت‎گردی بهره نبرده است. همان‎طور که اطلاع دارید، گردشگری مقوله‎ای است که می‎توان با شناسایی قابلیت‎ها و پتانسیل‎هایی که در این حوزه وجود دارد، فرصت مناسبی برای جذب گردشگران و درآمدازایی و وارد کردن ارز به کشور ایجاد کرد. طبیعت‌گردی بخشی از گردشگری است که امروزه بسیاری از کشورهای با استفاده از از این فرصت، به قطب طبیعت‌گردی جهان بدل شده‎ و توانسته‎اند گردشگران فراوانی را به خود جذب کنند.

در بالا اشاره شد که بوشهر از طبیعت و جاذبه‎های طبیعی زیبایی برخوردار است که می‎توان با فراهم کردن زیرساخت‎های اولیه مثل احداث جاده، اقامتگاه و ... زمینه را برای جذب گردشگران ایجاد کرد. کوه نمک جاشک یکی از زیباترین و بی‎نظیرترین گنبدهای نمکی خاورمیانه و به «عروس کوه‎های نمک ایران» مشهور است. این کوه که یکی از شگفت‎انگیزترین پدیده‎های زمین‎شناسی (بازمانده پایان دوران زمین‎شناسی پرکامبرین و اوایل دروان پالئوزوییک) است، در دل خود غارهای بکر و بی‏نظیری چون خوشه انگور، شاخه نبات و...، تراشه‏های نمکی، چشمه‎های آب شور، آبشارهای بلور، بلورهای زیبای سیلیکاته و فسفاته با جلای فلزی و غیرفلزی و... جای داده است. این پدیده زیبا، دیدنی و صعب‎العبور در مرز شهرستان‎های دیّر و دشتی قرار دارد و هر ساله میزبان گردشگران داخلی و خارجی است. کوه نمک جاشک به‎دلیل صعب‎العبور بودن به‎صورت کامل شناخته نشده است و تنها بخشی از آن که شناخته شده، مورد بازدید گردشگران و طبیعت‎گردان قرار می‏گیرد. این پدیده طبیعی و زیبا این ظرفیت را دارد که در موسمی که آب هوای استان بوشهر مطلوب است؛ یعنی از آغاز مهرماه تا پایان اسفندماه، پذیرای گردشگران داخلی و خارجی باشد. 

اما باید در این باره گفت شوربختانه استان بوشهر در این زمینه بسیار ضعیف ظاهر شده است و نتوانسته ابتدایی‏ترین زیرساخت‎های گردشگری که شامل اقامتگاه‏های بوم‎گردی، راه، استراحتگاه و... را در این منطقه ایجاد کند، از این‎رو بیشتر گردشگران و طبیعت‎گردان به‎ویژه گردشگران خارجی هر بار که از این جاذبه طبیعی منحصربه‎فرد دیدن می‎کنند، از نبود امکانات رفاهی آن منطقه گلایه کرده‎اند. از این‎رو می‏طلبد، دستگاه‎های متولی و مسوولان استانی برای رونق صنعت گردشگری در استان بیشتر از قبل به این ظرفیت‎ها توجه کنند و با فراهم کردن زیرساخت‎های لازم بستر مناسب را برای جذب گردشگر و سرمایه ایجاد کنند. در این خصوص با امین نعمتی، پژوهشگر و دانش‌آموخته رشته مرمت بناها و شهرهای تاریخی و عضو هیات علمی گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر گفت‌وگویی صورت دادیم که در ادامه می‎آید.

به‌طور مسلم روی رونق گردشگری تاثیر بسیار زیادی دارد. هم تاثیرات مثبت و هم می‌تواند تاثیرات منفی به بار بیاورد که این بستگی به سیاست‌های تصمیم‌گیرندگان دارد. به‌یقین اگر سوژه‌های طبیعت‌گردی با آگاهی و حساسیت انتخاب و معرفی شوند، می‌توانند رونق‌بخش یک منطقه باشند. اندیشمندان توریسم معتقدند اگر یک توریست از مکانی دیدن کند و رضایتمند از آنجا بیرون رود، می‌تواند 9 نفر را ترغیب کند که از آن مکان دیدن کنند و البته برعکسش هم صادق است، یعنی اگر توریستی ناراضی باشد، می‌توان رای 9 نفر را که قصد دیدن از آن سوژه را دارند، برگرداند و آنها را منصرف کند. اگر مثبت‌اندیش باشیم. می‌بینیم که چه اقتصاد پویایی پس گردشگری پنهان است.

