بامداد جنوب:
طی چند روز آینده شاهد افتتاح و بهرهبرداری رسمی پالایشگاههای گازی فاز۱۳، ۲۴-۲۲ پارس جنوبی هستیم. هر چند که آغاز به کار این پالایشگاهها به معنی برداشت بیشتر از میدان گازی پارس جنوبی در مقابل رقیب قطری ایران است اما نگاهی به اوضاع تجارت گازی ایران در مقایسه با همسایه گازی خود، روسیه، هشداری است که نشان میدهد تداوم سیاستهای داخلی، منافع ملی را در آینده تحت تاثیر جدی قرار خواهد داد. به گفته محمد مشکینفام، مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس، میزان برداشت ایران از میدان گازی پارس جنوبی ۵۸۰ میلیون مترمکعب در روز است که با تحقق برنامههای توسعهای، این رقم تا پایان امسال با ثبت یک رکورد تازه، به بیش از ۶۳۰ میلیون مترمکعب افزایش مییابد.
نگاهی به اوضاع صادرات گاز ایران نشان میدهد که کشور با وجود تلاشهای بسیاری که در زمینه تولید و برداشت گاز داشته است، در حوزه توسعه صادرات این محصول استراتژیک چندان موفق نبوده است به نحوی که طی دوره فعالیتی دولت یازدهم و دوازدهم پرونده صادرات گاز به پاکستان و عمان همچنان روی میز باقی ماند و پاسکاری شد. مذاکرات صادرات گاز به عراق هم در دولت نهم آغاز شد و نخستین قرارداد صادرات گاز به بغداد در سال ۹۲ و چند ماه پیش از روی کارآمدن دولت یازدهم امضا شد. طبق این قرارداد خط لولهای احداث شد که ظرفیت صادرات ۳۵ میلیون مترمکعب گاز طبیعی در روز را دارد اما هماکنون حدود ۲۵ میلیون مترمکعب در روز به عراق صادر میشود مذاکراتی که پیشتر برای صادرات گاز به بصره آغاز شده بود نیز در سال ۹۴ به قرارداد منعقد شد و ایران برای تامین ۲۵ میلیون مترمکعب گاز در روز متعهد شد. این خط لوله اما با ۲۰ درصد ظرفیت خود فعال است و روزانه پنج میلیون مترمکعب گاز به بصره میرساند. مدت این قرارداد، شش ساله و ظرفیت آن ۶۰ میلیون مترمکعب در روز است که باعث شده عراق، مشتری اصلی گاز ایران روی کاغذ باشد. با وجود اینکه اصولا در قراردادهای صادرات گاز مدت زمان قرارداد ۲۰ تا ۲۵ ساله است اما این کشور بهدلیل نداشتن چشمانداز دقیقی که در سیاست و اقتصاد خود داشت، مدت زمان قرارداد را شش ساله تعیین کرد.
احمد محبی، کارشناس انرژی با اشاره به اینکه میزان تولید گاز ایران از میدان گازی پارس جنوبی در حالی افزایش مییابد که حدود ۵ تا ۶ سال به پایان مدتزمان قرارداد صادراتی گاز ایران به ترکیه و عراق باقیمانده است، گفت: افزایش گاز تولیدی کشور پس از اینکه نیاز داخل را به بهترین شکل ممکن برطرف کرد یا باید صرف ظرفیتهای صنعتی تازه نفس شود یا روانه مقاصد صادراتی. وی افزود: ایجاد رفاه عمومی برای آحاد جامعه امری اجتنابناپذیر و قطعی است اما باید در نظر داشته باشیم مصرف خانگی و حتی مصرف نیروگاههای برق برای تامین نیاز داخلی، هزینهکرد صرف است، در حالی که اگر این متاع با ارزش هیدروکربوری را صادرکرده یا با احداث نیروگاههای برق در کشورهای همسایه یک منبع دائمی صادراتی گاز ایجاد کنیم، در حقیقت گاز را به کالایی با ارزش افزوده بیشتر تبدیل کردهایم و از سویی دیگر قدرتنمایی جانانهای در منطقه و حتی خارج از منطقه خاورمیانه خواهیم داشت. به گفته این کارشناس انرژی، از آنجا که قراردادهای گازی بلندمدت هستند (۲۰ تا ۲۵ سال) میتوانند تضامین بینالمللی مناسب و راهبردی برای بهبود و تحکیم روابط بین دو کشور شوند، از طرفی با توجه به تحریمهای اقتصادی علیه ایران، توسعه و بهرهبرداری از صنایعی که خوراک گازی نیاز دارند، دور از انتظار بهنظر میرسد، بنابراین میتوان گفت اولویت قراردادن توسعه صادرات گاز در حالی که رقبای گازی ما بیکار ننشستهاند، امری بدیهی و لازمالاجراست. این در حالی است که طی سالهای اخیر فعالیت جدی و مستمری در زمینه توسعه صادرات گاز از سوی وزارت نفت دیده نشد. گواه آن را میتوان بینتیجه ماندن صادرات گاز ایران به عمان و پاکستان دانست.
اکثر کشورهای حاشیه خلیج فارس (به جز قطر) کشورهای نفتی محسوب میشوند که عموما یا گاز ندارند یا میزان آن بسیار محدود است. همسایگان شمالی ایران نیز بیشتر روزهای سال سرمای قابل توجهی را تجربه میکنند و عمده نیازهای خانگی را از طریق برق تامین میکنند که نیروگاههای آنها میتواند یک مقصد پایدار صادراتی گاز بهشمار رود. محبی با تاکید بر اینکه برنامهریزی بلندمدت ایران برای صادرات گاز به عراق و ترکیه، نفوذ به بازار گازی اروپا بود که تازهترین اخبار از اوضاع خط لوله نورد استریم۲ که قرار است در نهایت ۲۲۰ میلیون مترمکعب گاز را به اروپا ببرد نشان از حاشیهنشینی ایران از گود مقاصد صادراتی گاز اروپا دارد. اوپراتور پروژه نورداستریم۲ اعلام کرده بیش از ۸۰۰ کیلومتر از این خط لوله، از اعماق دریای بالتیک عبور داده شده و بر اساس برنامه زمانبندی، در انتهای سال جاری میلادی به پایان خواهد رسید. فعالیتهای ما، طبق برنامه پیش میرود و همانطور که شرکت قبلا وعده داده بود، قبل از پایان سال ۲۰۱۹ میلادی، این پروژه تکمیل خواهد شد.
روند صادرات گاز روسیه با وجود افت شدید در سال ۲۰۱۴ و با وجود اعمال برخی از تحریمها برای این کشور، روبهرشد بوده است. در حال حاضر بیش از ۱۰۰۰ نفر بر روی ۲۰ کشتی در دریای بالتیک، بر روی این پروژه ۱۱ میلیارد دلاری کار میکنند و قرار است با تکمیل این خط لوله، ظرفیت خطلوله موجود که سالانه ۱۱۰ میلیارد مترمکعب گاز روسیه را به اروپا صادر میکند، دو برابر شود. تکمیل و بهرهبرداری از این خط لوله میتواند به معنای آن باشد که ایران از بازار صادراتی گاز اروپا جامانده است و برای حضور یافتن در این بازار باید تلاش بیشتری به خرج دهد. بدیهی است در صورت تداوم روند فعلی، احتمال تمدید قراردادهای صادراتی موجود نیز با تردید همراه خواهد بود.