بامداد جنوب - الهام بهروزی:
موسیقی سنتی امروز به واسطه سیاستگذاریهای اشتباه متولیان فرهنگی کشور و نگاه یکجانبه و سلیقهای رسانه ملی با همه غنای و اصالتی که دارد، از حال و روز خوبی برخوردار نیست و متاسفانه تحت سیطره موسیقیهای پاپ، راک، رپ و ... روزبهروز از فروغش کاسته میشود. شاید دولت برنامه خاصی برای حمایت از این نوع موسیقی تاکنون ارائه نکرده اما در این میان هنرمندان این عرصه که روح و جانشان با ساز و نواهای جانفزا گره خورده، برآن شدهاند تا هر کدام به سهم خود نبض موسیقی سنتی را پرتپش نگه دارند که شاید اگر از خودگذشتگی همین هنرمندان نبود اینک خبری از موسیقی سنتی نبود. گواه این مدعا میتواند خانهنشین شدن بسیاری از اساتید موسیقی سنتی باشد؛ چراکه یک سوم حمایتی که از موسیقی پاپ شده، از موسیقی سنتی نمیشود. خوشبختانه بهتازگی اقبال مردم از موسیقی سنتی موجب شده که هنرمندان این عرصه از انزوای خود خارج شوند و کم کم به میان مردم بیایند و به هنرنمایی بپردازند که این میتوان نوید روزهای روشنی برای موسیقی سنتی بدهد.
همانگونه که اطلاع دارید استان بوشهر یکی از استانهایی است که در کنار موسیقی بومی و محلی خود همیشه توجه ویژهای به موسیقی سنتی و ملی داشته و در دل خود هنرمندان مطرح و بیبدیلی پرورش داده که بهمن عبدالشیخی یکی از آنهاست و عمده تبحرش خلاصه میشود در آواز و پژوهش در موسیقی مقامی. وی زاده 1358 بوشهر است. عبدالشیخی (جهانسوز) آموزش آواز و فن بیان را زیر نظر زندهیاد استاد بهار وحدت آغاز کرد و به مدت سه سال نزد وی آموخت. سپس به کردستان مهاجرت کرد و در آنجا ضمن آشنایی با زبان و موسیقی غنی کردی،کنسرتهای متعددی را با میدیا فرجنژاد و اراس رجبی از هنرمندان نامی آن خطه در شهرهای بزرگ کردستان، همدان و تهران برگزار کرد. در ادامه علاقه به آواز دستگاهی ایران عبدالشیخی را بر آن داشت تا محضر استاد صدیف استاد کامل آواز ایران را درک کند و افزون بر دوستی با این استاد، زندگینامه آن یگانه آواز را در قالب کتابی به نام «صدیف دایرةالمعارف آواز ایران» به نگارش درآورد. وی ردیفهای موسیقی را با ممارست نزد استاد صدیف دوره کرد. البته بهمنظور ارتقای سطح کارش استفاده از صفحات و آثار باقیمانده از دوره قاجار را نیز سرمشق خود قرار داد تا بتواند به آگاهی خود بیفزاید. عبدالشیخی همچنین در این راه از نصایح و اندرزهای دوستانه و استادانه استاد شکارچیو استاد لطفی بیبهره نماند. وی در ادامه فعالیتهای پژوهشی خود، سه آواز مقامی استان بوشهر را به نامهای «بیدگونی»، «بیت» و «سرور» با عنوان آثار ناملموس ملی به ثبت رساند که به دلیل این اقدام ارزنده از سوی ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مورد تجلیل و تقدیر قرار گرفت. افزون بر این، عبدالشیخی آلبومی را که با همراهی گروه موسیقی ایرانی در موسیقی قاجاریه ضبط کرده تا پایان سال جاری راهی بازار موسیقی خواهد کرد. این استاد آواز در حال حاضر به عنوان مدرس صداسازی، تکنیک و آواز در آموزشگاه موسیقی «نیکان» بوشهر به فعالیت مشغول است. این هنرمند هشتم آذرماه کنسرت سنتی «سپیده» (احیای تصنیفهای کهن ایرانی) را با هنرنمایی و پیانونوازی احسان وفایی، موسیقیدان جوان و توانمند هماستانی در سینما آوینی به روی صحنه خواهد برد که این اجرا با تهیهکنندگی آموزشگاه موسیقی «نیکان» و با همکاری موسسه نشر موسیقی دی بآذر برگزار خواهد شد. به این بهانه گفتوگویی را عبدالشیخی صورت دادیم که شما را به خواندن آن در ادامه دعوت میکنم.