طبیعت بوشهر منحصربه‌فرد است و تقریبا از اول مهر تا پایان اسفندماه فرصت مناسبی برای رونق گردشگری به خصوص طبیعت‌گردی است، یکی از فرصت‌هایی که در استان ما وجود دارد کوه نمک جاشک است اما متاسفانه ما از این فرصت استفاده نکرده‌ایم دلیل آن به نظر شما چیست؟

طبیعت بوشهر منحصربه‌فرد است و تقریبا از اول مهر تا پایان اسفندماه فرصت مناسبی برای رونق گردشگری به خصوص طبیعت‌گردی است، یکی از فرصت‌هایی که در استان ما وجود دارد کوه نمک جاشک است اما متاسفانه ما از این فرصت استفاده نکرده‌ایم دلیل آن به‌نظر شما چیست؟ صحبت شما کاملا درست است. متاسفانه نگاهی که در بوشهر فراگیر است و به‌نظر من هم یک نگاه اشتباه است، همین بد آب و هوا بودن بوشهر است. در صورتی که اگر مقایسه‌ای با دیگر استان‌ها داشته باشیم، خواهیم دید که بوشهر از اواسط آبان تا اواخر خرداد آب و هوایی خوب دارد، به‌ویژه زمستان که دیگر مناطق ایران از گزند سرما رنج می‌برد، ما در استان بوشهر هوایی مطبوع را تجربه می‌کنیم. ما از هیچ‌‌یک از فرصت‌ها استفاده نکرده‌ایم. کوه نمک جاشک هم یکی از آنها است. فرصت‌های طبیعی بوشهر زیاد هستند از خود خلیج فارس بگیرید تا خاییز، کلوت‌ها  و... . 

به‌صورت کلی ویژگی‌های ژئومرفولوژیکی بوشهر باعث شده که مواهب طبیعی متنوعی در اختیار ما قرار گیرد. حال این‌که استفاده نکردن از این فرصت‌ها به چه خاطر هستند؟ می‌تواند به دلایل متفاوتی باشد. از فراهم نبودن زیرساخت‌های مناسب تا نوع نگاه به اکوتوریسم. به‌نظر من، مهم‌ترین مشکل نبود سناریو برای این فرصت‌هاست، چراکه در صورتی که سناریویی مشخص داشته باشیم، می‌دانیم که یک توریست از هنگامی که برای اولین‌بار تصویری از جاشک را ببیند، چگونه می‌توانیم از طرق مختلف وی را جذب کنیم که این سفر را بپذیرد و حتی پس از بازگشت آن شخص به‌عنوان سفیر ما باشد. فقط توجه شما را به یک مشکل جلب می‌کنم. تابلوی گنبد نمک به‌عنوان مهم‌ترین اثر طبیعی استان بوشهر را در نظر بگیرید! اولین تابلو را کجا می‌توانید ببینید؟ در صورتی که می‌توان در تمامی ورودی‌های اصلی به استان یک تابلو را به گنبد نمکی اختصاص داد. احتمالا اگر به‌عنوان اولین بار بخواهید از مرکز استان به سمت کوه نمک حرکت کنید، حتی اگر از جی‌پی‌اس و سیستم‌های مسیریابی هم استفاده کنید هم ممکن است راه را به اشتباه روید. دوربرگردانی که برای رفتن به کوه نمک در مسیر بوشهر به آبدان تعبیه شده، در پیچی خطرناک و نقطه کور است که خطر جدی گردشگران و سایر افراد را تهدید می‌کند. به‌محض ورود به جاده خاکی نیز هیچ‌گونه تابلو و راهنمایی هم دیده نمی‌شود. نیروی انسانی کاربلد، راهنما برای مسیرهای مختلف در کوه نمک، امکانات رفاهی هم از غایبین هستند. این موارد را من زمستان سال گذشته تجربه کرده‌ام و فقط به‌عنوان نمونه ذکر کردم، امیدوارم در سال جاری این موانع برطرف شده باشند.

