الهام بهروزی: 

زندگی مدرن امروزی همان‌قدر آسایش به همراه داشته است؛ به همان میزان هم ناقل بیماری‌ها و آسیب‌هایی بوده که گاه جبران آنها ناممکن یا هزینه‌بردار است. یکی از رهاوردهای شوم زندگی ماشینی بیماری «فشار خون» است که به مرگ خاموش یا بی‌صدا شناخته می‌شود؛ چراکه این بیماری در سکوت در وجود افراد ریشه می‌دواند و کم‌کم سلامتی آنها را تهدید می‌کند و به مرگ سوق می‌دهد. بنا بر آمارها، (فشار خون» اصلی‌ترین عامل مرگ و میر در سنین قبل از ۷۰ سال در جهان و ایران است. موضوعی که متولیان حوزه سلامت را به واکاوی و چاره‌اندیشی واداشته است. البته برخی از افراد هم با وجود اینکه از ابتلای خود به فشار خون باخبر هستند؛ اما باز هم خطرات این بیماری که حیات آنها را تهدید می‌کند، جدی نمی‌گیرند و با سهل‌انگاری به سمت مرگ حرکت می‌کنند. 

فشار خون (Blood pressure)  این‌گونه تعریف شده است: «به مقدار فشاری گفته می‌شود که از طریق خون در جریان، به دیواره رگ‌ها وارد می‌‌شود و یکی از علائم حیاتی است. فشار یک مفهوم فیزیکی است، مقصود از فشار اشاره به «قدرت» یک مایع متحرک است. فشار خون در نواحی نزدیک قلب، بیشتر و نسبت فاصله گرفتن از قلب کمتر می‌شود. فشار خون با جریان یافتن به شاهرگ‌ها و به رگ‌ها کم می‌شود. اصولا فشارخون در بخش‌های مختلف سیستم گردش خون متفاوت است. معمول‌ترین روش اندازه‌گیری فشار خون به‌وسیله فشارسنج است که با استفاده از ارتفاع جیوه برای اندازه‌گیری فشار خون در حال چرخش در رگ‌ها استفاده می‌کند. با اینکه خیلی از فشارسنج‌های فعلی دیگر از جیوه استفاده نمی‌کنند، فشار خون هنوز در تمام دنیا با mmHg یا میلی‌متر جیوه اندازه‌گیری می‌شود.»

از نظر علم پزشکی، فشارخون نرمال در انسان در حال استراحت در محدوده ۱۰۰ تا ۱۴۰ میلی‌مترجیوه (سیستولیک) و ۶۰ تا ۹۰ میلی‌متر جیوه (دیاستولیک) قرار دارد. به‌طور معمول اگر فشار خون به‌صورت پایدار بالاتر از ۱۴۰ سیستول و ۹۰ دیاستول قرار گیرد، پاتولوژی و بیماری محسوب می‌شود که به عارضه افزایش فشار خون بیش از حد طبیعی، هایپرتنسیون و فشار خون بالا یا پرفشاری خون گفته می‌شود. همچنین کاهش فشارخون را هیپوتانسیون می‌نامند.

همان گونه که اطلاع دارید، فشار خون بالا به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود؛ در دسته اول علت فشار خون بالا مشخص نیسن و به‌صورت اولیه ایجاد شده‌است. در فشار خون ثانویه افزایش فشار خون به‌دنبال یک بیماری دیگر اتفاق می‌افتد و آن بیماری را می‌توان به‌عنوان علت افزایش فشار خون در نظر گرفت که در صورت کنترل بیماری اصلی، پرفشاری خون نیز به‌صورت مناسب‌تری کنترل می‌شود. افرادی که مبتلا به فشار خون بالای اولیه هستند، ممکن است سال‌ها بدون علامت باشند و از بیماری خود اطلاعی نداشته باشند و زمانی متوجه بیماری خود می‌شوند که دچار علائم (مثل سردرد، تاری و اختلال دید، درد قفسه سینه، سرگیجه و تنگی نفس به هنگام فعالیت) می‌شوند که در واقع این علائم عوارض فشار خون بالاست، بنابراین تنها راهی که می‌توان در زمان مناسب به آن پی برد، اندازه‌گیری دوره‌ای و منظم فشار خون به وسیله دستگاه فشارسنج است.

