بامداد جنوب - الهام بهروزی:

کتاب خوب است و می‌توان به جرات گفت که بهترین دوست بشر از آغاز تاکنون بوده است. این میراث کهن از دیرباز نقش چشمگیری را در روشنگری و دانایی جوامع ایفا کرده است. در حقیقت کتاب مهربان‌ترین دوستی است که همه قشرهای جامعه به همنشینی با آن محتاج هستند. در این مجال به‌مناسبت هفته کتاب بر آن شدیم از وضعیت کتابخوانی در میان قشری بنویسیم که به‌واسطه خلقت متفاوتشان با چالش‌هایی روبه‌رو هستند؛ نابینایان و کم‎بینایان که شاید آن‌گونه که ما دنیا را واقعی و رنگی می‎بینیم، نبینند اما بدون شک آنها نگاه زیباتری به خلقتشان دارند؛ چراکه آنها اغلب با حسی سروکار دارند که زندگی‌شان را به مبدا بیشتر گره زده است. گواه این ادعا می‌توان سروده‌‌ها و نوشته‌های باشد که از دل این افراد نشات می‎گیرد و وقتی آنها را می‌خوانید دنیای متفاوت‌تری را در آنها تجربه می‌کنید البته درک این حس کار هر کسی نیست. 

بدیهی است کتاب یکی از ابزارهای فرهنگی است که هر فردی با هر خلقتی به آن نیاز دارد. از این‌رو می‌طلبد که در سطح هر جامعه‎ای این ابزار به بهترین شکل در اختیار شهروندان قرار بگیرد. با این اوصاف، یکی از زیرساخت‌هایی که در حوزه کتابخوانی به‌شدت احساس می‌شود، وجود کتابخانه است که این مهم عمدتا در سراسر کشور برای افراد عادی میسر و محقق شده است اما در این میان تکلیف دیگر قشرهای خاص و آسیب‌پذیر جامعه مانند کم‌توانان، نابینایان، کم‌بینایان و... چیست؟ آیا معلولیت آنها باید موجب محدویتشان در بهره‌وری از حقوق طبیعی‌شان شود؟! بدون شک پاسخ آن چیزی جز «خیر» نیست! از این رو، برخی از کمپانی‌های و شرکت‌های خصوصی در راستای مسوولیت‌های اجتماعی خود به فکر انجام یک‌سری فعالیت‌های فرهنگی نوع‌دوستانه افتادند که یکی از این حرکت‌های قابل تحسین راه‎اندازی کتابخانه‎های گویای دیجیتال برای کم‎بینایان و نابینان در مناطق محروم است.

 در این زمینه شرکت سامسونگ گام‌های استواری برداشته و تاکنون چندین کتابخانه گویای دیجیتال را در برخی از مناطق محروم کشور نظیر ایلام، کرمان، بوشهر و... راه‌اندازی کرده است. برای آشنایی با کارکرد و نقش این کتابخانه‌ها با مجتبی ناطوری‌زاده مربی مسوول کتابخانه گویای دیجیتال استان بوشهر به گفت‌وگو نشستیم. وی که خود از کم‌بینایان هم‌استانی است و این کتابخانه را با همکاری مریم اشکری که کتابدار و کم‌بینا استريال اداره می‌کند. ناطور‌ی‌زاده متولد 19 مردادماه 62 در بوشهر و دانشجوی رشته زبان و ادبیات فارسی در مقطع دکتری است. وی از شاعران خوش‌قریحه و صاحب اثر است و در سال 95 نخستین مجموعه شعری خود را با نام «بی‌هوا با عشق» را راهی بازار کرده است. مسوول کتابخانه نابینایان در مرکز توانبخشی شهید میگلی‌نژاد، مسوول کانون ادبی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر و دبیر تحریریه نشریه تخصصی ادبیات «دریچه نگاه»، دبیر همایش «شاعر شنیدنی است»، مدرس کارگاه شعر ویژه نابینایان در انجمن نابینایان و کم‌بینایان، عضو تیم گلبال نابینان استان بوشهر، همکاری با واحدهای مختلف صدا و سیمای مرکز بوشهر (ویراستاری، خبر، موسیقی و کودک)، مسوول کانون‌های ادبی «مهر پویا» و «شکوفه‌های لبخند»، مسوول نمونه کانون‌های ادبی کتابخانه‌های عمومی استان، کتابدار بخش نابینایان کتابخانه‌های شبانه‌روزی مصلحیان بوشهر و... از جمله فعالیت‌ها و موفقیت‌های مجتبی ناطوری‌زاده است. در ادامه شما را به خواندن ماحصل گفت‌وگو با مسوول کتابخانه دیجیتال استان دعوت می‌کنیم.

