بامداد جنوب - الهام بهروزی:

تئاتر هنری است که افزون بر نمایش آلام، ناهنجاری‌ها، آسیب‌ها، مصائب و مشکلات اجتماعی و فرهنگ‌سازی و نهادینه‌کردن بسیاری از مفاهیم و خرده‌فرهنگ‌ها می‌تواند در روایت تاریخ و رویدادهای تاریخی یک سرزمین یا یک منطقه نقش‌آفرین ظاهر شود. ظرفیتی که کارگردان خوشنام و جوان تنگستانی به‌خوبی از آن بهره گرفته در روایت نقش زائرخضرخان تنگستانی در قیام مردم جنوب! «کلات‌نامه» عنوان تازه‌ترین اثر سعید گلچمن است که به همت گروه نمایش «آریو»ی تنگستان تولید شده است. این نمایش حاصل یک سال پژوهش، تحقیق و نگارش گلچمن است که طی 50 جلسه و در مدت سه ماه آفریده شده است. 

بدون‌شک گرایش گروه‌های نمایشی هم‌استانی به تولید آثاری متکی بر تاریخ و فرهنگ جنوب اتفاق خجسته‌ای است که در توسعه فرهنگی استان نقش شگرفی را ایفا می‌کند. خوشبختانه گروه «آریو» به سرپرستی سعید گلچمن در این زمینه حرکت‌های روبه‌جلویی داشته است. این گروه یکی از فعال‌ترین گروه‌های نمایشی استان به‌شمار می‌رود و عمدتا در حوزه‌هایی دست به تولید اثر می‌زند که مخاطب‌پسند است. بدون شک وجود گروه‌‌های موفق تئاتری در شهرستان‌ها خواه ناخواه به جذب مخاطب کمک می‌کنند، به‌گونه‌ای که امروز در تنگستان شاهد افزایش مخاطب هستیم که در سایه سیاست‌های بجای انجمن هنرهای نمایشی استان و تلاش‌ گروه‌هایی چون «آریو» و... حاصل شده است. سعید گلچمن در این سال‌های با تولید آثار باکیفیتی چون «رفیق نارفیق»، «عشق، موش، سال3000»، «شوسون سیو»، «خشم و هیاهو»، «شورش در پادگان»، «وسوسه»، «گردنبند»، «روایت یک اعتراف»، «برای صندلی‌های خالی»، «فقط برای جشنواره»، «شورش در پادگان همایونی»، «شیوع درد تاریخ»، «نشون خیرو» و «مده‌آ» چهره قابل قبولی از خویش در تئاتر استان ارائه کرده است. وی در «کلات‌نامه» با ترسیم فضایی تاریخی با دکوری ساده مخاطب را درگیر سوژه خود می‌کند و به او اطلاعاتی در خصوص ناگفته‌های تاریخی شهرش می‌دهد. در واقع کلاتی را بازسازی کرده که شاهدی صامت برای رنج‌های مسکوت دیارش است. در این اثر دیدنی محسن زنده‌بودی، سعید گلچمن، حسام جمالی، سجاد سلیمانی، مهدیه خلیفه، مجتبی عارف‌آزاد، احمد احمدزاده، محمد قائدی و علی پرستش به ایفای نقش پرداخته‌اند. دیگر عوامل نمایش «کلات‌نامه» عبارتند از: محسن زنده‌بودی (دستیار کارگردان و طراح صحنه)، جواد عالی (دستیار دوم کارگردان و طراح نور)، جواد عالی و محمد بشکانی (اجرای دکور)، فاطمه کاظمی‌نژاد (طراح گریم و مشاور کارگردان)، سعید گلچمن (طراح لباس)، پیمان اهرمی (طراح بروشور و پوستر)، حسین اسپوتین، مرجان پوررضا، عرفان وفامنش (ساخت و اجرای موسیقی)، محمدامین قایدی (تنظیم موسیقی)، ابراهیم حیدری و مرجان پوررضا (آوا و نوا)، مجتبی عارف‌آزاد و ایمان ماندگار (انتخاب و ساخت افکت)، فاطمه خلیفه (منشی صحنه و اجرای افکت)، نیما قائدی و ابالفضل حیدری (عکاس)، کیوان آذرشب (ساخت آنونس)، رقیه پروره (دوخت لباس) و مهرشاد علی‌نژاد (پشتیبانی و تدارکات).

به بهانه اجرای نمایش «کلات‌نامه» گفت‌وگویی را با سعید گلچمن صورت دادیم که شما را به خواندن آن در ادامه دعوت می‌کنیم.