چطور شد که جذب دنیای سحرانگیز آواز شدید؟
خب من در خانوادهای پا به هستی گذاشتم که دوستدار موسیقی ایرانی بودند بهخصوص مرحوم پدرم؛ او آواز و موسیقی ایرانی را بسیار دوست میداشت و بهعنوان شنونده حرفهای آن را دنبال میکرد، بهگونهای کهخ همیشه برنامه «گلها »در خانه ما پخش میشد. با این اوصاف پدرم اولین مشوق و حامی من در این مسیر بود. بی شک من نیز به تاسی از این فضا بهدنبال موسیقی اصیل و آواز و داشتن صدای خوب رفتم که آشنایی با استاد بهار وحدت در سال ۷۰ دریچهای بهروی من گشود...
اساتیدی که نزد آنها آموزش دیدید کدام بودند؟
نخستین استاد من در زمینه موسیقی استاد بهار وحدت بود که مدت سه سال در محضر وی فن بیان و ردیف ابتدایی آواز آموختم. البته در مسیر آموزش آواز از راهنماییها و نصایح اساتید بسیاری نظیر استاد شکارچی، استاد کامکار، استاد لطفی، بهره بردهام ولی استادی که مرا شیفته خود کرد و مرا با آواز ایرانی آشنا کرد، استاد رامبد صدیف مرد یگانه آواز بود که آشنایی با آن استاد کامل شرحی دارد که در این مجال نمیگنجد و چندین سال نیز در خدمت این یگانه آواز ظرایف آوازی را کار کردم. دوستی من با این بزرگوار باعث شد کتابی با عنوان «دایرهالمعارف آواز» در خصوص شیوه آوازی وی بنگارم. در کردستان نیز در تکیه خلیفه کریم صفوتی با آوازهای خانقاهی و ادبیات کردی آشنا شدم که همیشه خود را مدیون این بزرگوارن میدانم و هر چه دارم حاصل آموزههای آنهاست.
از غور در محضر اساتیدی چون وحدت و... چه چیزهایی را آموختید؟
در محضر استاد بهار وحدت آموزش فن بیان، تئاتر و ردیف ابتدایی آواز را آموختم ولی در خدمت استاد صدیف ردیف آواز را دوره میکردیم و پایان هر دستگاه هنرجو بایستی خودش شعر انتخاب و با ردیف آموزش دیده تلفیق کند. تقریبا این استاد بزرگ بیمانند بود.
دلیل کمفروغ بودن موسیقی سنتی در بوشهر چیست؟
مهمترین دلیل حمایت نکردن ارگانهای مربوط از هنرمندانی که در این نوع موسیقی فعالیت دارند و دیگر همدل نبودن هنرمندان این عرصه، نداشتن انجمن موسیقی که دلسوز موسیقی اصیل باشد که بوشهر را در رده آخر موسیقی مملکت قرار داده از نظر موسیقی اصیل و دیگر موسسات برگزارکننده کنسرت اغلب بهدنبال منافع مالی هستند و ترجیح میدهند سمت کنسرتهای سطح پایین باشند تا کنسرتهای فاخر که البته موسسه نشر موسیقی «دیباذر» از سالیان دور این توازن را الحق والانصاف رعایت کرده است. مردم ما واقعا موسیقی اصیل را بسیار دوست دارند.