کوه نمک جاشک به‌عنوان یک اثر طبیعی ملی شناخته شده، هم از حیث بومی، هم ملی و هم بین‌المللی ظرفیت‌های زیادی دارد. خوشبختانه در این چند سال اخیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته است، هر چند از همه پتانسیل‌ها استفاده نمی‌کنیم.

نیاز به نگاهی بین سازمانی است. ارگان‌هایی که انتظار می‌رود در این زمینه همکاری داشته باشند، اداره‌کل حفاظت محیط زیست، اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشکری، منابع طبیعی، مرکز لرزه‌نگاری و زمین‌شناسی کشور، شرکت ملی نفت، دانشگاه‌های مادر به‌عنوان مهم‌ترین ارگان‌های درگیر به‌شمار می‌روند. سرمایه‌گذاری در کشور ما همچنان به‌عنوان یکی از مشکلات و موانع اقتصادی است که متاسفانه دامنگیر آثار تاریخی و طبیعی است که به‌دلیل رانت‌خواری و نبود شفافیت سرمایه‌گذاران راغب به حضور در این عرصه نیستند. وجود یک پژوهشکده تخصصی در نزدیکی می‌تواند کمک‌های زیادی کند.

برگزاری جشنواره‌های هم بخشی از آن سناریویی است که قبلا توضیح داده شد. خاطره‌سازی تاثیر بسیار زیادی دارد.

اقامتگاه بوم‌گردی اگر با تعریف جهانی‌اش مورد نظر باشد، شاید سخت باشد که بتوان پیدا کرد، چراکه به‌دلیل تغییر ارزش‌ها روستاها و شهرهای ما دگرگون شده‌اند ولی اگر با تعریف ایرانی‌اش باشد که فضایی در روستاها و یا شهرهای اطراف بتواند به‌عنوان اقامتگاه در نظر گرفت، امکان‌پذیر است هر چند فاصله نزیک‌ترین روستاها تا کوه نمک باز هم قابل توجه است.

تاکنون با وجود کارهایی که صورت گرفته، نتوانسته‌اند آن‌گونه که شایسته است توفیقی کسب کنند، چراکه دورنمایی درست و شفاف را از این جاذبه‌ها متصور نیستند. اگر مسوولان در نظر گرفته بودند که هر سال در هر شهرستان قوای بیشتر خود را روی یکی دو اثر می گذاشتند، دست‌کم 30 تا 40 اثر می‌توانست امروز در وضعیت مناسبی باشند ولی متاسفانه بسیاری از شهر‌ها و شهرستان‌ها بسیار مهجور واقع شده‌اند.

