بامداد جنوب - هدی خرمآبادی:
هر ساله 19 شهریور برابر با روز جهانی «خودکشی» فرصتی را در اختیار همگان میگذارد تا از این پدیده رو به افزایش در سطح جهانی، پیشگیریهای لازم را انجام دهند.
در همین راستا با روانشناس و مشاور کلینیک روانپویا گفتوگو کردیم. روحانگیز بهرامی با بیان اینکه بنا بر نظر سازمان جهانی بهداشت، اگر چه خودکشی مسالهای مهم در حوزه سلامت عمومی است اما تا حدود زیادی قابل پیشگیری است و همه ارگانها و سازمانها باید برنامههای خود را در راستای تقویت بنیه روانی، مالی، اقتصادی و اجتماعی همه آحاد جامعه تنظیم کنند، تصریح کرد: همه ساله سازمان جهانی بهداشت با همکاری و همیاری انجمن پیشگیری از خودکشی (IASP) همه تلاش خود را به کار میگیرند تا بتوانند آحاد جامعه را نسبت به این پدیده حساس کنند و هر ساله با انتخاب یک شعار دولتها را در جهتدهی به برنامههایشان راهنمایی میکنند.
بهرامی با تاکید بر اینکه خوشبختانه کشور ما جزء کشورهایی است که آمار بالایی را در خودکشی گزارش نداده، البته آمارها از نظر بُعد فرهنگی که دارند، همان آماری است که پزشکی قانونی دلیل فوت را اعلام میکند، افزود: شان و عزت خانوادهها اجازه نمیدهد که بخواهند مساله خودکشی را عیان و آشکار کنند. هر چه بنیه روانی افراد بالا باشد و تحملشان در زمان ناکامی، ناامیدی و شکست بالاتر باشد، ما میبینیم که خودکشی هم کمتر اتفاق میافتد، بنابراین آنچه سبب میشود افراد اقدام به خودکشی کنند، احساس ناامیدی و ناکامی است.
این روانشناس و مشاور کلینیک روانپویا ادامه داد: از طرف دیگر فردی که اقدام به خودکشی می کند، فریاد «به من کمک کنید» را سر می دهد.
افزایش خودکشی در کشورهای پیشرفته
بهرامی درباره ارتباط خودکشی با فقر و سطح معیشت افراد نیز گفت: متاسفانه آمار خودکشی حتی در کشورهای پیشرفته و اروپایی که سطح رفاه در آنها مطلوب و ایدهآل است هم بالاست، بنابراین سطح بالای رفاه نمیتواند بازدارنده باشد اما در کشورهای دیگر سطح پایین رفاه اقتصادی و مصرفهای پرخطری مانند مصرف الکل که افسردگی ایجاد میکند، محرکی برای اقدام به خودکشی است.
به گفته وی، تربیت، آگاهی و پذیرش شرایط به ما کمک میکند مقاوم باشیم. ما باید بپذیریم که زندگی خاکستری است و بخشهای روشن و تیره در کنار هم هستند. شرایط نه صفر مطلقاند، نه صد مطلق. اگر بپذیریم که همه خطا میکنند و همه ما را درک نمیکنند، آستانه تحملمان بالا میرود. اگر به صورت یک مجموعه باشیم و کنار هم زندگی کنیم، تحمل ما از ناکامیهای زندگی افزایش پیدا میکند. گاهی دانشآموزی در کنکور، موفقیتی را که مد نظر خودش یا خانوادهاش بوده، به دست نمیآورد و متاسفانه اقدام به خودکشی میکند، زیرا تحمل این مساله را ندارد. او باید به این باور برسد که ورود به دانشگاه اجبار نیست اما وقتی خانواده و جامعه این باور را به او القا کرده که حیاتش در گرو این موفقیت بوده، اقدام به خودکشی صورت میگیرد.
خداباوری، مانعی مهم برای پیشگیری از خودکشی
روانشناس کلینیک روانپویا به وضعیت خودکشی در کشورهای اسلامی اشاره و تاکید کرد: در ممالک اسلامی و خداباور به سبب خوف و خشیتی که از قدرت الهی دارند، دست به خودکشی نمیزنند. چون ما در ادیان الهی به ویژه دین اسلام آیات و احادیثی داریم که به مساله حیات تاکید دارند و خودکشی را نکوهش میکنند.
وی ادامه داد: در آیات 29 و 30 سوره نسا به این موضوع اشاره شده است. از امام جعفر صادق (ع) نقل است که: «هر کس خودش را بکشد برای همیشه در آتش جهنم خواهد بود»، حتی در آیین مسیحیت و زرتشتی خودکشی تقبیح شده است.
بهرامی در پاسخ به این سوال که چه راهکارهایی برای پیشگیری از خودکشی پیشنهاد میکنید، خاطرنشان کرد: در زمان کودکی بایست به ابعاد تربیتی توجه داشته باشیم. وقتی کودک مشاهده میکند که والدینش چگونه با ناکامیها و مشکلات مواجه میشوند، از همان زمان آموزش میبیند، بنابراین باید تلاش کنیم تا نسلی را پرروش دهیم که در برابر شکست و ناکامی و تحمل درد و رنج استقامت بالایی داشته باشد. اگر والدین در برابر سختیها تهدید به خودکشی میکنند، قطعا الگویی برای فرزندشان میشود.
