بامداد جنوب - الهام بهروزی:

در واپسین لحظات نمایشگاه سراسری صنایع دستی خود را به محل نمایشگاه‌های بین‌المللی استان بوشهر رساندیم تا ضمن گشت و گذاری در آن، گزارشی مستند هم از این رویداد بزرگ بنگاریم. نمایشگاهی که بوی خوش ذوق و سلیقه در آن پیچیده بود و به هر غرفه که قدم می‌گذاشتیم، «من ایرانی» در آن به شکل ویژه‌ای خودنمایی می‌کرد. چه نیک گفت، فردوسی فرخزاد که «هنر نزد ایرانیان ست و بس...». بدون شک با حضور در این نمایشگاه به این گفتار بیش از هر زمان دیگری معترف می‌شدید؛ چراکه تا چشم کار می‌کرد، تلالوی ذوق و تبلور ایده و خلاقیت خود را به رخ می‌کشید. در این رویداد 140 غرفه با حضور 31 استان برپا شده بود و هنرمندان و صنعتگران شاخص هر خطه در این نمایشگاه حاضر شده بودند تا زوایای پیدا و پنهان هنر خیره‌کننده نیاکان خود را در معرض تماشای مردمان سرزمین آفتاب و دریا بگذارند. 

هر چند وقت تنگ بود اما تقریبا فرصت شد تا گشتی در نمایشگاه بزنیم و غرفه‌های شاخص را از دید بگذرانیم. البته انتظار می‌رفت به‌منظور حمایت از صنایع دستی شاخص و کالای ایرانی زمان برگزاری نمایشگاه ملی صنایع دستی بیش از 5 روز در نظر گرفته شود و در واقع این 5 روز زمان اندکی برای معرفی و عرضه صنایع دستی منحصر‌به‌فرد و کم‌نظیر ایرانی بود که بسان آیینه‌ای تمام‌قد منعکس کننده جلوه‌هایی از بافت اجتماعی، آداب و رسوم، ذوق، سلیقه، اندیشه و زندگی مردمان نواحی مختلف این زادبوم بود. در این نمایشگاه تقریبا همه هنرهای سنتی و صنایع دستی بومی از گیوه‌بافی و سفال گرفته تا جواهرات و نگین‌های قیمتی عرضه شده بود و این بازی خلاقیت و رنگ بود که دلبری می‌کرد. گاهی بوی چرم مشام را به ناکجاآباد می‌برد و گاهی صدای چکش‌های هنرمندی ذهن را به بیستون می‌کشاند و فرهادی دلباخته را در ذهن تداعی می‌کرد.

ظروف سرامیکی در بوشهر با اقبال روبه‌رو نشد!

در حین قدم زدن چشمم به غرفه‌ای جلب شد که در آن ظروف سرامیکی شکیلی خودنمایی و مرد جوانی آن را مدیریت می‌کرد. خودم را به فروشنده معرفی کردم و برای مصاحبه از وی اجازه خواستم که با رویی گشاده با ما همراه شد. مسعود رادمنش یکی از فعالان حوزه سرامیک و برای نخستین بار بود که در نمایشگاه سراسری صنایع دستی بوشهر شرکت می‌کرد. وی در خصوص پیشینه این هنر شاخص به بامداد جنوب گفت: هنر سرامیک یکی از قدیمی‌ترین هنرهایی است که در سمنان وجود دارد و در واقع آقای شعبانی پدر این هنر به‌شمار می‌رود که اهل سمنان بوده و نخستین کسی است که سرامیک را پایه‌ریزی کرده است.

وی در خصوص تولید ظروف سرامیکی هم توضیح داد: در این هنر ابتدا ظروف ساخته و در کوره پخته می‌شود، سپس لعاب می‌خورد و روی آن نقش می‌زنند و دوباره در کوره پخته می‌شود. در نهایت ظروفی که تولید می‌شوند در مقابل گرما و حرارت، سرما، آب و ... مقاوم می‌شود. نقوشی که روی ظروف نقش می‌بندد، اغلب برگرفته از نقوش ایرانی نظیر بته جقه، گل مرغ، اسلیمی و... است و افزون بر این، برخی از طرح‌های مدرن هم اخیرا بر تن ظروف سرامیکی نقش می‌بندد که با اقبال خوبی روبه‌رو می‌شوند.