شما چقدر تلاش کردید که فضا را برای هستی و تنفس موسیقی و آواز سنتی در بوشهر مهیا کنید؟
سابقه من در دعوت از بزرگان موسیقی و برگزاری کنسرت فاخر برای اهل هنر شناخته شده است، سالهای دور من با حمایت موسسه نشر موسیقی دیباذر که در آن سالها با عنوان موسسه فرهنگی هنری بیشتر میشناختند، اساتیدی همچون ذوالفنون، ساکت، بیژن کامکار، علی اکبر شکارچی، مجید ناظمپور را برای اجرا به بوشهر دعوت کردیم... خودم نیز در قالب کنسرتهای موسیقی اصیل به سهم خودم برای سوق مردم با این هنر بارها گام برداشتهام و برگزاری کارگاههای آواز و تکنیک صدا برای علاقهمندان در سال گشته و آموزش بیش از صد تن از هنرجویان آواز گواه این مدعاست که برای تنفس این هنر معصوم تلاش کردهام.
فکر میکنید برگزاری کنسرت سنتی «سپیده» چقدر میتواند به رونق موسیقی سنتی در استان کمک کند؟
کنسرت موسیقی «سپیده» گام محکم و قابل دفاعی در این بلبشوی موسیقیهای عامهپسند و تجاری برای احیای موسیقی فاخر در بوشهر است. استقبال مردم از این کنسرت با کمترین تبلیغات نشان میدهد که مردم هنوز این موسیقی را دوست دارند و به آن میاندیشند. اگر هنرمندان ما نیز بهجای برگزاری کنسرتهای سطح پایین به فکر سلیقه این تماشاگران نیز باشند، خوب است. بیشک این کنسرت گام خوبی است برای آشنایی با توانمندیهای هنرمندان شهر.
در این کنسرت چه تصنیفهایی را اجرا خواهید کرد؟ و دلیل انتخاب آنها چه بود؟
برای اولینبار در یک کنسرت آثاری از هنرمندان قدیمی و متاخر را با حالتی مرکب از چند دستگاه و آواز اجرا میکنیم که کاری است مشکل؛ بهدلیل اینکه هر کدام از تصنیفهای در دستگاه یا آوازی جداگانه است و با توجه به قابلیت ساز پیانو که ایرانی نیز کوک شده، هر کدام در گامی اجرا میشود و خواننده و نوازنده بعد از هر قطعه وارد فضای دیگری میشود که سعی کردهایم بتوانیم از عهده آن بربیاییم. در این کنسرت آثاری از اساتید بزرگ موسیقی ایرانزمین نظیر علی تجویدی، پرویز یاحقی، همایون خرّم، اکبر محسنی، محمدرضا لطفی، پرویز مشکاتیان اجرا خواهیم کرد.
موسیقی سنتی متاسفانه بهدلیل سیاستهای اشتباه متولیان موسیقی کشور و نگاه سلیقه رسانه ملی در سایه موسیقی پاپ قرار گرفته است، راهکار شما در خصوص دیده شدن موسیقی سنتی در کشور چیست؟
به قول معروف، «روزی که برف سرخ ببارد از آسمان، بخت سیاه اهل هنر سبز میشود». هنر منظور موسیقی فاخر است. باید از ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی و موسسات برگزارکننده کنسرت شروع کنیم. واجب بدانیم و وادار کنیم از کنسرتهای فاخر سنتی حمایت ویژه شود و برگزاری آن در اولویت قرار گیرد، البته باید سلیقه کسانی که به موسیقی پاپ هم علاقهمندند در نظر گرفته شود ولی باید به شکل مساوی عرصه در اختیار داشته باشند، تقریبا زمانهای مرده در سال را به اجراهای سنتی تخصیص میدهند. صدا و سیما هم که بگذریم متاسفانه نگاه سلیقهاش عوض بشو نیست.