ما در بوشهر مشکلاتمان در کنار مشکلات ویژه خودمان، همان است که در دیگر جاهای کشور نیز دیده می‌شود. حوزه گرشگری به درست یا به اشتباه زیرمجموعه بخش فرهنگی به شمار می‌روند. در شرایط کنونی به نظر می‌رسد که مدیریت فرهنگی بومی نه تنها کمکی به مسائل فرهنگی نمی‌کند، بلکه با بخشی‌نگری و نگاه‌های ویژه به برخی مناطق خاص، نگاه پدرانه و فراگیر خود را به دیگر مناطق دریغ می‌کند. شما وضعیت تئاتر، سینما، هنرهای تجسمی و سایر هنرها را در شهرستانی مانند دشتی ببینید، آنها بیشتر از گنبد نمکی مهجور مانده‌اند. در صورتی که وجود یک مدیریت صحیح می‌تواند استعدادها و پتانسیل‌ها را مد نظر قرار دهند و بر مبنای آن هر منطقه را ببیند. در سطح کلان هم هنوز تکلیف ما با گردشگری کامل مشخص نیست. هنوز نمی‌دانیم که گردشگر می‌خواهیم یا خیر، از طریق زبانی مسوولین دولتی می‌گویند که گردشگر خوب است ولی قدمی در این راستا بر نمی‌دارند، ارگان‌های شبه‌دولتی بسیاری مواقع گردشگری را یا معمولا با دیده تردید می‌نگرند یا صرفا گردشگری زیارتی را مورد توجه و پسند قرار می‌دهند. تا این‌که واقعا تکلیف خود را با صورت مساله حل نکنیم، نمی‌توانیم قدم‌های محکمی برداریم. یادمان باشد که با رسیدگی به کالبد صرف، نمی‌توان گردشگر جذب کرد. هرچند که کالبد و زیرساخت‌ها مهم هستند ولی اگر مبانی نظری گردشگری مورد پذیرش نباشد، در نهایت بازگشت سرمایه‌ای صورت نخواهد گرفت.

برای نمونه‌های داخلی یک لحظه به ذهنم رسید که بگویم غار علیصدر همدان، ولی به‌خاطرم آمد که درست است که بسیاری از ایرانیان با این اثر طبیعی خاطره دارند و به شکلی در خاطره جمعی ما شکل گرفته اما باز هم مشکلات مدیریتی فراوانی را تجربه کرده است، مثل قرارداد دور از ذهنی که به‌صورت رانتی برای بهره‌برداری از آن تنظیم شده بود. برای نمونه‌های خارجی هم اثری که هم‌اکنون در ذهن من است، کوه آتشفشانی وزوویو است. این کوه تاریخ‌ساز، سده نخست میلادی با فوران خود شهرهای پمپئی و هرکولانیوم (در نزدیکی شهر ناپل - ایتالیا) را زیر خاکستر مدفون کرد. این کوه امروز در کنار شهر تاریخی پمپئی یکی از جاذبه‌های مهم ایتالیا به‌شمار می‌رود. نکات مهم که از نزدیک قابل مشاهده است، همان سناریویی است که بیان کردم، شما از جاهای مختلف شهر ناپل و پمپئی و حتی اینترنتی می‌تواند بلیت رفتن را تهیه کنید. پس از رسیدن به محل ایستگاه، شما را نخست با اتوبوس‌های گردشگری به نقطه‌ای در میانه مسیر می‌برند. سپس با استفاده از مینی‌بوس‌های مخصوصی که برای بالارفتن از کوه ساخته شده‌اند، شما را تا بالای کوه می‌برند. سپس از طریق مسیرهایی که مشخص شده و افرادی که به‌عنوان راهنما همیشه حضور دارند شما را تا قله هدایت می‌کنند، در مسیر هم اطلاعات مفیدی در اختیار شما می‌گذارند. به‌صورت خلاصه می‌توان مهم‌ترین دلایل موفقیت آنها را به این شرح ذکر کرد: ایجاد زیرساخت‌های مناسب، تبلیغ مناسب به زبان‌های مختلف و به اشکال گوناگون، استفاده مناسب از تکنولوژی‌های کارآمد برای دسترسی و آموزش در محل و استفاده از نیروهای انسانی کارآزموده.

یادآوری می‎شود، گنبد نمکی جاشک در بهمن سال 1386 به عنوان اثر طبیعی ثبت ملی شد اما این پدیده شگفت‎انگیز زمین‏شناسی در استان بوشهر یتیم است و با وجود استقبال خوب گردشگران از آن، همچنان مورد بی‎مهری مسوولان و متولیان حوزه گردشگری قرار گرفته است، این در حالی است که تاکید دولت دوازدهم در حوزه سرمایه‎گذاری بر فعال کردن بخش گردشگری است که این مهم در استان ما همچنان در هاله‏ای از ابهام است و کوچک‎ترین اقدام مناسبی که به رونق این حوزه بیفزاید، مشاهده نمی‎شود.