درخواست کمک را به تعویق نیندازند
این روانشناس خاطرنشان کرد: به طور معمول خودکشی بدون پیشزمینه یا به عبارتی بدون علامت هشدار، رخ نمی دهد. در بیشتر موارد فردی که قصد خودکشی دارد، تغییرات رفتاری و خلقی در او مشاهده میشود و ما با پیامهایی مثل اینکه «دوست دارم بمیرم»، «کاشکی راحت بشم از این زندگی»، «من به هیچ دردی نمیخورم» مواجه میشویم که همه این جملهها یک هشدار جدی است. نباید نسبت به حال اطرافیان و شنیدن این جملات بیتفاوت باشیم. با این افراد وارد گفت و گو می شویم. به آنها یادآوری میکنیم که «نمیتوانند به شما کمک کنند وقتی نمیدانند به کمک نیاز دارید». به این افراد یادآوری کنید که «درخواست کمک را به تعویق نیندازند». این یک شعار بسیار مهم در پیشگیری از خودکشی است. به جای نصیحت این افراد آنها را به مراجعه به یک درمانگر، فرد امین، روانشناس، پزشک خانوادگی یا مشاور تشویق کنیم.
این روانشناس توضیح داد: اگر چنانچه فردی از نزدیکان شما علائمی از تمایل به خودکشی را نشان داد، نگرانی خودتان را نسبت به شرایطی که او تحمل میکند، ابراز کنید و از او بخواهید درباره مشکلاتش بگوید. نصیحت کردن درباره خودکشی به منزله هموار شدن و اینکه او را تشویق به خودکشی میکند نیست بلکه به او اجازه میدهد از انزوا و تنهایی در بیاید و رنجهایش را با دیگری به اشتراک بگذارد و راه حلی برای مشکلش پیدا کند.
بهرامی تاکید کرد: بدون اینکه قضاوتش کنید، شنونده خوبی برای او باشید. از انتقال این احساس که همه چیز را درک میکنید، دست بردارید.
وی در پاسخ به سوال دیگری که آیا خودکشی قابل پیشگیری است، تصریح کرد: خودکشی قابل پیشگیری است و برای آن میتوان تمهیداتی را اندیشید. سیاستهایی اتخاذ شود که مصرف الکل متوقف بشود یا کاهش یابد. برنامههای اصولی در راستای آگاهیبخشی درباره این موضوع باید در مدرسهها، خانوادهها، رسانهها و ... گسترش یابد. امکان تشخیص زودهنگام اختلالات روانی مانند افسردگی وجود داشته باشد و از عوارض مصرف مواد مخدر و محرک در سطح علنی گفتوگو شود. باید یاد بگیریم که زندگی بحرانهایی دارد و ما باید با این بحرانها دست و پنجه نرم کنیم، چراکه زندگی روی یک خط راست نیست.
وی درباره آمار خودکشی نیز افزود: معمولا در زمینه آمار، از شرح آن به تفکیک شهر به شهر خودداری میشود اما سالانه همه آمارها را جمعبندی میکنند و اگر نیازی به مداخله باشد با نهادهای مرتبط مطرح میکنند. اصولا خودکشی از نظر جنسیت در زنان بیشتر اما فوت ناشی از خودکشی در مردان بیشتر است، زیرا انتخاب راههای خودکشی برای مردان جدیتر است. در حال حاضر به سبب شرایط نامساعد، خودکشی در کرمانشاه بیش از شهرهای دیگر است.
وی خاطرنشان کرد: احساسات و افکار ما را به پوچی میکشاند، پس یاد بگیریم که به معنویت روی بیاوریم. انسان فقط جسم نیست. اتصال به ماوراءالطبیعه به رشد انسان کمک میکند.
خانوادهها، سلولهای جامعه هستند
این مشاور و روانشناس در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه چرا گاهی اقدام به خودکشی از سوی نوجوانها بیشتر دیده میشود، خاطرنشان کرد: نوجوانها از آنجا که هنوز هویت ثابتی را به دست نیاوردهاند، تحت تاثیر گروه همسال خود یا فضای اینترنت ممکن است اقدام به خودکشی کنند، بنابراین والدین با فرزندانشان دوست باشند، آنها را نقد و سرزنش نکنند و به آنها فضای لازم را برای رشد و آزادی بدهند. کتک و تنبیه، پرخاشگری، توهینهای کلامی در سطح خانوادهها باید متوقف بشود. خانواده حرف نخست را میزند. سلولهای هر جامعهای را خانوادهها تشکیل میدهند. برخی خانوادهها چنان غرق در تامین معیشت شدهاند که از فرزند خود غفلت کردهاند.
وی در ادامه خطاب به مسوولان نیز گفت: مسوولان به نیازهای شهری در استان بوشهر توجه کنند. در سطح شهر نور و فضای سبز کم است، در حالی که طبیعت خدادادی دریا اگر با رنگ سبز ترکیب شود، ایجاد احساس شادی میکند. فضاهای تفریحی در سطح شهر کم است. فضاهای ورزشی کم است و نیازهای اولیه زیستی خانواده باید تامین شود. مشکلات فاضلاب، آسفالت و آب به روان و جسم فرد فشار وارد میکند و آستانه تحمل را پایین میآورد.
این روانشناس تاکید کرد: فضاهای کمنور، کمخلقی ایجاد میکند و محرکی برای افسردگی محسوب میشوند. سازمان جهانی بهداشت بر این باور است که مهارتهای دهگانه زندگی را باید آموخت، تمرین و به آن عمل کرد. مهارتهایی مانند نه گفتن، حل مشکل، همدلی کردن، گفتوگوی موثر و ... . به هر حال جامعه ما جامعهای رو به گذار و با جامعه جهانی در ارتباط است. لازم است که در سطح سازمانها و ادارهها، مدرسهها و دانشگاهها در این باره گفتوگو شود و همه بدانیم که نسبت به حیات یکدیگر مسوول هستیم.
روانشناس کلینیک روانپویا در ادامه با اشاره به تقویت خداباوری، دینباوری و اعتقاد به آخرت، به آموزش به خانوادهها برای حل تعارضات و مشکلات تاکید کرد.