بامداد جنوب - الهام بهروزی:

بوشهر شهری است که از فرهنگ غنی و ناشناخته‌ای برخوردار است و سخت نیازمند کشف شدن و ارائه به جهانیان است. این بندر کهن به‌واسطه قرار گرفتن در ساحل خلیج استراتژیک فارس در همه دوره‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار و هماره به‌دلیل مراودات اقتصادی و تجاری ‌پذیرای ملت‌ها و قومیت‌های مختلفی بوده است که در این راستا تعامل و گفت‌وگوی فرهنگی نیز ‌‌‌‌‌میان مردمان بوشهر و مهاجران و تاجران خارجی شکل گرفته و از این رهگذر هم تاثیر گذاشته و هم تاثیر گرفته است؛ موضوعی که از نظر فرهنگی بسیار حائز اهمیت است اما شوربختانه کمتر به آن پرداخته شده است. هرچند در بحث خلیج‌فارس پژوهی بارها و بارها به نقش و اهمیت بندر بوشهر و سیراف توجه و در مقالات فراوان به‌صورت مستند ارائه شده است اما در زندگی روزمره ما وقتی به زندگی اهالی این زادبوم ریزتر می‌نگریم، در می‎یابیم که فرهنگ بوشهر فرهنگی سازش‌پذیر و انعطاف‌پذیر بوده و از قومیت‌ها و سرزمین‌های مختلف در همه حوزه‌ها تاثیر گرفته است؛ از غذا و پوشش گرفته تا هنر و موسیقی! 

هند از جمله سرزمین‌هایی است که رد پای بس عمیقی در این بندر کهن دارد، به‌ویژه شهر بمبئی این کشور؛ هندی‌ها از روزگار حضور بریتانیایی‌ها در بوشهر به این بندر آمدند و در جریان این حضور از نظر فرهنگی بر این خطه تاثیر گذاشتند و همین‌گونه تاثیر پذیرفتند. هرچند این حضور بعدها در جریان اتفاقات و تحولات تاریخی که در ایران افتاد، رنگ باخت و کم‌کم هندی‌ها از این سرزمین به زادگاه خود یا دیگر کشورها رفتند اما برای بوشهری‌ها غذاها، جمله‌ها و خرده‌فرهنگ‌های ریز و درشتی را به یادگار گذاشتند که رسیدن به کنه آنها خالی از لطف نیست و یافتن آن موجب تقویت پیوندهای فرهنگی دو کشور ایران و هند خواهد شد.

باید اشاره شود در روزگاری که هندی‌ها در بوشهر سکونت داشتند، این بافت تاریخی شهر بود که مامنی گرم و خاطره‌انگیز برای آنها به‌شمار می‌رفت اما این مامن در گذر روگار با همه زیبایی‌هایش فرتوت شد و مسوولان هم فقط نظاره‌گر این فرتوتی و مرگ تدریجی شدند و به‌جای پیشگیری از مرگش با تخریب‌های گاه و بیگاه و سلیقه‌ای به جان خسته آن بیشتر زخم زدند ولی در این میان افرادی برای نجات آن منتظر معجزه مسوولان ننشستند، خود به تکاپو افتادند و با تکیه بر فرهنگ و هنر به دل بافت تاریخی آمدند و با راه‌اندازی کافه‎هایی با معماری منحصربه‌فرد و فضایی کاملا سنتی سعی کردند به برخی از کوچه‌های باریک و پر از عاطفه آن دوباره جان بدهند و محفلی نشاط‌آور برای مردمان بیافرینند. یکی از این جوانان ادریس عبدی‌پور، مدیر کافه حاج رئیس است که از بدو تاسیس این کافه بیش از اندیشیدن به سود و زیان، به احیای فرهنگ و هنر و معماری بوشهر دیده دوخته است. او بارها و بارها دغدغه‎مندی و خلاقیت خود را در این حوزه به رخ کشیده است. نمونه بارز یکی از اقدامات تاثیرگذار هنری وی، برگزاری کوچه فستیوال موسیقی در اسفندماه سال پیش با حضور گروه‌های مطرح موسیقی نواحی از استان گیلان، کردستان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، لرستان و بوشهر با همکاری محسن شریفیان، سرپرست گروه «لیان» و موسیقدان شهیر هم‌استانی و برخی از چهره‌های هنری استان بود. عبدی‌پور که برادر احسان عبدی‌پور، کارگردان خوشفکر سینما و تلویزیون است، در سال جاری گامی فراتر گذاشته است و درصدد برآمده ورای مرزها رود و همچون سفیری فرهنگ و هنر اصیل و غنی این خطه را در هندوستان معرفی و عرضه کند. هنرمندانی که وی را در این پروژه فرهنگی همراهی می‌کنند، عبارتند از: گروه موسیقی «لیان» به سرپرستی محسن شریفیان، ایرج صغیری پژوهشگر، نویسنده، بازیگر و کارگردان مطرح تئاتر کشور، داریوش غریب‌زاده فیلمساز شاخص ملی، احسان عبدی‌پور کارگردان جوان سینمای کشور و برخی از فرهنگ‌‌دوستان هم‌استانی. کوچه «کالچر» که نام هفته فرهنگی هنری بوشهر در بمبئی است، بدون شک فرصت مغتنمی برای معرفی فرهنگ بوشهر و نمایش اشتراکات فرهنگی جنوب ایران با شهر بمبئی هندوستان است. می‌طلبید که در کنار این حرکت ارزنده فرهنگی بیشتر ارگان‌ها و دستگاه‎های دولتی همراه و همدل می‌شدند؛ چراکه کوچه «کالچر» گفت‌وگوی فرهنگ‎هاست و مجالی برای خروج فرهنگ منحصربه‌فرد بوشهر از انزوای ناخواسته‎ای است که هر دم نفسش را بند آورده است. 

