الهام بهروزی:

فاضلاب یا پساب یکی از مقوله‌های چالشی است که امروز بیشتر بنادر استان بوشهر درگیر معضلات آن هستند؛ چراکه به‌دلیل ندیده انگاشتن استانداردها در دفع پساب‌ها، سلامت و حیات محیط زیست و بهداشت بسیاری از این شهرها تهدید می‌شود و در این خصوص با توجه به اعتراضات صورت‌گرفته عمدتا با اجرا طرح جامع و تاثیرگذاری روبه‌رو نشده‌ایم.

طبق تعریف، فاضلاب یا پساب، آب‌های آلوده یا آب‌های استفاده شده است که برای کاربری و مصرف قبلی غیرقابل استفاده می‌شود. فاضلاب شهری شامل فاضلاب‌های خانگی (دستشویی، توالت، حمام، ماشین لباس‌شویی و ظرف‌شویی)، فاضلاب انواع مغازه‌ها، فروشگاه‌ها و رستوران‌ها، مراکز درمانی و بیمارستان‌ها، آب باران و آب‌های سطحی است. فاضلاب شهری غالبا شامل فاضلاب خاکستری است که به آسانی قابل بازیافت بوده و می‌توان از آن در چرخه مصرف دوباره استفاده کرد. برای مثال، تمامی فاضلاب‌ها به‌غیر از آب سرویس‌های بهداشتی و فاضلاب بیمارستان‌ها را می‌توان با روشی ساده تصفیه کرد.

در ایران دفع فاضلاب بر اساس سطح آب زیرزمینی و یا نفوذپذیری زمین انجام می‌شود. بدین صورت که در مناطقی که سطح آب زیرزمین پایین بوده، برای جذب فاضلاب از حفر چاه‌های جذبی استفاده می‌شود. در مناطقی هم که سطح آب زیرزمینی بالا بوده یا زمین ضریب نفوذپذیری مناسبی ندارد، زمین را طوری زهکشی می‌کنند که فاضلاب بدون تصفیه روی رودخانه‌ای انتقال می‌یابد. متاسفانه در حال حاضر بیشتر شهرهایی که در کنار رودخانه یا دریا واقع شده‌اند از این شیوه استفاده می‌کنند که خطر بسیار جدی برای محیط زیست و بستر دریا به‌شمار می‌رود که شهرهایی همچون اهواز، بوشهر و حتی شهرهای شمالی از این روش برای دفع فاضلاب استفاده می‌کنند.

این شیوه متاسفانه امروز در بیشتر شهرهای ساحلی استان بوشهر آسیب‌زننده و مخرب ظاهر شده و در این‌باره با وجود اعتراض فعالان محیط زیست طرحی استاندارد برای دفع یا کنترل فاضلاب‌ها و پساب‌ها اجرا نشده است و عمده پساب‌ها به سمت دریا گسیل می‎شوند که آسیب‌های جبران‌ناپذیری به محیط زیست و زیست‌بوم دریایی وارد ساخته است. یکی ار شهرهایی که سخت با این چالش روبه‌رو است، بندرگناوه است که افزون بر آلودگی‌های محیطی و زیستی، چهره شهر را مخدوش کرده و به معضلی پیچیده و بغرنج بدل شده است.

این در حالی است که بندرگناوه یکی از بندرهای تجاری و پررونق استان محسوب می‎شود و هر ساله پذیرای خیل عظیمی از مسافران در فصول مختلف سال است؛ اما با وجود نارضایتی شهروندان گناوه‌ای و حتی مسافران از وضعیت ناخوشایند پساب‌های شهر شاهد اقدام موثری برای رفع این معضل در این بندر نبوده‌ایم. این در حالی است که این کوتاهی‌ها موجب به خطر افتادن سلامت اهالی بندر شده است. مساله‎ای که نمی‌توان راحت از کنار آن گذشت.