همانطور که می‌دانید در جریان قیام دلیران تنگستان سرداران بنامی چون رئیسعلی دلواری، زائرخضرخان تنگستانی، خالوحسین فولادی، شیخ حسین‌خان چاهکوتاهی، غضنفرالسلطنه دشتستانی در کنار رهبری مذهبی افرادی چون سیدعلم‌الهدی اهرمی حضور داشته‌اند. در تمامی این سال‌ها بحق به تاثیر فردی چون شهید رئیسعلی دلواری در جریان قیام پرداخته شده است که نقطه عطف آن سریال «دلیران تنگستان» همایون شهنواز است که مبارزات این سردار رشید را نشان داد؛ اما با وجود این، به نقش و تاثیرات دیگر سرداران قیام دلیران تنگستان در جریان رهبری و مبارزات این قیام کمتر پرداخته شده و حتی نادیده گرفته شده است. بنابراین تصمیم گرفتم در قالب اثری چون «کلات‌نامه» به معرفی هرچه بیشتر امیرالاسلام زائرخضرخان اهرمی و حتی دیگر مبارزان این قیام بپردازم. فردی که بعد از شهادت رئیسعلی دلواری در شهریورماه 1294 تا هفت سال بعد به همراه دیگر سران قیام در حال مبارزه با نیروهای انگلیسی و دریابیگی است تا حدی که در یک مقطع زمانی 9 اسیر انگلیسی را ماه‌ها در قلعه کلات اهرم به اسارت گرفته و بعدها با تحمیل شرایطی به دولت بریتانیا و گرفتن امتیازاتی، آنها را با اسرای تنگستانی معاوضه می‌کند. تصور کنید، مبادله اسرای دولت بریتانیای کبیر که ملکه‌اش معتقد است آفتاب در سرزمینش غروب نمی‌کند با با یک خان محلی را! خب، این کم اتفاقی نیست و حیف است که تاکنون به چنین شخصیت‌هایی پرداخته نشده است. امیدوارم «کلات‌نامه» آخرین اثر من و دیگر هنرمندان تئاتر تنگستان در این رابطه نباشد؛ چراکه تاریخ تنگستان و اصولا فرهنگ و تاریخ جنوب پر از قصه‌ها و اتفاقاتی است که به شدت قابلیت نمایشی دارند.

در کارنامه دوران بازیگری و کارگردانی‌ام دو اثر به‌نام‌های «زینو» و «نشون خیرو» جغرافیای‌شان کاملا در منطقه تنگستان است ولی به شکل ویژه‌تر در «کلات‌نامه» سعی کرده‌ام روایتی متفاوت و مخاطب‌پسند را از تاریخ پر فراز و نشیب این خطه ارائه دهم. به‌طور قطع آشنایی مخاطب با فرهنگ، تاریخ و مفاخر منطقه‌اش نقش زیادی در تولید چنین آثاری دارد.

 در نامگذاری اثرتان شما از شاخص‌ترین جاذبه طبیعی شهر وام گرفته‌اید، فکر می‌کنید چنین اقداماتی چقدر در معرفی ظرفیت‌های شهری می‌تواند نقش داشته باشد؟

بله درست است! قلعه «کلات» اهرم با آن معماری خاصش نه تنها در تنگستان که حتی در سطح استان یک جاذبه گردشگری فوق‌العاده است که خوشبختانه پس از سال‌ها کار بازسازی‌اش به سرانجام رسید و حالا نوبت ما است که آن را به مردم معرفی کنیم. قلعه‌ای که هنوز اثر گلوله توپ‌های انگلیسی روی برج و باروهایش به چشم می‌خورد و در جریان قیام دلیران تنگستان یکی از مهم‌ترین مراکز فرماندهی قیام بوده است. بنابراین چنین قلعه‌ای نیاز به معرفی هرچه بیشتر دارد و حتی اولین هدفم اجرای این نمایش در همین قلعه بود که متاسفانه شرایطش فراهم نشد.

