بامداد جنوب - الهام بهروزی:
استان بوشهر یکی از استانهایی است که در چند سال اخیر همسو با نگاه ویژه دولت و تدبیر امید به حوزه گردشگری، خیز بلندی به سوی این حوزه برداشته است که نتایج گاه مثبت و گاه منفی آن را در سطح استان شاهد هستیم؛ اما ورای همه منفیبافیها باید اعتراف کرد که استان بوشهر بهدلیل دارا بودن جاذبههای طبیعی و بکر، بناها و بافتهای تاریخی و محوطه باستانی شاخص و منحصربهفرد از پتانسیل فوقالعادهای در زمینه صنعت توریسم در جنوب کشور برخوردار است که میطلبد مسوولان امر و متولیان این حوزه بهدور از هر شعار یا عمل نمادین در این زمینه با اجرائی کردن طرحهای خلاقانه و اشتغالزا موثر ظاهر شوند.
بدیهی است که وجود بناهای شاخص تاریخی در نقطه نقطه این استان ظرفیتی کارامد و مناسب برای رونق گردشگری این خطه بهشمار میرود اما شوربختانه در این زمینه استان ما کارنامه قابل قبولی ارائه نکرده؛ چراکه مرمت و بازسازی و حیات دوباره این بناهای شاخص تاکنون جزء اولویتهای مدیریت ارشد استان و مجموعه زیردست وی نبوده که این معضل منحصر به این چند سال اخیر نمیشود و وقتی نقبی به عقب میزنیم، میبینیم که این درد مشترک در مدیریت بیشتر استانداران این استان دیده میشود!!!
این بیمهری موجب شده هر کدام از این بناها در سکوت به مرگ تدریجی تن بدهند؛ البته نباید از کمکاری رسانههای استانی و محلی نیز در این زمینه غافل شد؛ چراکه رسانهها میتوانند چشمان بینا مسوولان باشند و به سهم خود با دست گذاشتن روی مسائل چالشی به احیای تاریخ، فرهنگ و معماری منطقه خود کمک کنند. بدونشک اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به تنهایی نمیتواند از عهده خریداری، نگهداری و مرمت و بازسازی بناهای شاخص تاریخی برآید و این مهم عزم جدی و اراده همگانی میخواهد. از اینرو انتظار میرود، دیگر ارگانها و دستگاههای دولتی و همچنین بخش خصوصی در زمینه مرمت و بازسازی بناها و عمارتهای مجلل و زیبای این بندر کهن که راوی بخشی از تاریخ گهربار این زادبوم هستند، ورود کنند و همگام با ادارهکل میراث فرهنگی استان در حفظ و زنده نگهداشتن عمارتها و بافت تاریخی بوشهر بکوشند.
21 مهرماه یک اتفاق نیک در حوزه میراث فرهنگی استان روی داد؛ آن هم تخلیه بخش اعظم عمارت مجلل و بسیار بزرگ «ملک» در محله بهمنی بوشهر از خانوادههای جنگزده و بیپناه بود که البته این مهم شاید در نگاه اول تحسین برانگیز باشد اما وقتی به عمق آن میاندیشیم، غمی بزرگ بر دلمان چنگ میزند؛ آن هم سرنوشت این خانوادهها پس از رانده شدن از این عمارت است که امید میرود متولیان امر در این زمینه سیاست نوعدوستانهای اجرائی کرده باشند.
عمارت «ملک»، یکی از بناهای شاخص استان بوشهر بهشمار میرود که تقریبا 15 سال پیش به همت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خریداری شد. فراز غلامزاده در کتاب «معماری بوشهر» در خصوص این عمارت نوشته است: «این مجموعه بزرگ، مجلل و باشکوه که از بناهای محمدمهدی ملک (ملکالتجار) بوشهر در عصر قاجار است، در محله «بهمنی» قرار دارد و امروز پذیرای چندین خانواده نیازمند است. این بنای عظیم که از معماری بسیار زیبایی برخوردار است. به دست معماران ایرانی و ایتالیایی، در فضایی وسیع ساخته شده است. این بنا بر اثر بیمبالاتی در حال ویرانی است ولی در ردیف ساختمانهای میراث فرهنگی به ثبت رسیده است. افزون بر این عمارت بزرگ، در اطراف آن بناهای دیگر که محل اصطبل، بانک، مهمانخانه، حمام و دفاتر ملکالتجار بود نیز وجود دارند. مجموعه ملک از چهار ساختمان جداگانه و چهار حیاط متصل به یکدیگر تشکیل یافته است».
