بامداد جنوب- هدی خرم‌آبادی:

النا خوشحال و خندان فارغ از همهمه و هیاهوی آدمهای اطرافش مشغول بازی است. از تاب پیاده می‌شود و دوان‌دوان به سمت سرسره می‌رود. علی و صدیقه چشم از او برنمی‌دارند. پا به پایش در پارک می‌روند و مراقبند که اتفاقی برایش نیفتد. مدام به النا تذکر می‌دهند که آرام بدو! عجله نکن! پایت را درست روی پله بگذار! نیفتی! اما النا و نه تنها او که همه بچه‌ها در پارک سرخوش‌تر از آنند که نگرانی پدرها و مادرهایشان را درک کنند. آنها به فکر راه فرار هستند تا آزادانه و رهاتر به دور از چشم‌نگرانی‌ها بازی کنند و خنده‌هایشان گوش فلک را کر کند. النا سوار سرسره است و همین‌طور که پایین می‌آید از خوشحالی جیغ می‌کشد. در همین حین کودکی که پشت سر النا بود، در پایین سرسره محکم به او برخورد می‌کند. صدیقه به سمت آنها می‌دود. النا را بلند می‌کند و تازه متوجه می‌شود که چند لایه خاک روی سرسره نشسته است و لباس و دست‌های النا خاکی شده و مرتب هم دست‌هایش را به چشمانش می‌مالد. دست النا را از روی چشمش کنار می‌زند و می‌گوید مادر دستت را به چشمت نمال... . 

روز گذشته در گفت‌وگو با کارشناسان در خصوص علت تشدید ریزگردها گزارشی را منتشر کردیم و ضمن بررسی دلایل آن، به مشکلات عمده محیط زیست ایران پرداختیم. اغلب مردم با وقوع پدیده ریزگرد به ماسک‌هایی متوسل می‌شوند که به علت قطر بسیار کوچک ریزگردها و عبور از منافض آن، استفاده از ماسک‌های معمولی جای بحث و تامل دارد و در همان ساعات اولیه کاهش باد و شفاف شدن دید، رجوع به خیابان‌ها، پارک‌ها و دیگر فعالیت‌های روزمره از سر گرفته می‌شود. آیا تا به حال از خود پرسیده‌ایم که پس از کاهش باد سرنوشت ذرات معلق در هوا چه می‌شود و اصولا ریزگرد به چه معناست و تولید ریزگردها تنها بر اثر عوامل طبیعی رخ می‌دهد یا فعالیتهای بشری در این زمینه موثر است؟ در این زمینه یک تیم تحقیقاتی چندسالی است به پژوهش و مطالعه در زمینه آلودگی‌های بشرزاد و اثرات و پیامدهای کوتاه‌مدت و بلندمدت ریزگردهای شهری در مرکز اقیانوسشناسی بوشهر مشغول فعالیت است. مرکز اقیانوس‌شناسی یک موسسه مطالعاتی است که فعالیت و دستاوردهایش از اهمیت مضاعفی در حوزه محیط زیست برخوردار است. در این گزارش با یکی از کارشناسان مرکز اقیانوس‌شناسی بوشهر گفت‌وگو کردیم.

 از آقای پورکرمان درباره پدیده ریزگرد و انواع ریزگردها پرسیدیم. وی در گفت‌وگو با بامداد جنوب با بیان این‌که طی چند سال گذشته مطالعات زیادی در زمینه ریزگردها با منشا طبیعی از سوی موسسه‌ها و دانشگاه‌های گوناگون صورت گرفته اما در زمینه ریزگردهایی که روزانه به دنبال فعالیت‌های شهری و صنعتی ایجاد می‌شود، غفلت شده است، گفت: ریزگردها ذراتی با قطر کوچک‌تر از 100 میکرون هستند که می‌توانند از طریق هر دو فرایند طبیعی و بشرزاد تولید شوند. ریزگردها با منشاء طبیعی غالبا از ترکیبات آهک و گچ تشکیل شده‌اند که به دنبال افزایش خشکسالی و کاهش منابع آبی تولید و انتشار آن به طور قابل توجهی افزایش یافته‌اند. با توجه به این نکته ریزگردهای تولید شده در تالاب‌ها و دریاچه‌های خشک شده غالبا دارای ترکیباتی هستند که در طبیعت وجود دارد در غلظت‌های کم تهدید و آسیب جدی برای سلامتی ایجاد نمی‌کند و این ریزگردها به عنوان یکی از منابع اصلی انتقال مواد مغذی به خلیج فارس محسوب می‌شود و برای اکوسیستم دریا بسیار حائز اهمیت است اما ریزگردهایی که به دنبال فعالیت‌های بشر به وجود می‌آیند امرزه به مساله و چالش زیست‌محیطی بدل شده‌اند که که به دلیل داغ شدن ریزگردها طبیعی مورد غفلت و بی‌توجهی قرار گرفته است. 