رئیس شورای خانه مشارکت سلامت گناوه در این خصوص به بامداد جنوب گفت: فاضلابي كه وارد دريا مي‌شود از نوع خانگي است؛ چون كارخانه‌ای در سطح شهر وجود ندارد. البته كارگاه‌هايي كه در سطح شهر وجود دارند نيز فاضلابشان وارد دريا مي‌شود.

حمید عشایری در ادامه با تاکید بر اینکه فاضلاب گناوه از طريق كانال‌هاي دفع آب‌هاي سطحي وارد دريا مي‌شوند، افزود: مشكلاتي كه فاضلاب براي شهروندان گناوه‎ای ايجاد کرده و تبعات بدي را نيز در پي داشته، عبارتند از: آلوده شدن شناگاه‌هاي شهر، آسيب به بافت آبزيان دريايي با توجه به نفوذپذيري آنها و همچنین شیوع بيماري‌هايی است كه بر اثر ازدياد حشرات در سطح كوچه‌ها، محلات و منازل به‌وجود آمده‌اند و سلامت شهروندان را تهدید می‌کند. افزون بر این، ده‌ها مشكل بهداشتي و اجتماعي ديگر را مي‌توان نام برد. در ضمن اين معضل چهره شهر گناوه را هم زشت كرده، به‌گونه‌ای که بیشتر مسافراني كه از گناوه ديدن مي‌كنند از اين موضوع گلايه دارند.

وی در ادامه با بیان اینکه مشكل فاضلاب گناوه در چند مرحله قابل بررسي است، افزود: نخست اينكه بخشی از شهر مثل منطقه نوروزآباد فاضلاب آن ناقص اجرا شده است، دوم در منطقه بازار و سرخور اصلا هنوز فاضلابي كشيده نشده است. همچنین در مناطق جديد گناوه هم نظیر سايت ايران‌خودرو هنوز طرحي ارائه نشده و این در حالی است که ايستگاه‌هاي پمپاژ فعلي از نظر تعداد و ميزان كشش پاسخگو نیست! البته طبق مصوبه سفر اخير رياست‌جمهوري از مجموع صد ميليارد تومان اعتبار مورد نياز، شصت ميليارد تومان آن بنا به گفته متوليان مصوب شده كه بایستی اين مبلغ در سال جاري و آينده تخصيص يابد؛ اما اين هم پاسخگوي كامل مشكل فاضلاب نيست و فقط مي‌تواند بخشي از آن را حل کند.

رئیس شورای خانه مشارکت سلامت گناوه در ادامه در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه بیشترین قسمتی از دریا که پساب‌ها وارد آن می‌شود کدام است و چه زیانی به محیط زیست و بهداشت شهری وارد کرده است، توضیح داد: بيشترين ميزان ورودي فاضلاب به دریا در قسمت خور لنج‌ها، خور مرده‌شور، خيابان ساحلي و ساحل گشويي است. اين مساله افزون بر به‌خطر انداختن زندگي آبزيان دريايي كه بخشي از تغذيه مردم شهر را نیز تامین می‌کند، باعث آلوده كردن شناگاه‌ها و همچنين به‌خطر افتادن زندگي گونه‌هاي مختلف دريايي هم شده است.

عشایری همچنین در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه ظاهرا لوله خروجی فاضلاب گناوه که به تصفیه‌خانه فاضلاب گشویی می‌ریزد، دارای شکستگی است و موجب شده که بوی ناخوشایندی در فضای روستا بپیچد و افزون بر آن سلامت اهالی روستا و حیوانات منطقه را تهدید کند، آیا در این زمینه اقدامی صورت گرفته است، گفت: بله، متاسفانه در روستاي گشويي با توجه به سر ريزشدن حوضچه فاضلاب و شكستگي لوله و ريختن فاضلاب به دريا سلامت اهالی روستا و جانوران اهلي و وحشي به خطر افتاده است. بوي مشمئزكننده فاضلاب بسيار آزاردهنده است و رنجش و اعتراض اهالی این روستا را به همراه داشته است. افزون بر این به‌دلیل شکستگی لوله فاضلاب علف‌زاری پیرامون آن روییده است که شوربختانه برخي از شكارچيان، پرندگان ارتزاق كننده از اين حوضچه را شكار و می‌خورند که بدون شک سلامت آنها را تهدید می‌کند. 

