بامداد جنوب- هدی خرمآبادی:
زیباییهای طبیعت بر دامن کوه و دشت، زلالی دریاها و پاکی آب که چشم هر بینندهای را مسحور میکند، امروزه داغی بر دل ایرانزمین است؛ داغی که جز با آگاهی، بیداری و هوشیاری دوشادوش همدلی و مشارکت همه آحاد و اقشار جامعه آرام نمیشود.
با وجود شکلگیری فعالیتهای داوطلبانه و سمنهای محیط زیستی اما همچنان شاهد انواع تهدیدهای زیستمحیطی و به مخاطره افتادن چرخه طبیعت هستیم. به نظر میرسد هر چه آگاهیها بیشتر شده، تخریبها نیز بیشتر شده و باید در راستای اطلاعرسانی و آگاهیبخشی، ملزومات دیگری نیز لحاظ شود.
«مُلک آرمیده بر مروارید و مرجان» که با توجه به جزیره بودن، مکان گردشگری جذاب و منحصر به فردی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی است اما غفلت و بیتوجهی به محیط زیست منظرههای بدشکلی را به نمایش گذاشته که بوی بدیمنی هم میدهند.
اسکله مروارید جزیره خارگ که محل سوار شدن مسافران خارگ به بوشهر و برعکس است با وجود انبوه زبالههایی که در تصویر مشخص است، به جای جذب گردشگران، در حکم دافعه عمل میکند و به «زبالهدانی» بدل شده است. تهدیدات محیط زیست دریا با آلودگیهای نفتی، استحصالهای غیر قانونی و صید بیرویه کم بود که دریا را «زبالهدانی» هم کردهایم. به تازگی سازمان محیط زیست با تغییراتی از درون پردیسان طرحی را به نام «بدون زباله» دنبال میکرد اما صد افسوس که فهماندن اینکه «دریا» «زبالهدانی» نیست، به انسانهایی که باوری به تغییر ندارند سخت است. در ادامه توضیحاتی از مدیرکل محیط زیست استان بوشهر در خصوص طبیعت مناطق ساحلی استان آورده میشود.
«استان بوشهر با دارا بودن بیش از 937 کیلومتر نوار ساحلی دارای اشکال ساحلی متنوع است. از 10شهرستان در استان تنها شهرستانهای دشتستان و جم دارای خط ساحلی نبوده و 8 شهرستان (دیلم، عسلویه،گناوه، بوشهر، تنگستان، دشتی، دیر، کنگان) در جوار ساحل خلیج فارس هستند. از 8 منطقه تحت مدیریت سازمان محیط زیست در استان، 6 منطقه دارای عرصههای دریایی و ساحلی (پناهگاه حیات وحش خارگ، اثر طبیعی ملی خارگو، منطقه حفاظت شده حله، منطقه حفاظت شده مند، پارک ملی دیر نخیلو، پارک ملی نایبند) است. استقرار صنایع مختلف، بنادر و صنعت حمل و نقل دریایی، اکوتوریسم ساحلی، آبزیپروری و شیلات و فرصتهای اقتصادی سواحل از برجستهترین نقاط قوت و فرصتهای پیش روی استان بوشهر است.
.جزایر متعدد استان نیز دارای ویژگیهای طبیعی منحصر به فردی هستند. زادآوری پرندگان مهاجر تابستانه در جزایر نخیلو و امالگرم و خارگو، مهاجرت پرندگان زمستان گذران در جزایر خان و تهمادون و جزایر منطقه حفاظت شده حله، تخمگذاری لاکپشتهای دریایی به شدت در معرض خطر انقراض منقار عقابی در جزایر نخیلو، امالگرم، خارگو و سواحل پارک ملی نایبند، تخمگذاری لاکپشت سبز در معرض تهدید در جزایر خارگو و فارسی و تخمگذاری لاکپشت دریایی زیتونی در پارک ملی نایبند از ویژگیهای زیستبومهای دریایی استان است.
مناطق حساس ساحلی استان بوشهر شامل اکوسیستمهای ساحلی محل پیوند دو اکوسیستم خشکی و آبی بوده که به عنوان آخرین پذیرنده آلودگیها از دو منبع فوق مورد تهدید جدی قرار دارند. با توجه به ارزشهای خاص اکولوژیک از نظر حفاظتی در قالب کنوانسیون جهانی مورد توجه و تعریف قرار گرفته است.
مناطق حساس ساحلی استان بوشهر که جزء مناطق منحصر به فرد مولد و البته بسیار شکننده هستند، شامل جنگلهای حرا، آبسنگهای مرجانی، زیستگاه لاکپشتان دریایی، خورها، رویشگاه جلبکها و علفهای دریایی، تالابهای ساحلی و...است. این عرصههای آبی ساحلی که در جزر و مد قرار داشته به عنوان عرصههایی محسوب میشوند که محل تمرکز موجودات کفزی است که بزرگترین پایه زنجیره غذایی دریا و حیات آبزیان و پرندگان و سایر موجودات وابسته به دریا بوده و به عنوان بانکهای زیستی از آنها یاد میشود. اکثر آبزیان بخشی از چرخه حیات خود را در مناطق ساحلی و به خصوص خورها به واسطه برخورداری از مواد غذایی غنی سپری میکنند. حدود دوسوم ماهیان با ارزش تجاری و 90 درصد صید دریایی به دلیل تجدید نسل و یا طی کردن قسمتی از مراحل رویشی به این مناطق وابسته هستند، علاوه بر ارزشهای اکولوژیکی، این مناطق به دلیل در پناه بودن از تلاطم شدید دریا مورد استفاده صیادان و بازرگانان محلی قرار میگیرند و دارای ارزشهای اقتصادی-تجاری هستند و همچنین از کانونهای مهم گردشگری و اکوتوریسم هستند.