روز چهارشنبه نشست خبری هفته فرهنگی هنری بوشهر در بمبئی با حضور ایرج صغیری، محسن شریفیان (دبیر هنری این برنامه)، ادریس عبدی‌پور (مسوول برگزاری کوچه کالچر) و شاهین بهرام‌نژاد (مشاور فرهنگی این رویداد) و اصحاب رسانه در کافه حاج رئیس برگزار شد. مدیریت این نشست برعهده شاهین بهرام‌نژاد، مجری توانمند هم‌استانی بود. وی در آغاز توضیح مختصری در مورد مشترکات فرهنگی هنری دو شهر بوشهر و بمبئی داد و تاکید کرد که وقتی به زندگی روزمره بوشهر می‎نگریم رد پای هندی‌ها را در جای جای آن می‌توان دید؛ از موسیقی گرفته تا در خانه‎ها که از چوب سای هندی است یا واژه‌هایی که وام‌گرفته از زبان هندی است اما در زبان ما جامه بومی پوشیده است. وی در ادامه از اجرای آیین خواهرخواندگی دو شهر بوشهر و بمبئی در جریان این رویداد فرهنگی خبر داد و ابراز امیدواری کرد که به کمک اتفاقات این‌چنینی بتوان فرهنگ بوشهر را به دیگر سرزمین صادر کرد. 

در ادامه بهرام‌نژاد از مسوول برگزاری کوچه کالچر در بمبئی دعوت کرد تا توضیحات لازم در خصوص این رویداد دهد. ادریس عبدی‌پور در این خصوص گفت: این کوچه فرهنگی از 13 تا 23 شهریورماه به مدت 10 روز در بندر بمبئی برپا می‌شود.

وی در ادامه با بیان این‎که کوچه کالچر در بخش‌های مختلفی شامل فیلم، موسیقی، نمایشگاه عکس، صنایع دستی و غذا پیش‌بینی شده است، افزود: در گروه اعزامی به بندر بمبئی هند 13 نفر حضور دارند که از این شمار شش نفر از گروه موسیقی لیان به سرپرستی محسن شریفیان و بقیه نیز از فعالان عرصه هنر تئاتر و نمایش هستند. ایرج صغیری از پیشکسوتان عرصه هنر تئاتر و نمایش و داریوش غریب‌زاده و احسان عبدی‌پور به‌عنوان فیلمسازان بوشهری (دریافت کنندگان سیمرغ بلورین فیلم فجر) نیز در گروه اعزامی به بمبی حضور دارند.

عبدی‌پور با اشاره به این‌که این گروه یک اجرای مردمی، یک اجرا در دانشگاه و یک اجرا برای سفیران کشورهای مختلف دنیا در هند برگزار می‌کند، تصریح کرد: در این راستا رایزنی‌های لازم برای انعقاد تفاهمنامه برای خواهر خواندگی بندر بوشهر با بمبئی انجام شده است.