این کارشناس در ادامه با تاکید بر این‌که ریزگردهای بشرزاد غالبا از ترکیباتی تشکیل شده‌اند که در طبیعت وجود ندارد و یا میزان آنها بسیار کم است و می‌توانند به مراتب کیفیت زندگی را در فضاهای شهری کاهش دهند، افزود: ریزگردها میهمانان ناخوانده‌ای هستند که تولید و انتقال آنها به محیط زندگی غیر قابل کنترل است اما این ریزگردها با هر منشائی باید با دقت و وسواس خاصی از محیط‌های شهری خارج شوند. تدابیر، راهکارها و مهم‌تر از همه «مدیریت» در کنترل پیامدهای سوء این میهمان ناخوانده و بدشگون موثر هستند 

پورکرمان در پاسخ به این سوال که در باور عموم پس از کاهش باد و بارندگی اثری از ریزگردها به جا نمی‌ماند، سرنوشت این ذرات معلق پس از کاهش باد چه می‌شود، گفت: سوال ظریف و بجایی است. اغلب گمان می‌کنند همین که ریزگردها دیگر با چشم سر قابل مشاهده نیستند، پس خبری از وجود آنها نیست، در صورتی که این ذرات معلق رخت سفر بر نبسته‌اند و در حوالی محیط زندگی ما ته‌نشین شده‌اند. در پارک‌ها روی وسایل بازی، در بالکن و پنجره منازل و اداره‌ها، خیابان‌ها و ... لایه‌هایی از خاک نشست کرده که در صورت پاکسازی نشدن، می‌توانند به مرور زمان کیفیت زندگی را در محیط‌های شهری کاهش دهند. 

این عضو مرکز اقیانوس‌شناسی در پاسخ به سوال دیگری که راه چاره چیست، ادامه داد: این پدیده که به دنبال افزایش فعالیت‌های صنعتی و شهری در چند دهه گذشته در بندر بوشهر مانند افزایش جمعیت در محیط‌های شهری و افزایش ساخت و سازها، تردد خودروها و .... حجم عظیمی از ریزگردهای بشرزاد را وارد فضاهای شهری کرده است. گرچه باید گفت ریزگردهای طبیعی می‌توانند عاملی برای انتقال و گسترش زیرگردهای بشرزاد از مناطق صنعتی باشند. حال که نمی‌توان جلوی توسعه و فعالیت‌های بشری را گرفت، بایست به فکر بدرقه این مهیمان ناخوانده بود و این امر مستلزم همکاری همه ارگان‌ها با مرکز اقیانوس‌شناسی و اعتماد به علم آنهاست. پاکسازی ریزگردها آن هم براساس اولویت‌بندی بهترین راهکار در زمان فعلی است.

آقای پورکرمان این مساله برای شهروندان نگرانی‌هایی را ایجاد می‌کند، برای آرامش خاطر و حس امنیت مردم چه باید کرد: ببینید به هر حال، این پدیده به واسطه گسترش فعالیت‌های شهری و صنعتی ایجاد شده و ما بیش از هر چیز باید نگاه علمی و مدیریتی به این پدیده داشته باشیم. ما مسوولان دلسوزی داریم که برآنیم دست یاری‌مان را به سمتشان دراز کرده تا با همراهی و همگامی با آنها آینده شهرمان را تضمین کنیم. با مطالعات علمی و اتخاذ راهکارهای مدیرتی از سوی مدیران متعهدمان جای نگرانی وجود ندارد. مخاطرات زیست‌محیطی فقط مختص ما نیست، در همه جای دنیا گریبانگیر دولت‌ها شده، حال هر ملتی که همراهی و همدلی را سرلوحه زندگی قرار دهند، بی‌شک موانع را هم پشت سر می‌گذارند. 

مرکز اقیانوس‌شناسی بوشهر که مدت‌هاست فعالیت‌ها و تحقیقات گسترده و معتبری در خصوص محیط زیست دریایی انجام داده، یکی از بهترین نهادهایی است که می‌تواند موانع زیست‌محیطی و چالش‌های موجود را برطرف کند یا درصدد کاهش و کنترل آنها موثر واقع شود. فقط کافی است مدیرانی که هم دلسوزند و هم به دنبال رفع چالش‌ها، با اعتماد به تحقیقات نخبگان این خاک، پیوندی ناگسستنی میان علم و تجربه بزنند تا افق روشنی را برای کهن‌دیارمان بوشهر سترگ ترسیم کنند و استان بوشهر نیز به عنوان استان پیشگام در این پیوند میمون و موثر در سراسر مام وطن الگویی باشد از اتحاد و همدلی.