رادمنش در پایان با بیان این‌که در نمایشگاه صنایع دستی از ظروف سرامیکی اقبال نشد، افزود: شاید شرایط اقتصادی در این زمینه دخیل بود و شاید هم هنر سرامیک برای مردم این منطقه به خوبی معرفی نشده است.

غرفه بعدی که به آن سرزدیم، غرفه پلاس‌بافی بود که از فارس آمده بود. حمیده زارع مسوول این غرفه خود از دانش‌آموختگان این هنر بود و در خصوص این هنر به بامداد جنوب گفت: این هنر از خانواده بافت‌های سنتی ایرانی و زیرمجموعه گلیم و جاجیم است البته قدمت آن بیشتر از این دو است. این هنر چندسالی بود که منسوخ شده اما ما تلاش کردیم آن را به شکل متفاوتی احیا کنیم. پلاس در گذشته به عنوان زیرانداز تهیه و استفاده می‌شده ولی ما آمدیم آن را در قالب تابلو، سردر، کیف، آینه و... احیا و تولید کردیم اما با وجود این، باز از آن استقبال چندانی نشد و تنها گروه‌های خاصی چون گردشگران خارجی و تهرانی‌ها از این محصول استقبال کردند، هرچند در طراحی و بافت آن در کنار نقش کهن ایرانی نظیر بز هخامنشی و... از طرح‌های مدرنی چون حوض ماهی، انار، جوجه و... استفاده کردیم ولی باز هم بازخورد خوبی نگرفتیم. چون ساختار و ظاهر پلاس در نگاه اول برای مخاطب جذابیت ندارد و شبیه به گونی است.

وی در پایان با بیان این‌که برای سومین بار است که در نمایشگاه صنایع دستی بوشهر شرکت می‌کنم، افزود: برخلاف باور عوام شاید شرایط اقتصادی بر حوزه‌های دیگر اثر سوء گذاشته اما در حوزه صنایع دستی وضع فرق دارد و استقبال از آن در این چند سال اخیر بهتر شده و خرید از این حوزه بهتر شده است.

انتخاب بعدی سفال بود، آن هم سفال لالجین!!! به درون غرفه رفتیم و با فروشنده برای گفت‌وگو اجازه خواستیم و وی استقبال کرد. مسوول غرفه سفال لالجین که غرفه‌اش پر از سفال‌های میناکاری شده و چشم‌نواز بود، در خصوص پیشینه این هنر به بامداد جنوب گفت: سفالگری در لالجین قدمتی 800 ساله دارد و این شهر در خود بیش از هزار کارگاه سفالگری جای داده است، از این‌رو، تنها شهر جهان است که در آن آمار بیکاری صفر است؛ چراکه همه افراد این شهر صنعتگر و سفالگر هستند.

مجید پورشعبانی در ادامه در مورد جهانی شدن سفال لالجین توضیح داد: دو عامل موجب جهانی شدن سفال این منطقه شده؛ یکی به دلیل وجود هزار استادکاری است که در این شهر فعالیت دارند و دیگری به‌واسطه مرغوبیت گل رس لالجین است که همتا ندارد.

وی در پایان با بیان این‌که مدیریت نمایشگاه صنایع دستی استان بوشهر خوب بود، تصریح کرد: خدا را شکر استقبال بوشهری‌های از غرفه ما خیلی خوب بود و من با وجود این که اولین دوره بود که در نمایشگاه بوشهر شرکت می‌کردم ولی خب از وضعیت نمایشگاه رضایت دارم. 