وجود پستانداران دریایی در اطراف جزایر و آبهای استان نیز از فرصتهای استان بوده، به طوری که گلههایی از دلفین گوژپشت در منطقه حفاظت شده مند و پارک ملی دیر نخیلو به صورت دائم حضور داشته و بومی منطقه هستند.
مهمترین زیستگاههای دریایی اکوسیستمهای مرجانی هستند. در آبهای استان بوشهر مناطقی مانند جزایر خارک و خارگو، جزیره فارسی، نایبند و سواحل شهر بوشهر واجد مناطق مرجانی هستند. پایداری اکوسیستم دریایی، تولیدات دریایی، اکوتوریسم، مطالعه و تحقیق از مهمترین دلایل حفاظت از این مناطق است.
عمدهترین تهدیدات در بخش زیستبومها مربوط به تخریب مناطق مرجانی به علت روشهای مخرب صید، برداشت مرجان از سواحل، لنگراندازی در مناطق مرجانی و گرمایش و آلودگیهای دریایی است. ازدیاد توتیای دریایی نیز در مناطق مرجانی گزارش شده است که علت آن به نظر میرسد برداشت بیش از حد آبزیان در مناطق حساس مرجانی و آلودگیهای ناشی از افزایش مواد مغذی آب باشد.
صید و صیادی از عمدهترین تهدیدات زیستبومهای دریایی است. افزایش تلاش صیادی، روشهای مخرب صید مانند استفاده از تور ترال، گوشگیر کفی (رکسی)، و تورهای مونوفلامنت، رعایت نکردن ممنوعیت در مناطق تحت مدیریت و مناطق حساس است.
هچنین خورها از آنجا که آب خود را از دریا میگیرند، به راحتی از آلودگیهای دریایی به خصوص آلودگی نفتی تاثیر پذیرفته و به دلیل چرخش ضعیف آب آسیبپذیر هستند. فعالیتهای ساحلی و خشکی نیز از دیگر منابع الودگی مناطق ساحلی است. مجموع این عوامل مناطق ساحلی و خورها را به عنوان مناطق حساس تبدیل کرده است، بنابراین هر گونه فعالیت که باعث ایجاد اختلال در چرخش آب این مکان با ارزش شود دارای اثرات غیر قابل جبرانی بوده و باعث مرگ اکولوژیک آن میشود، بنابراین تا زمانی که همترازی ارزشهای محیط زیستی با ارزشهای اقتصادی در سطح تصمیمگیران با رغبت پذیرفته نشود یا روشهای ارزیابی و تبدیل ارزشهای کیفی پیشرفت قابل توجهی نکند، اجبارا باید تلفیقی از همه این استدلالها را به کار گرفت تا شاید صدمات وارد شده به زیستگاهها به حداقل خود تقلیل یابد، بنا بر این رعایت الزامات زیستمحیطی و انجام مطالعات ارزیابی زیستمحیطی جامع برای آن ضروری بوده و میبایست در دستور کار مسوولان ارشد استان قرار گیرد. در راستای این مهم اقدامات ذیل مانند پیشگیری به عنوان مهمترین و مطمئنترین شیوه حفاظت از محیط زیست و سلامت و در مرحله بعد کنترل که درجه اهمیت آن بر اساس ماهیت عوامل تهدیدکننده و در نهایت پاکسازی که از مسائل پرهزینه است و به ناچار میبایست برای مناطق آلوده انجام گیرد اقدام کرد.
در نهایت از آنجا که مناطق ساحلی در شمار سرمایه ملی به شمار آمده نباید خصوصیسازی شده یا برای انجام طرحها و فعالیتهای صرفا اقتصادی اعم از اسکله و بارانداز و.......باعث مسدود شدن این اراضی و از این طریق حذف کامل کارکردهای اکولوژیک آنها شد.
انجام مطالعات منطقهای نواحی ساحلی برای محدودههایی از این مناطق که دارای آثار میراث فرهنگی هستند نیز الزامی بوده و باید از این طریق نیز همواره از ساخت ساز جلوگیری کرد».
بدون شک «زباله» از اقلام شمارشی مدیرکل محیط زیست جا افتاده، وگرنه زباله موازای با آلودگیهای نفتی و صید بیرویه بر حیات آبزیان، چرخه طبیعت را مختل میکند و وارد سفرههای تغذیه انسانها میشود و اینجاست که باید گفت «خودکرده را تدبیر نیست». قانون طبیعت این است: آنچه بدهی، پس میگیری... .