ببنید! شما وقتی قرار است یک اتفاق تاریخی را به شکل دراماتیک به روی صحنه ببرید، لازم است که به اصل کار وفادار باشید ولی در کنار آن قصه خود را نیز روایت کنید. داستان این اثر برشی از یک مقطع دوساله از تاریخ پرفراز و نشیب تنگستان و مبارزات زائرخضرخان تنگستانی است که در دل قصه اصلی اثر که فضایی عاشقانه دارد، روایت می‌شود. من زاویه نگاهم را این‌گونه انتخاب کردم که هم تاثیرگذارتر حرف بزنم و هم با موانع کمتری برای بازگویی مسائل، روبه‌رو باشم. داستان این اثر را نیز از جایی الهام نگرفته‌ام، بلکه برای پژوهش، تحقیق و نگارش این اثر حدود یک سال زمان گذاشتم و در این مدت سعی کردم با خواندن کتب و مقالات مرتبط با قیام مردم جنوب و به‌خصوص مبارزات زائرخضرخان تنگستانی، اثری مستند را نگارش و اجرا کنم.

بدون تردید حضور موسیقی زنده، به اثر روح و جان بیشتری می‌بخشد و حتی دست و بال کارگردان را نیز برای دادن میزانسن‌های بهتر باز نگه می‌دارد. بنابراین حضور یک گروه موسیقی خوب و کاربلد می‌تواند تاثیر دوچندانی در کیفیت کار بگذارد.

تاثیر اجرای عموم بر جذب مخاطب فوق‌العاده است. زمانی در تئاتر تنگستان -متاثر از فضای جشنواره‌زده تئاتر استان- همه چیز به جشنواره‌ها ختم می‌شد و خبری از اجراهای عموم نبود و اگر هم بود تنها در حد یکی دوشب؛ اما تصور کنید در شهری مثل اهرم یک اثر 15 شب به روی صحنه می‌رود و اتفاقا در تمام 15 شب مخاطبان استقبال قابل قبولی دارند. فکر کنم حتی در مرکز استان نیز کمتر اثری 15 شب به روی صحنه می‌رود. سعی کرده‌ایم آثار تولیدی زیر 10 شب اجرا نشود، چون شهر اهرم با این‌که وسعت و جمعیت چندان زیادی ندارد اما در زمینه جذب و مخاطب فوق‌العاده است و مردم همیشه استقبال خوبی از اجراهای تئاتر و موسیقی داشته‌اند. این را هم بگویم که هدفم از تعداد زیاد شب‌های اجرا ابدا مادی و اقتصادی نیست، بلکه با توجه به مضمون کار می‌خواستم تعداد بیشتری از عزیزان «کلات‌نامه» را ببیند.

الحمدالله همین که مدیران عزیز برای صدور مجوز اجراهای عمومی بیشترین همکاری را با هنرمندان تئاتر استان دارند و امکاناتی مثل سالن‌ها و پلاتوها را در اختیار گروه‌ها قرار می‌دهند، خود قدم بزرگی است که در این دوره محقق شده است. البته مهم‌ترین مشکل، مشکلات اعتباری است که باعث می‌شود تا در زمینه دکور، لباس و نور همه چیز ایده‌آل نباشد. ان‌شاءالله مدیران مرکز هنرهای نمایشی با رونق بخشیدن به اقتصاد تئاتر، شهرستان‌ها را نیز دریابند، به‌خصوص گروه‌های رسمی و ثبت شده را!

اهل تعارف نیستم ولی جهانشیر یاراحمدی عزیز سال‌ها قبل از این‌که مسوولیتی در انجمن هنرهای نمایشی استان داشته باشد، دغدغه جشنواره‌زدگی تئاتر استان و بی‌توجه گروه‌ها به اجراهای عمومی را داشت و با همین دغدغه از لحظه آمدنش، فضا را از آن حالت رکود و جشنواره خارج کرده است. الان تئاتر بوشهر هم در سطح جشنواره‌های ملی حرف برای گفتن دارد و هم روزی نیست که در شهرهای مختلف خبری از اجرای یک اثر یا یک اتفاق تئاتری نباشد. در شهرستان‌ها نیز کمبودها و مشکلاتی پیش پای گروه‌ها هست ولی فضای کلی تئاتر شهرستان‌ها خوشبختانه یک فضای پویا و مثبت است و ثابت شده که در حال پیشرفت است.

نگاه ما در تئاتر تنگستان حرکت در عمل و اجرا به سوی شعار «تئاتر برای مخاطب» است به‌خصوص آثاری که با فرهنگ، آداب و رسوم، تاریخ و حتی نشاط مردم سر و کار داشته باشد. 

در پایان یادآوری می‌شود، نمایش «کلات‌نامه» به نویسندگی و کارگردانی سعید گلچمن هر شب ساعت 19 از یکم تا پانزدهم بهمن‌ماه در پلاتوی مجتمع فرهنگی هنری اهرم به روی صحنه می‌رود.