در ادامه به غرفه‌ای رفتیم که یکی از محبوب‌ترین صنایع دستی ایرانی را در خود جای داده بود. غرفه چرم همدان. مسوول این غرفه زوجی جوان اما خلاق بودند که آثار خوش‌دوخت و زیبایی را در معرض تماشا و فروش گذاشته بودند. فاطمه حسینی که به همراه همسرش (مصطفی هدایتی) از فعالان حوزه چرم به‌شمار می‌روند، در خصوص محصولاتی چرمی همدان به بامداد جنوب گفت: چرم در آغاز منحصر به همدان بوده، هرچند بعدها شهرهای دیگری کوشیدند که آن را به نام خود شهره کنند اما همان‌طور که اطلاع دارید یکی از سوغاتی‌های منحصربه‌فرد همدان چرم است که می‌توانید محصولات مرغوب چرمی را در بازار چرم‌فروش‌ها یا سراج‌ها مشاهده کنید.

وی در خصوص مرغوبیت چرم همدان بیان کرد: یکی بهترین و باکیفیت‌ترین چرم‌ها، چرمی است که از پوست گاو تهیه می‌شود. از این‌رو چرم‌های همدان هم اغلب از پوست گاو تهیه می‌شود. افزون بر این، در تهیه محصولات چرمی همدان به تمامی از مواد ایرانی استفاده می‌شود حتی رنگ آن نیز ایرانی است. 

حسینی در پایان استقبال از نمایشگاه را خوب ارزیابی کرد و مردم بوشهر را مردمی خونگرم و هنرشناس دانست.

از غرفه بیرون آمدیم. این بار به دنبال صدای چکشی راه افتادم که از راهروی بعدی به گوش می‌رسید و صدا را دنبال کردم تا رسیدم به بانویی که با جدیت در حال حک کردن نقوشی بر لوحی نقره‌ای بود. در سکوت محض مشغول تماشای آفرینش غریبی بودم که شمه‌ای از عالم معنا را در خود جای داده بود. محصور دنیای نقش بودم و دوست داشتم با خالق آن همکلام شوم، از این‌رو، تمنای خودم را با آن بانوی خلاق در میان گذاشتم. با نگاهی راسخ و البته مهربان پذیرای من شد. معصومه بصری سال‌هاست که درگیر بیماری ام‌اس است اما توانسته بیماری را با کیمیای هنر در هم شکند و اینک به‌عنوان کارآفرین برتر و چهره درخشان اراک شناخته شود. وی در خصوص پیشینه قلم‌زنی به بامداد جنوب گفت: قدمت این هنر به هفت هزار سال پیش برمی‌گردد. البته امروز بسیار مورد توجه است. این هنر از دیرباز هم در کارهای حجمی و هم در کارهای سطحی مورد اقبال است و عمدتا روی سطح فلزهایی چون نقره، ورشو، مس و برنج کار می‌شود که رایج‌ترین فلز در این هنر مس است و در آن عمدتا نقوش کهن و باستانی چون بته جقه، گل مرغ، هخامنشی، اسلیمی و... یا نوشته، آیه و ... حک می‌شود.

بصری در پایان از میزان اسقبال بوشهری‌های از قلم‌زنی ابراز نارضایتی کرد و افزود: نمی‌دانم چرا استقبال نشد شاید هنر قلم‌زنی و ارزش آن برای مردم بوشهر به خوبی معرفی نشده است از این رو گلایه‌ای از مردم ندارم ولی از مسوولان این استان و رئیس میراث فرهنگی بوشهر گلایه‌مندم؛ چراکه این غرفه تنها غرفه قلم‌زنی نمایشگاه بود و هر روز صدای چکش و قلم من در فضای آن می‌پیچید و هر بار که مسوولان به این نمایشگاه می‌آمدند، بی‌خیال از کنار غرفه می‌گذشتند دریغ از یک خوشامدگویی ساده!!! این در حالی است که در نمایشگاه‌های دیگر همیشه به‌دلیل شرایط خاص جسمانی‌ام به‌صورت ویژه حمایت می‌شدم اما در بوشهر شگفت‌زده هستم که چرا مسوولان اینجا اینقدر راحت از مقابل هنرهای شاخص عبور می‌کنند!!! انتظار می‌رفت در کنار خرید محصولات بومی بوشهر کمی از محصولات استان‌های دیگر هم خرید می‌کردند.