وی با بیان این‌که با توجه به همزمانی چند روز پایانی این جشنواره با ماه محرم، آیین‌های سوگواری بوشهری در قالب سنج و دمام در بندر بمبئی در دو روز پایانی کوچه کالچر به اجرا در می‌آید، گفت: شماری از خانواده‌های بوشهری نیز به‌صورت خودجوش و داوطلبانه گروه فرهنگی هنری بوشهر را در این جشنواره همراهی می‌کنند. اجرای گروه‌های فرهنگی و هنری بوشهر در حضور سفیران کشورهای مختلف فرصتی برای معرفی بندر کهن بوشهر، فرهنگ غنی و ارزشمند آن به دنیاست.

مسوول برگزاری کوچه کالچر در بمبئی در پایان در ارتباط با هزینه‌های برگزاری جشنواره نیز گفت: بخش قابل توجهی از اعتبار مورد نیاز این جشنواره از هزینه‎های شخصی و بخشی نیز از سوی نهادهایی نظیر سفارتخانه ایران در هندوستان، اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، شورای اسلامی شهر بوشهر، سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس جنوبی و اداره‌کل بنادر و دریانوردی استان بوشهر تامین شده است. 

پس از پایان توضیحات عبدی‌‌پور، استاد ایرج صغیری، حافظ و معرف آیین‎های بوشهری نیز گفت: باید اعتراف کرد بوشهر شهری کاملا متفاوت با دیگر شهرها به‌ویژه بنادر ایران است، هرچند عوامل توسعه در دیگر بندرها پررنگ‌تر است اما قدرتی که در تاریخ بوشهر نهفته است، در هیچ بندر دیگری نمود ندارد. از این‌رو شاید ما صنعت بزرگی نداشتیم اما فرهنگ بزرگی داشته و داریم که شوربختانه ناشناخته مانده است.

خالق «قلندرخونه» در ادامه با تاکید بر این‌که آیین عزاداری در بوشهر منحصربه‌فرد است، افزود: من «قلندرخونه» را با الهام از آیین‌ها و مراسم سینه‌زنی و عزاداری بوشهری خلق کردم و چیزی غیر از این نبود اما این آیین‌ از هارمونی منحصربه‌فردی برخوردار است، به‌گونه‌ای که در سال 49، یرژی گرتوفسکی کارگردان بنام تئاتر لهستان و خالق تئاتر تجربی در جریان سفری که به بوشهر داشته است، با مشاهده مراسم عزاداری بوشهر، گفته بود: «هارمونی صدا در این آیین، پدیده‌ای ناگفتنی در بوشهر است». بدیهی است هنرمندان بزرگی چون وی ارزش و جایگاه فرهنگ و هنر بوشهر را در همان زمان دانستند اما خود از آن غافل بودیم.‌

وی با اشاره به این‌‌که رد پای فرهنگ منحصربه‌فرد و شگفت‌انگیز بوشهر را می‌توان در انگلیس، فرانسه، امریکا و ... دید، تصریح کرد: البته نمی‌توان مدعی شد که این فرهنگ در مدارس و دانشگاه‎های آنجا رسوخ کرده اما در زندگی روزمره این کشورها می‌توان فرهنگ بوشهر را لمس کرد. باید اعتراف کرد انعطاف فرهنگ بوشهر در سازش با فرهنگ‌های دیگر کشور‌ها حیرت‎انگیز است؛ از این‌رو، ضرورت دارد به‌دنبال این رد پاها رفت و آنها را بازشناسایی و معرفی کرد تا بتوانیم فرهنگ بوشهر را از انزوا خارج سازیم. اینک که چند جوان به‌صورت خودجوش برخاسته و چنین رویداد تحسین‌برانگیز و ارزنده‌ای را برنامه‌ریزی کرده‌اند، همه ما موظف هستیم همراه شویم و با چنگ و دندان فرهنگ بوشهر را به جهانیان معرفی کنیم.

