الهام بهروزی:
بافت تاریخی یکی از مهمترین بخشهای
شهر بوشهر را تشکیل میدهد که با بررسی تاریخ و پیشینه درخشانش پی میبریم که
همواره نماد مدارا و گفتوگو بوده است؛ چراکه در روزگارانی نه چندان دور در آن
اقلیتهای مذهبی در صلح و آرامش با هم زندگی میکردند و محلی امن و فاخر برای زیست
مردمانی دریادل، فرهنگدوست و مهماننواز بوده است. بدون اغراق، بافت تاریخی با
کوچهها باریک و صمیمی و بناهای شاخص با معماری منحصربهفرد و ارسیهای رنگارنگ و
شناشیرهای چشمنواز گنجینهای است که در درون خود زوایای پیدا و پنهان تاریخ و
فرهنگ این کهنبوم را جای داده است؛ اما چه مظلومانه امروز بازیچه شعارها و بیدرایتی
متولیان و مسوولان امر شده است. این در حالی است که بافت تاریخی بوشهر بهدلیل
زیبایی کمنظیر از جاذبه کافی برای رونق گردشگری فرهنگی در استان برخوردار است.
منتها این مهم در سایه همافزایی دستگاههای مربوط حاصل میشود که ما در این زمینه
با یک ضعف بزرگ مواجه هستیم و آن هم جزیرهای عمل کردن دستگاههای متولی و مربوط
است!
البت ناگفته نماند که وظایف هر کدام از
این دستگاهها در حوزه مرمت و بازسازی بافت تاریخی متفاوت است و رسالت اصلی حفظ و
مرمت آن بر عهده ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است. در این باره
هفته گذشته نمایندگان مجلس شورای اسلامی، سازمان میراث فرهنگی را مکلف به تدوین
دستورالعملهای مورد نیاز برای مدیریت بهرهبرداری، نگهداری و پشتیبانی بناها،
اماکن و بافتهای تاریخی و فرهنگی با اولویت واگذاری فعالیتها به بخش غیردولتی
کردند.
نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه
علنی 16 اردیبهشتماه مجلس، ماده ۲ طرح حمایت از مرمت و احیای بافتهای تاریخی
فرهنگی را بررسی کرده و آن را به تصویب رساندند، براساس این ماده، بهمنظور حمایت
از مرمت و احیای بافتهای تاریخی فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و
گردشگری مکلف است: الف- با همکاری وزارتخانههای راه و شهرسازی و کشور و بنیاد
مسکن انقلاب اسلامی ظرف مدت حداکثر دو سال پس از تصویب این قانون نسبت به تکمیل،
تعیین و ابلاغ محدوده بافت تاریخی فرهنگی کلیه شهرها و روستاهای تاریخی اقدام کنند.
ب- با همکاری وزارتخانههای راه و شهرسازی، کشور و بنیاد مسکن
انقلاب اسلامی ظرف مدت حداکثر ششماه پس از تصویب این قانون نسبت به تهیه چارچوب
طرحهای ویژه حفاظت و احیای بافتهای تاریخی و فرهنگی از جمله تعیین جرائم با
رویکرد صیانت از ارزشهای تاریخی و فرهنگی و ارتقای کیفیت زندگی ساکنان این محدودهها
اقدام کنند.
پ- ظرف مدت یک سال پس از تصویب این قانون دستورالعملهای مورد نیاز
برای مدیریت بهرهبرداری، نگهداری و پشتیبانی بناها، اماکن و بافتهای تاریخی و
فرهنگی با اولویت واگذاری فعالیتها به بخش غیردولتی را تهیه و ابلاغ کنند.
باید اعتراف کرد در حال حاضر تنها چند
دستگاه در کنار بخش خصوصی به سرنوشت بافت تاریخی بوشهر اهمیت میدهند که یکی از
این دستگاهها شهرداری است که همچنان با تعامل اداره آب و فضلاب شهرستان بهدنبال
سنگفرش کردن معابر و مرتفع کردن سیستم فاضلاب شهری در چهارمحل است و میکوشد تا به
شکلی اصولی ظاهر شود؛ هرچند در این زمینه نقدهای فراوانی از سوی کارشناسان وارد
است که گاه موجب دوبارهکاری میشود؛ اما در این میان، عملا طرح شاخصی را از سوی ادارهکل
میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برای حفظ و احیای بافت تاریخی در ماههای اخیر
شاهد نبودیم. این در حالی است که بسیاری از بناهای بافت برای ماندگاری نیاز به رفع
خطر تخریب و ریزش دارند. موضوعی که نمیتوان راحت از کنار آن گذشت!!! میطلبد این
ادارهکل بهعنوان متولی بافت تاریخی طرحی را اجرائی کند تا به کمک آن تمام دستگاههای
مربوط به وظایف خود در زمینه مرمت و بازسازی بافت تاریخی متعهدانه و اصولی ظاهر
شوند. در حال حاضر تنها فعالیتهای شهرداری در بافت تاریخی نمود دارد. این در حالی
است که دستگاههای دیگر از وظایف خود در این حوزه شانه خالی کردهاند!