در استان وضعیت موسیقی سنتی را چگونه ارزیابی میکنید؟ انتظار شما از متولیان فرهنگی چیست؟
در استان ما استعدادهای خوبی داریم که باید حمایت شوند. گروههایی که با حمایت میتوانند به حیات خود ادامه دهند ولی وضعیت موسیقی سنتی در استان حال خوبی ندارد تا جایی که سراغ دارم هنرمندی که موسیقی سنتی تدریس میکند برای درآمد کنسرت پاپ برگزار میکند. هنرمندان سنتی برای اجرا مشکلاتی همانند هفتخوان رستم دارند که ترجیح میدهند به آن فکر هم نکنند و اینگونه هرز میروند. واقعا انتظار من این است که استعدادها را حمایت کنند، برای پویایی فرهنگی یک جامعه باید فرهنگ ناب و هنر ناب را گسترش بدهند و این میسر نمیشود مگر با حمایت از هنرمندان بومی همان جامعه البته به شرطی که آشناگرایی و دوستیگرایی در کار نباشد.
سختیهایی که در زمینه فعالیتتان با آن دست به گریبان هستید، کدام است؟
هیچ چیز سختتر از آن نیست که همکاران ما همدل نباشند ولی واقعا سختترین مشکلی که در عرصه موسیقی سنتی با آن دست به گریبان هستیم، برگزاری کنسرت و ارائه کار هست که متاسفانه امروزه بدون اسپانسر واقعا امکانش فراهم نمیشود.
عمده فعالیتی که در موسیقی عهدهدار هستید، کدام است؟
جالب است بهعنوان خواننده با چند گروه همکاری دارم ولی تمرکزم بر آموزش بیشتر شده و دلم میخواهد روزی که زیاد هم دور نیست، خوانندگان خوبی به جامعه معرفی کنم. در حال حاضر شاگردانی دارم که میتوانند یک کنسرت اجرا کنند و از عهده آن برآیند. در واقع چند هنرجوی نوجوان دارم که آینده بسیار خوبی دارند، البته بخشی از فعالیتهایم هم به تحقیق حول موسیقی مقامی میگذرد.
شما نگاه ویژهای به احیای بخشی از میراث آوازی استان دارید و در زمینه بیدگونی، بیتخوانی و ... حرکتهایی انجام دادهاید که حائز اهمیت است در این خصوص بیشتر توضیح دهید؟
بیشک استان بوشهر در آوازهای مقامی بسیار غنی است و در هر منطقه آن شیوه و نوعی آواز رایج است که من در سال گذشته بعد از تحقیق در مورد چند نمونه از آن از جمله چاووشیخوانی، بیت، سرور و بیدگونی و با ارائه توضیحات و تحقیقات به کمیته بررسی آثار ناملموس سازمان میراث فرهنگی کشور و بعد از آن با حضور و دفاع و اجرای این آثار در حضور هیات نظارت و ارزشیابی سازمان میراث فرهنگی کشور خوشبختانه تمامی آثار ارائه شده با کمک برادرم میثم عبدالشیخی به ثبت ملی رسید و این آثار بنام کم برای استان عزیز بوشهر ثبت شد که اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان نیز با اهدای لوح تقدیر اهمیت این پژوهش را پاس داشت.
همکاری با آقای وفایی را در این کنسرت چگونه ارزیابی میکنید؟
همانطور که اشاره کردم بهدلیل اینکه قطعات بسیار هوشمندانه انتخاب شده و در درجات متفاوت و گامهای متفاوت اجرا میشود، نشان از تبحر و قدرت احسان وفایی در نوازندگی پیانو دارد. همکاری من با این پیانویست در این کنسرت بسیار لذتبخش است؛ زیرا هنرمندی متعهد، خوشفکر و تواناست و دوستی بسیار مهربان، این کنسرت اولین کنسرت ما خواهد بود که بنا به پیشنهاداتی که داریم در چند شهر بزرگ ایران و دو کشور خارجی نیز اجرا خواهد شد. امیدوارم مردم بوشهر از این کنسرت لذت ببرند.
در پایان یادآوری میشود، کنسرت موسیقی سنتی «سپیده» ساعت 19 پنجشنبه هشتم آذرماه در سینما شهید آوینی برگزار میشود. لازم به ذکر است که این اجرا با اقبال خوبی از سوی مردم روبهرو شده و همه بلیتهای آن به فروش رفته است.