در بخش پایانی این نشست محسن شریفیان، پژوهشگر و موسیقیدان باتجربه هم‌استانی که به‎عنوان دبیر هنری و یکی از اسپانسرهای کوچه کالچر به‎شمار می‎رود، در خصوص تاثیرگذاری این رویداد گفت: یکی از اهداف گروه لیان در کنار معرفی فرهنگ موسیقیایی بوشهر، راه‌‎اندازی یک گفتمان فرهنگی میان ایران و دیگر کشورهاست. ما به تمام نقاط دنیا خواهیم رفت و با آنها به گفت‌وگو می‌نشینیم تا تبادل فرهنگ داشته باشیم. ما باید فرهنگ ایران را به دیگر مردمان جهان نشان دهیم. اتفاقی هم که قرار است در هند بیفتد، از همین نوع است. بوشهر این بار پیش‌قدم شده و به‌طور قطع این پویش در تاریخ و فرهنگ این مرزبوم به یادگار خواهد ماند. بدیهی است در دنیایی که پر از وحشت و جنگ است، تقریبا مراوده‎ای فرهنگی بسیار کمرنگ شده، امیدوارم ما با این تبادل فرهنگ‌ها بتوانیم چهره دیگری از کشورمان را به دیگر مردمان جهان به نمایش بگذاریم.

وی در ادامه با بیان این‌که  حسن ختام کوچه کالچر اجرای موسیقی سوگواری بوشهر است، افزود: این بخش از برنامه شامل دمام‌زنی، نوحه‌خوانی و سینه‌زنی بوشهری است؛ در واقع یک اجرای پرفورمنس را در شب پایانی خواهیم داشت اما هدف از اجرای این برنامه،‎ مشخص کردن مشترکات فرهنگی ما و هندیان است، همچنین معرفی فرهنگ بومی بوشهر به دیگر مناطق جهان؛ چراکه در روز آخر، تمامی سرکنسو‎ل‌های کشورهای دیگر هم حضور خواهند داشت. همان‎طور که می‌دانید که موسیقی بوشهر از فرهنگ هند، تاثیر بسیاری به ارث برده است که اشتراکات را می‌توان به‌صورت بارزی در مراسم عزاداری نشان داد.‌ همه تلاش‎مان این است که فرهنگ‌مان در قالب هنر به دیگر مناطق جهان که با آنها بیشترین مشترکات فرهنگی و هنری داریم، معرفی شود. این موضوع فقط منحصر به موسیقی نیست؛ بلکه در نمایش، سینما و... هم ما مشترکات و نقاط مشابه بسیاری داریم. از این‌رو، هنر یکی از بهترین ابزارهایی است که ما می‌توانیم به کمک آن این ریشه‌های مشترک  فرهنگی را دریابیم و با هم به گفت‌و‌گوهای سازنده بنشینیم.

شریفیان در ادامه با اشاره به این‌که در بخش سینما داریوش غریب‎زاده و احسان عبدی‌پور، دو فیلمساز صاحب‌نام بوشهری حضور دارند که معرف سینمای ما در این فستیوال هستند، تصریح کرد: در جریان این رویداد برخی از آثار این دو هنرمند به نمایش در می‌آید و جلسه نقد و بررسی این آثار هم با حضور منتقدان و کارگردانان آنجا برگزار خواهد شد. تردیدی ندارم که افراد زیادی در هند با نام بوشهر، فرهنگ، سازها و نوع موسیقی و انواع هنرهایی که ما در آنجا اجرا خواهیم کرد، آشنا خواهند شد. رسانه‌های هند و حتی  مدیاهای دیگر کشورها هم به این فستیوال می‌‌آیند و اخبار آن را منعکس خواهند کرد که خود نقش بسزایی را در فراگیری نام بوشهر خواهد داشت. در این میان هدف ما این است که فارغ از مسائل سیاسی، با بهره‌جویی از ابزار و امکانات مناسب، داشته‌ها و ظرفیت‌های این خطه را در قالب هنر به نمایش بگذاریم تا بتوانیم فرهنگ صلح‌جوی ایران و به‌خصوص فرهنگ بومی بوشهر را به دیگر نقاط جهان بشناسانیم. بدون‌شک این قبیل رویدادها در سطح بین‌المللی هم ماندگار است و هم عمیق.

شریفیان بلافاصله پس از این رویداد عازم کانادا می‌‌شود تا در یک فستیوال موسیقایی، موسیقی جنوب ایران را ژانر الکترونیک برای نخستین‌بار به نمایش بگذارد که این جدیدترین تجربه گروه موسیقی لیان به شمار خواهد رفت. 

یادآوری می‌شود، هفته فرهنگی هنری بوشهر در بمبئی با نام «کوچه کالچر» از 13 تا 23 شهریورماه در بمبئی هندوستان برگزار می‌شود.