در ادامه به میان غرفه‌های بوشهری آمدیم و غرفه‌ای که در دل آن دستگاه عبابافی خودنمایی می‌کرد، نظر ما را به خود جذب کرد. با صدیقه افراشته مسوول غرفه گفت‌وگوی کوتاهی را صورت دادیم. وی اهل روستای بوحیری است و از یک سال پیش عبابافی را زیر نظر غلامرضا زارعی یکی از اساتید عبابافی استان فراگرفته و اینک خود شش کارآموز دارد و یکی از بافنده‌های عبا است. او در این مدت موفق شده 16 عبا ببافد و به کشورهای حوزه خلیج فارس (دوبی، قطر و کویت) صادر کند و با قیمیتی بین دو تا هشت میلیون بفروشد. 

این بانوی عباباف با اشاره به این‌که هر قواره عبا عمدتا شش و نیم متر در 85 سانتی‌متر بافته می‌شود، افزود: عباهای سفید و سیاه مشتری بیشتری دارد و البته به تازگی شال‌هایی هم در اندازه سه و نیم متر در 60 سانتی‌متر بافت می‌شود که خوشبختانه با اقبالی خوبی روبه‌رو شده است.

افراشته در پایان با ابراز رضایت از استقبال مردم از عبابافی گفت: خوشبختانه در نمایشگاه سفارش‌های زیادی گرفتیم و خیلی خوشحالم که توانستیم به سهم خود صنعت عبافی را به مردم معرفی کنیم.

در پایان گشت و گذارمان در نمایشگاه این هنر سوزن‌زنی زنانی بلوچی بود که مرا مجذوب کرد. دمی با زن هنرمند سیستانی همکلام شدم. وی در خصوص هنرش به بامداد جنوب گفت: این هنر را در سن 12 سالگی از مادرم یاد گرفتم و در سیستان و بلوچستان طرفدار زیادی دارد.

اسفندیاری بلوچی در ادامه با اشاره به این‌که نخی که در سوزن‌زنی کاربرد دارد نخ ابریشم است، افزود: عمدتا کار کردن روی هر لباس بین دو تا سه ماه زمان می‌برد. این هنر روی شال، کراوات، جلیقه، شلوار، شال و ... کار می‌شود و طرح‌های که در آن کاربرد دارد بیشتر بومی است و برگرفته از باورها و آداب مردم بلوچ است و مهد این هنر روستای قاسم‌آباد ایرانشهر است.

در گوشه غرفه بانوی دیگری نشسته بود که محصولات حصیری را می‌ساخت. به سمت وی رفتیم و با او وارد گپ و گفت شدیم. زینب سنگرزاده که از روستای گنز خاش آمده بود، به بامداد جنوب گفت: حصیربافی را از سن هفت سالگی از مادرم آموختم و محصولاتم را با برگ نخل‌های وحشی که در بیابان‌های سیستان روییده می‌شود و در زبان محلی به آنها «داز» و «پرک» می‌گویند، می‌بافم.

وی در پایان خاطرنشان کرد: خدا را شکر از طریق این هنر دارم زندگی خودم و شش فرزندم را می‌چرخانم با وجود این که چند سال است همسرم را از دست داده‌ام اما خدا را شکر دست نیاز به سمت کسی دراز نکرده‌ام.

به بافته های خصیری‌اش نگاه کردم خیلی ظریف و هنرمندانه بافته شده بود. از آنها تشکر کردم و راه خروج نمایشگاه را در پیش گرفتم، در حالی که منگ و مبهوت آن همه ذوق و خلاقیتی بودم که غرفه به غرفه خود را به رخ می‌کشید. گاهی بازی صدف و رنگ بود، گاهی تشعشع ظروف مسی و گاه هم ساقه‌های چوبی گندمی بود که به شکل گلی دلبری می‌کرد.

یادآوری می‌شود، نمایشگاه سراسری صنایع دستی استان بوشهر در 140 غرفه با حضور صنعتگران 31 استان از سوم تا هفتم دی‌ماه در نمایشگاه بین‌المللی بوشهر برگزار شدو