اما عواملی که در ایجاد فشار خون بالا می‌تواند نقش داشته باشد و خطرآفرین ظاهر شوند، عبارتند از: سن، جنس، وراثت، چاقی، رژیم اشتباه، کم‌تحرکی، دخانیات و الکل. 

با توجه به اینکه بیماری‌های قلبی عروقی -که در نتیجه فشار خون ایجاد می‌شود- امروز در سنین قبل از ۷۰ سال اصلی‌ترین عامل مرگ و میر به‌شمار می‌رود و ایران هم از جمله کشورهایی است که در این زمینه در صدر قرار دارد، شورای راهبری بسیج ملی کنترل فشار خون از سوی وزارت بهداشت تشکیل شده است که این شورا در ماه مبارک رمضان با راه‌اندازی سامانه خوداظهاری ثبت فشار خون به نشانی الکترونیکی salamat.gov.ir سعی در کنترل این عارضه در افراد جامعه دارد. به گفته علیرضا رئیسی، دبیر شورای راهبری بسیج ملی کنترل فشار خون، «این سامانه برای ثبت اندازه فشار خون از سوی افراد یا در ایستگاه‌های سنجش فشار خون از سوی سنجش‌گران داوطلب در سراسر کشور، راه‌اندازی شده است. برای ثبت اندازه فشار خون کافی است افراد به نشانی این سامانه مراجعه کنند و پس از مطالعه راهنمای تکمیل پرسشنامه و راهنمای اندازه‌گیری فشار خون و نیز ورود کد ملی و تاریخ تولد خود وارد سامانه شده و در آنجا نسبت به تکمیل اطلاعات خواسته شده و همچنین ثبت اندازه فشار خون خود و یا نزدیکان‌شان اقدام کنند.»

بدیهی است راه اندازی این سامانه می‌تواند نقش بسزایی را در کنترل این بیماری بیصدا و مرگ آفرین داشته باشد. مدیر گروه بیماری‌های غیرواگیر دانشگاه علوم پزشکی بوشهر نیز در خصوص سامانه خوداظهاری ثبت فشار خون به بامداد جنوب گفت: این اولین سامانه خوداظهاری در خصوص یک بیماری خیلی مهم مثل فشارخون است که فرد به کمک آن می‌تواند هر روز فشار خون خودش یا نزدیکانش را وارد سامانه کند و از طریق آن متوجه شود که فشار خونش نرمال است یا اینکه بالاست و باید فوری به پزشک مراجعه کند. 

راضیه حاجیونی در ادامه با تاکید بر اینکه بیماری فشار خون یک بیماری کاملا بدون علامت است و چون به‌تدریج فشارخون بالا می‌رود، افراد اصلا متوجه ابتلای خود به این بیماری نمی‌شوند، افزود: تا در شرایط خاص مثل استرس به‌طور ناگهانی دچار پارگی عروق مغزی یا قلبی می‌شوند که همان سکته‌های مغزی و قلبی است و عوارض زیادی حتی مرگ و میر نصیب‌شان می‌شود. 

وی با تاکید بر اینکه اولین عامل مرگ و میر در سنین قبل از ۷۰ سال در جهان و ایران و استان بوشهر بیماری‌های قلبی عروقی است که ارتباط مستقیمی با فشار خون دارد، تصریح کرد: بیماری‌های قلبی عروقی علاوه بر اینکه اولین عامل مرگ هستند همچنین باعث ناتوانی و از کارافتادگی خیلی از بیماران در سنین جوانی و میانسالی نیز می‌شود. این در حالی است که هزینه‌های درمان و از کارافتادگی افراد بیمار برای خانواده‌ها و سیستم درمانی کشورها خیلی زیاد و کمرشکن است. 

این پزشک عمومی مهم‌ترین عامل موثر در ایجاد فشارخون را سبک زندگی ناسالم دانست و افزود: مصرف چربی، شکر و نمک به مقدار زیاد، نداشتن تحرک بدنی، چاقی، اختلال چربی خون، مصرف دخانیات و الکل در ایجاد بیماری فشارخون خیلی نقش دارد که با اصلاح سبک زندگی می‌توان به مقدار زیادی از ابتلا به بیماری فشارخون و در نتیجه بیماری‌های قلبی عروقی کاست.