کتابخانه دیجیتال گویای استان بوشهر هفدهم مردادماه ۱۳۹۷ زیر نظر انجمن نابینایان ایران و با حمایت شرکت سامسونگ (در راستای مسوولیت‌های اجتماعی خود) در بوشهر افتتاح و راه‌اندازی شد. باید اشاره کنم که شرکت سامسونگ تاکنون ۱۵ کتابخانه گویای دیجیتال را در مناطق محروم راه‌اندازی کرده که کتابخانه گویای دیجیتال بوشهر پانزدهمین کتابخانه‌ای است که ویژه نابینایان و کم‌بینایان راه‌اندازی شده و با توجه به سرویس‌ها و خدماتی که در این کتابخانه ارائه می‌شود، افراد بینا هم می‌توانند از این امکانات این کتابخانه بهره‌مند باشند. به همین دلیل برای سرویس‌دهی بهتر و تجهیز کتابخانه با توجه به مسوولیت‌های اجتماعی دیگر ارگان‌ها و نهادها از آنها نیز کمک می‌گیریم.

رسالت اصلی این کتابخانه تولید کتاب‌های صوتی و گویا است که در تلاش هستیم تا تجهیزات این کار را با کمک دیگر نهادها و ارگان‌های دولتی فراهم کنیم. بدون شک اگر بتوانیم به کمک دستگاه‌های اجرائی نظیر استانداری و... هزینه راه‌اندازی یک استودیوی حرفه‌ای را تامین کنیم، ظرفیت خوبی در خود انجمن نابینایان و کم‌بینایان استان برای تولید این آثار وجود دارد. البته برای این مهم گویندگان خوش‌صدا و خیّری هم در کنار ما خواهند بود که ان‌شاءالله قرار است با همکاری این گویندگان مهربان طرحی به نام «بیاییم صدای خود را هدیه کنیم» اجرائی شود که امیدوارم این استودیو هر چه زودتر راه‎اندازی شود تا بتوانیم تولیدکننده حرفه‌ای کتاب‌های صوتی در سطح کشور باشیم. با وجود این، به شیوه‌های ساده‌تر و معمولی‌تر هم می‌توان کتاب‌ها را ضبط کرد که این مهم بر اساس دستورالعملی محقق می‌شود که به‌وسیله گوشی‌های همراه اندروید ضبط می‌شوند، سپس فایل‌های ضبط شده می‌تواند با ویرایشی ساده در دسترس مخاطبان قرار گیرد. از همین روی، انجمن نابینایان و کم‌بینایان کشور با توجه به رایزنی‌هایی که با دیگر نهادهای مربوطه نظیر موسسه کتاب و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام داده، درصدد است که نرم‎افزاری را به‌صورت جامع و کامل تهیه کند تا به وسیله آن بسیاری از نیازهای مخاطبان در حوزه کتاب‌های گویا و صوتی مرتفع شود. در استان بوشهر هم افزون بر این کتابخانه، یک استودیو هم در برازجان راه‌اندازی شده که خانم کاووسی در زمینه تولید کتاب صوتی تلاش زیادی می‌کند. این نشان می‌دهد که در کنار کتاب‌های فیزیکی و بریل چقدر وجود کتاب‌های گویا لازم است.

شرایط عضویت در این کتابخانه هم ارائه مدارکی مشخص از سوی نابینایان و کم‌بینایان است که پس از تکمیل این مدارک کارت عضویت را دریافت می‌کنند. البته نابینایان و کم‌بینایانی هم که نامشان به تهران ارسال می‌شود افزون بر دریافت کارت عضویت کتابخانه گویای دیجیتال استان، کارت عضویت انجمن نابینایان و کم‌بینایان کشور را هم دریافت می‌کنند که هر کدام از این کارت‌ها خود امتیازات خاصی دارند. باید اشاره کنیم که ما در این کتابخانه اعضای افتخاری نیز داریم که برای آنها نیز کارت صادر می‌شود که این اعضا شامل همان افراد خیّری می‌شود که در فعالیت‌های این مجموعه کنار و یاور ما هستند.‌