با این اوصاف، پی میبریم که این عمارت در صورت بازسازی و مرمت با توجه به معماری منحصربهفرد، نمای خیرهکننده و فضای گستردهاش میتواند ظرفیت مستعدی برای رونق صنعت توریسم فرهنگی در استان به شمار رود. شاید سالهای فراوانی در انتظار این بودیم که این عمارت با تخلیه ساکنان ناخواستهاش دوره جدیدی از حیات را با کاربری متفاوت تجربه کند و فرصتی برای تفریح و بازدید شهروندان بوشهری و گردشگران داخلی و خارجی باشد اما این مهم هر بار به زمان دیگری موکول میشد تا اینکه امسال با همافزایی که میان دستگاههای دولتی نظیر ادارهکل میراث فرهنگی، استانداری، فرمانداری و نیرو انتظامی به وجود آمد، بعد از 35 سال بالاخره بخش اعظم این بنا تخلیه شد تا با مرمت و بازسازی آن به ظرفیتهای گرشگری و اقامتی استان افزوده شود؛ هرچند با توجه به وسعت این مجموعه، مرمت آن هم زمانبر و هم هزینهبر است اما میتوان به آینده آن خوشبین بود.
مولف کتاب «معماری بوشهر» بهواسطه بررسیهای و مطالعاتی خوبی که در حوزه بناهای تاریخی و شاخص استان دارد، تخلیه بخش اعظم عمارت ملک را اتفاق نیکی قلمداد کرد و در این باره به بامداد جنوب گفت: این عمارت نه در روزگاری که در تملک وراث بود و نه در این 15 سالی که در اختیار میراث فرهنگی استان درآمد، خالی از خانوادههای بیپناه و جنگزده نشده؛ البته در زمان مدیریت دکتر دشتی تلاشهایی برای خروج این خانوادهها صورت گرفت و حتی در آن زمان مقرر شد که فرمانداری مبلغ 50 میلیون تومان به میراث فرهنگی بدهد تا میان خانوادههای بیپناه تقسیم شود و آنها رضایت به ترک این عمارت دهند که نمیدانم این موضوع به کجا ختم شد! البته این در حالی بود که این خانوادهها هیچگونه مالکیتی بر این عمارت نداشتند و مالک آن ادارهکل میراث فرهنگی استان بود.
فراز غلامزاده در ادامه با بیان اینکه عمارت «ملک» ظرفیت فوقالعادهای در حوزه گردشگری استان است، افزود: ما باید فعالیتهای چند منظوره را برای آن لحاظ کنیم؛ مثلا یک اقامتگاه توریستی در آن ایجاد کنیم که یک قسمتش به موزه اختصاص یابد یا ما امروز در بوشهر هتل سنتی بزرگ و بسیط نداریم که میتوانیم از همین بنا استفاده بهینه کنیم؛ چراکه عمارت ملک با این مجموعه امکانات میتواند به یک هتل سنتی بزرگ بدل شود. از این راه، برای ادارهکل میراث فرهنگی هم میتواند درآمدزا باشد و هم به نوعی ساختمان آن حفظ میشود.
وی در خصوص مرمت این بنا گفت: مرمت این ساختمان کار بسیار پیچیده و مشکلی است! نه اینکه غیر ممکن باشد اما واقعا مشکل است!!! یکی از دلایل این ادعا این است که وسعت این عمارت زیاد است و سه عمارت دیگر هم در ضلعهای دیگر آن وجود دارد اما اگر ادارهکل میراث فرهنگی بتواند با کمک بخش خصوصی آن را مرمت و احیا کند، کار بزرگی انجام داده است.