به گفته حاجیونی، راه‌های پیشگیری از فشار خون بالا شامل کاهش مصرف نمک، کاهش مصرف شیرینی‌ و چربی‌، داشتن روزی حداقل نیم ساعت پیاده‌روی و ورزش، مصرف سبزیجات و میوه، جلوگیری از مصرف دخانیات و الکل می‌شود.

مدیر گروه بیماری‌های غیرواگیر دانشگاه علوم پزشکی بوشهر در خصوص فشار خون پایین هم خاطرنشان کرد: فشار خون پایین می‌تواند نشانه‌ای از سلامتی یا وجود سبک زندگی سالم باشد؛ ولی گاهی نشانه‌ای از بیماری‌های دیگری است که باید از سوی پزشک بررسی شود.

وی همچنین در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه کنترل فشارخون بالا راحت‌تر است یا پایین، توضیح داد: در هر دو مورد بیمار باید تحت نظر پزشک باشد و مصرف دارو به‌طور مرتب صورت بگیرد. البته رعایت رژیم غذایی و تحرک بدنی در درمان بیماران نیز خیلی مهم است.

حاجیونی نقش ژنتیک را در ابتلا به بیماری فشار خون بسیار نادر دانست و گفت: در اکثر موارد ابتلا به فشارخون بالا به علت روش زندگی ناسالم است. تفاوت معناداری هم میان خانم‌ها و آقایان در ابتلا به این بیماری وجود ندارد؛ ولی عوارض آن در خانم‌ها به علت وضعیت بدنی‌شان بیشتر است.

وی با اشاره به اینکه گرما و اختلالات عصبی در ایجاد فشارخون بالا مانند سایر بیماری‌ها تاثیر دارد؛ ولی در ایجاد عوارض آن تاثیرش خیلی بیشتر است، تصریح کرد: هرچند تفاوت آماری مشخصی در ابتلا به فشارخون بالا در استان بوشهر با سایر استان‌های جنوبی و دیگر وجود ندارد؛ ولی گرمای هوا در شرایط خاص می‌تواند عوارض بیماری را بیشتر کند.

حاجیونی با تاکید بر اینکه چون اکثر افراد متوجه ابتلای خود به فشار خون نمی‌شوند، از این‌رو در شرایط خاص باعث مرگ ناگهانی آنها می‌شود به همین دلیل به‌عنوان مرگ خاموش یا بی‌صدا شناخته می‌شود، گفت: بنابراین بهترین توصیه ما به افراد برای جلوگیری از ابتلای آنها به فشار خون، توجه به خودمراقبتی با اصلاح شیوه زندگی است؛ یعنی متوجه عادات غذایی خود باشند و حتما روزانه تحرک بدنی کافی داشته باشند. مصرف دخانیات و الکل را قطع یا کم کنند.

مدیر گروه بیماری‌های غیرواگیر دانشگاه علوم پزشکی بوشهر در پایان با بیان اینکه همه افراد در معرض ابتلا به فشار خون بالا هستند، یادآور شد: بهترین راه تشخیص آن بررسی و گرفتن فشارخون از سوی افراد آموزش‌دیده به‌طور منظم است. بنابراین بسیج ملی کنترل فشارخون فرصت بسیار خوبی است که تمام افراد ۳۰ سال به بالا با مراجعه به همه مراکز جامع سلامت، پایگاه‌های سلامت، خانه‌های بهداشت، درمانگاه‌ها و بیمارستان‌های دولتی و خصوصی و تیم‌های سیار  از میزان فشارخون خود مطلع شوند و در صورت لزوم به پزشک مراجعه کنند. این فرصت را از دست ندهیم و با مشارکت فعال در این بسیج سلامت خودمان و خانواده و دوستان‌مان را جدی تلقی کنیم و نسبت به این بیماری هشیار باشیم و از مرگ زودرس و ناگهانی عزیزان همشهری خود جلوگیری کنیم.

در پایان یادآوری می‌شود، از 27 اردیبهشت تا عید سعید فطر پویش اطلاع‌رسانی بسیج ملی کنترل فشار خون برگزار می شود و مراحل اندازه گیری و ثبت فشار خون هموطنان بالای ۳۰ سال سراسر کشور از عید سعید فطر تا ۱۵ تیرماه جاری انجام خواهد شد.