ببینید این کتابخانه که به همت افراد کم‌بینا و نابینا اداره می‌شود. آنها با مسوولیت‌پذیری در تلاش هستند که تمام فعالیت‌ها و کارهای موازی این مجموعه را به نحو احسن انجام دهند، بنابراین فعالیت این مجموعه فقط محدود به سرویس‌‌دهی در زمینه کتابداری و کتاب‌دهی نمی‌شود، بلکه برگزاری کلاس‌های آموزشی و مهارتی شامل دوره مهارتی آموزش رایانه ویژه نابینایان و کم‌بینایان با تدریس خانم اشکری، آموزش خط بریل به همت خانم رئیسی (دانشجوی رشته حقوق) که خود از نابینایان است، کلاس‌های آموزشی مهارت زندگی، نقد فیلم، نقد کتاب، آموزش شطرنج و آموزش سرودخوانی (که خوشبختانه گروه سرود انجمن در بسیاری از مناسبت‌ها اجراهای موفقی داشته است. تقریبا آهنگسازی و شعر سرودها هم تلاش شده از کارهای خود اعضا انتخاب شود) و برگزاری نشست‌های ادبی کانون مهر پویا (که یکشنبه‌های ادبی ما را در بر می‌گیرد و نابینایان، کم‌بینایان و افراد بینا در آن حضور دارند و در این کارگاه افزون آموزش، آثارشان مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد. تا الان حدود 60 نشست ادبی این کانون برگزار شده است) از جمله فعالیت‌های دیگر این کتابخانه است. تمام این فعالیت‌ها برای اعضای انجمن نابینایان، کم‌بینایان به صورت رایگان صورت می‌گیرد. اعضای این کتابخانه همچنین می‌توانند به صورت رایگان نشریات و مجلاتی که به‌صورت بریل به کتابخانه می‌آید، به اشتراک بگیرند و مطالعه کنند. همچنین از کتاب‌های بریلی هم که در کتابخانه در چند حوزه وجود دارد، می‌توانند استفاده کنند.

کتاب‌های موجود در کتابخانه گویای دیجیتال استان بیشتر کتاب‌های صوتی است. در واقع ما باید فرهنگ کتاب صوتی را نه تنها در میان نابینایان و کم‌بینایان بلکه در کل جامعه جا بیندازیم، چراکه شیوه زندگی مردم تا حدودی تغییر کرده است و همین شرایط موجب فاصله گرفتن آنها از کتاب شده است. از این‌رو، با توجه به پایین بودن آمار کتابخوانی در کشور، می‌توان از طریق فراگیر کردن کتاب‌های صوتی خلأ فیزیکی کتاب را در زندگی مردم برطرف کرد. بدیهی است کتاب‌های صوتی را می‌توان در هر شرایطی گوش داد و انسان از طریق گوش دادن می‌تواند خود را با کتاب مانوس کند. این راهکار مناسبی است برای ارتقای سرانه مطالعه در کشور که متاسفانه ما در این حوزه در سطح جهان رتبه اسفباری را داریم. امیدواریم این کتاب‌ها فراگیر شود و آمارهای کتابخوانی در کشور ما روند صعودی بیابد تا جامعه‎ای روشن‌تر و اندیشمندتر داشته باشیم. بی‌شک یکی از راه‌هایی که می‌توان به کمک آن، یک جامعه را رشد داد، افزایش سرانه مطالعه است. امیدوارم ما هم بتوانیم کتابخوانی را برای روشنگری جامعه رشد دهیم.

با توجه به همکاری یک‌ساله‌ای که با کتابخانه عمومی مصلحیان استان در بخش نابینایان داشتم، باید اشاره کنم مزیت کتابخانه گویای دیجیتال در مقایسه با کتابخانه‌های عمومی در بخش کتاب‌های صوتی و گویاست و اهدافی را که ما به‎دنبال آن در زمینه تولید کتاب‌های صوتی هستیم که اگر با همکاری گویندگان و افراد علاقه‌مند به این حوزه محقق شود، بی‌شک به قشر کم‌بینا، نابینا و حتی بینا در زمینه مطالعه کمک شایانی می‎شود. از همین‌جا ما حضور سفیران مهر را برای همکاری با این مجموعه با دیده منت می‌پذیریم و برای آنها کارت عضویت افتخاری نیز صادر خواهیم کرد.

شیوه امانتداری کتاب در این کتابخانه دقیقا مثل دیگر کتابخانه‌هاست. در واقع کتاب‌های فیزیکی را به مدت دو هفته به امانت می‌دهیم در صورت نیاز بیشتر مدت امانت تمدید می‌شود اما کتاب‌های گویا به‌صورت رایگان در فلش یا سی‌دی در اختیار اعضا قرار می‌گیرد. افزون بر این، سایر خدمات این کتابخانه به‌صورت اینترنتی به سایر افرادی که در سراسر کشور عضو این کتابخانه هستند، ارائه می‌شود.

همان‌طور که اطلاع دارید ویژگی منحصربه‌فرد کتاب‌های گویا این است که در همه حال می‌توانیم آنها را گوش بدهیم، در حین رانندگی، آشپزی، کار و ... در حالی که کتاب‌های فیزیکی چنین ویژگی را ندارند. حجم نمی‌گیرند و همیشه و در همه حال می‌توانند همراه ما باشند.