رئیس کمیسیون عمران و شهرسازی شورای
اسلامی شهر بوشهر در خصوص وظایف شهرداری در حوزه بافت تاریخی به بامداد جنوب گفت:
شرح وظایف شهرداری در حوزه محلاتی که در بافت تاریخی واقع شدهاند با دیگر محلات
شهر یکی است؛ منتها بهدلیل قدمت محلات بافت تاریخی بوشهر شهرداری در این زمینه با
ملاحظات خاصی پیش میرود که این ملاحظات عمدتا در طرحهای تفصیلی ویژه بافت تاریخی
لحاظ میشوند؛ این طرح از سوی ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان
تهیه شده است؛ ولی متاسفانه هنوز به مصوبه نرسیده است! یعنی در حال حاضر جنبه
توصیهای دارد. از اینرو، شهرداری در حال
حاضر در بازسازی بافت صرفا در محدوده فعاایتهای خود پیش میرود؛ هرچند تلاش کرده
تا با تعامل با دستگاههای مربوط نظیر ادارهکل آب و فاضلاب مشکلاتی که در زمینه
سیستم فاضلاب چهار محل بافت تاریخی وجود دارد، مرتفع کند و کوچههای زیبای بافت را
کاور و به محلی برای تردد شهروندان بوشهری بدل سازد، افزود: عمده تلاش شهرداری در این حوزه این است که بافت
تاریخی با رسیدگی به محلی برای فعالیتهای فرهنگی، اجتماعی و مذهبی و... بدل شود
که این مهم مستلزم ایجاد زیرساختهای لازم با تدبیر سیاستهای صحیح و مناسب است.
بنابرابن برای نیل به این هدف، تمام دستگاههای مربوط نظیر مخابرات، برق، آب و...
باید وظایفشان را در این منطقه به شرح اصولی انجام دهند. از سوی دیگر، شهرداری نیز
با تملک برخی از بناهای شاخص و با تبدیل آنها به مکانهایی با کاربری فرهنگی و...
مدت زمان استفاده از بافت را افزایش دهد و به پویایی آن بیفزاید؛ چراکه استقرار بخش
اداری صرفا به رونق بافت منجر نمیشود، چون این بخشها فقط ساعات خاصی آنجا فعالیت
دارند و بعد از پایان ساعت اداری مراجعهکنندهای ندارند، در نتیجه خلوت خواهد بود.
پویا دولابی در پاسخ به این پرسش مبنی
بر اینکه با این اوصاف هزینه رفع خطر بناهای شاخص یا معمولی در بافت بر عهده
شهرداری نیست، از این رو مسوولیت آن بر عهده میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
است؛ اما در این میان نمیتوان با همافزایی میان دستگاههای مربوط نظیر میراث
فرهنگی، استانداری، شهرداری، مسکن و شهرسازی و... راهی برای نجات این بناها یافت،
توضیح داد: متاسفانه در این زمینه هر کدام از این دستگاهها بهصورت جزیرهای عمل
میکنند؛ زیرا طرح واحدی در زمینه بازسازی بافت تاریخی بوشهر وجود ندارد؛ یکی از
شرکتهایی که در زمینه بازسازی بافت تاریخی فعالیت میکند، شرکت عمران و بهسازی
است؛ اما چون این دستگاهها با هم هماهنگ نیستند، در بازسازی این منطقه گاه با
دوبارهکاری روبهرو میشویم؛ یعنی هنوز سیستم فاضلاب محلات انجام نشده، کوچهها
رو سنگفرش میکنند که در ادامه سنگفرشها مجددا کنده میشود تا سیستم فاضلاب را
درست کنند!!!
وی با تاکید بر اینکه متاسفانه بافت
تاریخی با وجود این ظرفیت مستعدی در حوزه گردشگری بهشمار میرود، هنوز در این بخش
موفق ظاهر نشده است، افزود: با توجه به اینکه ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و
گردشگری که بخشی از نامش ماخوذ از گردشگری است، چندان در این زمینه موفق ظاهر نشده
است. شهرداری برای فعال کردن چهارمحل و زیباسازی آن از سوی بخش خصوصی و بخش دولتی عوارض
مرمت را صددرصد یعنی صفر در نظر گرفته و عوارض بازسازی را با تخفیف بسیار قابل توجهی
نزدیک به ۵۰ درصد تعیین کرده است. به این دلیل این تخفیفها را در زمینه مرمت و
بازسازی بافت لحاظ کرده تا انگیزه تخریب در چهار محل پایین بیاد و بناهای شاخص آن
حفظ شود؛ البته این تخفیف فقط شامل بناهای درون بافت میشود نه بناهای حاشیه بافت؛
چون حاشیه بافت از نظر اقتصادی ارزش بیشتری دارد، از این رو عوارض مرمت و بازسازی
در بخشهای بیرونی بافت فرق دارد با عواض درون بافت.