عشایری در ادامه راهكارهایی را برای رفع این معضل برشمرد که به این شرح است: استفاده از آب فاضلاب حوضچه برای كاشت گياه، طیور و تصفيه آن برای استفاده در فضاي سبز شهري، تشويق مردم به اتصال انشعبات خانگي خود، متصل کردن تمامي محلات و منازل شهرستان به شبكه فاضلاب و تقويت ايستگاه‌هاي پمپاژ فاضلاب شهري.

وی با بیان اینکه با وجود اینکه شبكه فاضلاب تا در منزل بسیاری از شهروندان رفته و ماهانه در قبوض آب نيز مبلغي از آنها كسر مي‌شود؛ اما بنا به دلايل متعددي به شبكه فاضلاب متصل نشده‌اند، تصریح کرد: شبكه بهداشت با توجه به اينكه متولي اصلي حفظ سلامت شهروندان است و اين معضل هم سلامت شهروندان را به‌خطر انداخته است، بایستی نقش پررنگ‌تري در اين زمینه ایفا کند و ضرورت دارد که اصل «شعار پيشگيري مقدم بر درمان است» در اين مقوله عملي شود؛ اما متاسفانه شاهد اقدام كافي از سوي متولي سلامت در اين شهر نبوده‌ايم.

عشایری در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه آیا در حال حاضر طرح خاصی در زمینه جلوگیری از ریختن فاضلاب به درون دریا در گناوه برنامه‌ریزی یا اجرائی شده است، گفت: در ماه‌هاي اخير طرح اجرائي خاصی را شاهد نبوده‌ايم به‌غير از اينكه خبر تصويب شصت ميليارد اعتبار را از زبان متوليان شنيده‌ايم؛ دیگر شاهد اتفاق خاصی در این خصوص نبودیم. البته در چند سال اخير گاه شاهد بستن دريچه‌هاي ورودي فاضلاب به دريا بوده‌ايم كه اين هم با توجه به بارندگي‌هاي سال گذشته به‌صورت موقت بوده و در حال حاضر نيز اكثر اين دريچه‌ها باز هستند.

وی در پایان با اشاره به اینکه مهم‌ترین دلیل باز بودن اين دريچه‌ها هم لايروبي نکردن كانال‌هاي دفع آب سطحي بوده كه با خود انواع پلاستيك‌ها و ديگر زباله‌ها را وارد اين دريچه‌ها مي‌کنند كه باعث مسدود شدن راه دريچه‌ها و در نهايت بازگشايي آنها می‌شود، گفت: این مساله معضلات عدیده‌ای را در حوزه محیط زیست و فاضلاب شهری پدید آورده که باید مسوولان اعم از نماینده مجلس، فرماندار و اداره آبفا برای رفع آن وارد عرصه شوند و با همراهی مسوولان اجرائی استان اعتبار کافی را برای اجرائی شدن انشعاب کامل مناطق شهر جذب کنند و همچنین دادستان، مرکز بهداشت و اداره‌کل محيط زيست شهرستان برای اتصال مشتركين فاضلاب جدی‌تر ظاهر شوند و سازمان‌هاي مردم‌نهاد هم در زمینه آگاه‌سازي مردم و تاثیر اتصال به شبكه فاضلاب خانگي در کاهش آلودگی محیط زیست و ارتقای سطح کیفی بهداشت شهری گام‌های استوارتری بردارند.

در پایان این گزارش لازم به ذکر است این معضل در گناوه از سوی متولیان امر جدی گرفته شود و با اجرائی کردن طرح‌های استاندارد، فضای مناسب و بهداشتی را برای شهروندان فراهم آورند و از آلودگی سرمایه‌های طبیعی چون دریا که زیستگاه جانواران متعدد و متنوعی است، جلوگیری به‌عمل آید.