غلامزاده در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه یعنی شما معتقد هستید، مرمت این عمارت صرفا به همت بخش خصوصی صورت بگیرید و بخش دولتی نظیر شهرداری در آن مشارکتی نداشته باشد، توضیح داد: بله. از دید من خود ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان نباید بهصورت مستقیم در کار مرمت عمارت دخالت کند و این کار را به بخش خصوصی بسپارد و خودش فقط نقش نظارتی داشته باشد. وقتی مرمت بنا هم پایان پذیرفت میتواند بهصورت اشتراکی با بخش خصوصی آن را مدیریت کند.
به عقیده وی، مرمت این عمارت باید به یک تیم و کارگروه حرفهای که متشکل از متخصصان و کارشناسان حوزه معماری و مرمت است، سپرده شود و بهتر این است که در این زمینه از ظرفیت شرکت مهندسان مشاور که در حوزه معماری و احیای عمارتهای تاریخی تخصص دارند، استفاده کرد تا دچار دوبارهکاری نشویم.
مولف کتاب «معماری بوشهر» با بیان اینکه ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری باید برای جذب بخش خصوصی یکسری بستههای حمایتی و ویژه تدارک ببیند تا بخش خصوصی در این زمینه ورود کند، چراکه هزینه بازسازی این عمارت کم نیست، تاکید کرد: از دید من باید یک دستگاه نظارتی بسیار قوی روی این پروژه نظارت کند؛ چراکه مرمت بناهای شاخص بسیار حساس و دقیق است که ظرافت و دقت ویژهای را میطلبد. این بنا با توجه به وسعتی که دارد مرمتش نیاز به توجه جدی دارد؛ چراکه با غافل شدن از مرمت یک بخش، ممکن است آن بخش بهمرور به زبالهدانی بدل شود یا هر احتمال دیگری!!!
شهرداری یکی از نهادهایی بود که در دوره مدیریت غلامعلی میگلینژاد، مدعی شد که مرمت و بازسازی عمارت تاریخی «ملک» را عهدهدار خواهد شد که این وعده در مقام حرف ماند و هیچگاه عملی نشد، غلامزاده در این خصوص نیز گفت: بدون شک شهرداری میتواند به مقوله مرمت عمارتهای شاخص ورود کند و تاثیرگذار ظاهر شود اما بهتر است که بخش خصوصی به این حوزه ورود کند و تصمیم ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشکری استان در این باره، تصمیم بجایی است که میخواهد مرمت این عمارت را به به بخش خصوصی واگذار کند، منتها در این زمینه باید تعهداتی بدهد و تعهداتی بگیرد تا در کار اختلالی ایجاد نشود.
در پایان این گزارش یادآوری میشود، مرمت عمارت «ملک» کاری بزرگ و ستودنی است اما شوربختانه در این استان رسم ناخوشایندی باب شده که بهتر است کمکم از سیستم اداری ما جمع شود و آن هم این است که پیش از پایان پروژه یا عملی شدن کاری شاهد مراسم تشریفاتی نباشیم. نظیر مراسمی که روز 21 مهرماه با حضور مسوولان استانی و متولیان امر در مقابل عمارت ملک به بهانه تخلیه بخش اعظم عمارت ملک از خانوادههای بیپناه و جنگزده برگزار شد؛ این اتفاق شایسته است زمانی برگزار شود که بازسازی این بنای باشکوه به پایان رسیده و گفتههای مسوولان محقق شده باشد. شوربختانه تجربه در استان بوشهر نشان میدهد که ما در آغاز بسیاری از پروژهها خیلی مصمم ظاهر میشویم اما در ادامه بسیار ضعیف و سهلانگار عمل میکنیم. بدون شک تخلیه این عمارت کار بزرگی است اما کار بزرگتر این است که مرمت آن به سرمنزل مقصود برسد و همچون دهکده گردشگری، امیدمان را نومید نکند.