این استاد دانشگاه و عضو شورای اسلامی
شهر بوشهر در ادامه با تاکید بر اینکه خوشبختانه اتفاقاتی در بافت تاریخی فارغ از
اینکه متولی گردشگری در استان کیست، از سوی دوستداران بافت و با هزینه شخصی در حال
رخ دادن است که محرک توسعه و جاذب گردشگر است، گفت: نظیر کافهها (کهان، حاج رئیس،
گلها و...) و اقامتگاههایی (اقامتگاه مان همیشه سبز) که در بافت تاریخی به همت
بخش خصوصی راهاندازی شدهاند یا معمارهایی که با هزینه شخصی خود بناهایی را مرمت
و بازسازی کردهاند و در آن اقامت گزیدهاند، اینها حرکتهایی است که بخش خصوصی در
زمینه رونق بافت تاریخی انجام داده است که خواه ناخواه این حرکت به ترویج فرهنگ
گردشگری در بافت منجر میشود.
دولابی با بیان اینکه البته عمده هدفی
که بخش خصوصی از مرمت بنایی در بافت تاریخی دنبال میکند، این است که از تخریب
بناهای شاخص جلوگیری شود و با مرمت و بازسازی آن فعالیتی را در کالبد آن جای دهد،
تصریح کرد: کافه حاج رئیس یکی از بناهای شاخصی است که به همت بخش خصوصی امروز به
یک مرکز فرهنگی در دل بافت بدل شده است؛ زیرا این کافه با راهاندازی کوچه فستیوال
موسیقی خدمت بزرگی به فرهنگ استان کرده است. خدمتی که شاید سایر دستگاههای متولی
و اجرائی باید سالها در این زمینه کار میکردند تا بتوانند با یک پویش فرهنگی
بافت تاریخی را مطرح کنند. در حالی که این فعالیت فرهنگی نه تنها محیط و کالبد
بافت تاریخی را برای مردم بوشهر مطرح کرد، بلکه حوزه نفوذ آن را ملی کرد و از نقاط
مختلفی مردم را به بافت جذب کرد.
وی با اشاره به اینکه امسال برای
بازسازی بافت تاریخی اعتباری نزدیک به هفت میلیارد تومان از سوی شهرداری تخصیص
داده شده است، بیان کرد: همچنین شهرداری در زمینه حفاری زمین برای احداث فاضلاب
شهری در چهار محل بافت تاریخی با اداره آب و فاضلاب تعامل خوبی را داشته است، به
جای دریافت عوارض حفاری کوچهها از اداره آب اوراق اخذ کرده است که در سایه این
تعامل اتفاقات خوبی در حوزه فاضلاب محلات بافت پیش آمده؛ هر چند محله بهبهانی هنوز
در این زمینه کمی عقب است ولی مشکل این محله هم بهزودی حل میشود؛ چراکه اگر مشکل
فاضلاب بافت تاریخی حل شود، کوچهها سنگفرش میشوند و خواه ناخواه زندگی در آن
پررنگتر میشود و حتی بخشی از اهالی که به دلیل این مشکل بافت را ترک کرده بودند،
دوباره برای زندگی به آنجا برمیگردند.
دولابی در پایان با بیان اینکه سنگفرشهای
استفاده شده در معابر و کوچههای بافت عمدتا باکیفیت هستند؛ اما گاه نحوه چیدمان و
استفاده از آنها مطلوب نیست، یادآور شد: برای مثال سنگهای کیوبیک از جمله سنگهایی
است که در همه بافتهای تاریخی استفاده میشود. چون با استفاده از مصالح با کیفیت
به ساختار اولیه بافت تاریخی احترام گذاشته میشود. همچنین رفت و آمد وسایل نقلیه
در بافت تاریخی به دلیل ناهمواری این سنگفرشها با سرعت پایینتری صورت میگیرد؛
ولی نباید فراموش کنیم که سنگ عابر پیاده را نباید برای سنگفرش خیابان استفاده
کنیم یا سنگهایی هستند که باید بدون بندکشی کار شوند نباید با بند کار کنیم؛ چون
در صورت بندکشی در آنها حفرههایی ایجاد میشود که مشکلساز میشود.