خوانش در کتاب‌های گویا چقدر حائزاهمیت است و در جذب چقدر مخاطب تاثیر دارد؟

باید اعتراف کرد که هنر خوانش در این کتاب‌ها بسیار مهم است، چراکه هر کتابی باید با حال و هوا خاص خود خوانده شود مثلا کتابی که دارای تمی حماسی است، بدون شک خوانش آن با کتابی که در حال هوای عاشقی خلق شده، بسیار فرق می‌کند. طبیعتا روی این بخش کار هم نظارت صورت می‌گیرد و هم توانمندی متقاضیان خوانش آثار مورد بررسی قرار می‌گیرند و با توجه به استعداد و توانایی که دارند که آثار برای خوانش در اختیار آنها قرار می‌گیرد. چون ما سخت به تولید آثار باکیفیت تاکید داریم.

ما در این خصوص دو دسته مخاطب داریم، یک گروه که بر اساس نیاز طالب مطالعه کتاب‌های گویاست که این کتاب‌ها شامل کتاب‌های درسی و کمک‌درسی می‌شود که عمدتا دانش‌آموزان و دانشجویان این گروه را تشکیل می‎دهند و دیگری هم مخاطبان عام ما هستند. طبیعتا مخاطبان نیازمند در اولویت هستند، چراکه ما با تقاضی بیشتری روبه‌رو هستیم. بنابراین اولویت اول ما برای تولید کتاب گویا، کتاب‎های درسی و کمک‌درسی است، چون در این حوزه برای کم‎بینایان و نابینایان خلأ پررنگی احساس می‌شود. البته شک نکنید که ما در این حوزه به تنوع و تعدد اثر توجه ویژه داریم که ان‌شاءالله با راه‌اندازی استودیو آثار متعدد و باکیفیتی را نه تنها برای گروه اول مخاطبان بلکه برای گروه دوم نیز تولید و راهی بازار خواهیم کرد تا به سهم خود تاثیر موثری در ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی داشته باشیم و به جذب قشر کم‌بینا و نابینا نقش‌آفرین ظاهر شویم و آنها را به شنیدن کتاب از راه گوش عادت دهیم.

با توجه به این‌که هنوز استودیو ما راه‎اندازی نشده است، به‎تبع تاکنون موفق نشده‎ایم تمرکز لازم را بر معرفی شاعران و نویسندگان هم‌استانی و آثار آنها داشته باشیم. اما به‌طور قطع در صورت راه‎اندازی این استودیو، تولید اثر در این حوزه را خواهیم داشت که این مهم موجب آشنایی بیشتر اعضای کتابخانه و انجمن با شاعران و نویسندگان دیار خودشان خواهد شد و ما این برنامه را حتما در اولویت قرار خواهیم داد، به‌خصوص در حوزه شعر معاصر که بسیار نادیده گرفته شده است.

در پایان تاکید می‌کنم که شرکت سامسونگ برای این حرکت فرهنگی‌اش نیازی به تبلیغ ندارد، بلکه این شرکت راه‌اندازی این کتابخانه‌ها را در مناطق محروم تنها بر اساس مسوولیت اجتماعی انجام داده است، از این‌رو از سایر دستگاه‎های دولتی انتظار می‎رود که در راستای حمایت و ترویج روحیه خودباوری در میان قشر کم‎بینا و نابینا در زمینه تجهیز این کتابخانه‌ها موثر ظاهر شوند تا اعضای این مجموعه مانند سایر افراد عادی جامعه به حقوق بحق شهروندی خود دست یابند؛ چراکه متقاضی اصلی کتابخانه‌های گویای دیجیتال کودکان کم‎بینا و نابینا هستند که در کنار استفاده از کتاب‌های بریل، به شنیدن کتاب‎های گویا در موضوعات مختلف نیازمندند. در پایان از زحمات و حمایت‌های بی‌دریغ منصور شادکام، دبیر اجرائی کتابخانه‌های گویای دیجیتال سامسونگ، شرکت سامسونگ و همچنین غلامحسین کروبی رئیس هیات‌مدیره کتابخانه دیجیتال استان به‌خاطر پیگیری‌های خستگی‎ناپذیرش تشکر و قدردانی کنم. امیدوارم همان‌طور که شرکت سامسونگ به این مقوله ورود کرده، دیگر نهادها و دستگاه‎های دولتی و خصوصی هم در زمینه ارتقای سطح کیفی فرهنگ جامعه کوشا باشند.