داود علیزاده:

فرزندپذیری در طول تاریخ به‌عنوان یکی از روش‌های حمایت از کودکان بی‌سرپرست وجود داشته‌است. مثلا به نقل از کتاب قانون حمورابی از حسین بادامچی در قانون حمورابی مربوط به 1750 سال پیش از میلاد به تفصیل حقوق فرزندپذیری را بیان کرده‌است. فرزندپذیر باید پیشه خود را به فرزندخوانده بیاموزد؛ پدر و مادر زیستی نمی‌تواند مدعی کودک بشود. فرزندخوانده نیز حق ندارد منکر رابطه پدر و مادری با فرزندپذیر بشود، مگر این که فرزندپذیر در آموزش پیشه‌اش به او تعلل کند.

قریب به پنجاه سال پیش بود که برای نخستین‌بار قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست در ایران تصویب شد؛ اما به‌دلیل ایراداتی که داشت در سال ۸۷ اصلاح شد؛ اما تصویب نشد و بالاخره پنج سال بعد پس از اظهارنظرهای مختلف کارشناسان و البته تغییرات زیاد مردادماه سال ۹۲ به تصویب رسید. قانون جدید بسیاری از شرایط را برای فرزندخواندگی تسهیل کرده است. حال پس از شش سال، رئیس سازمان بهزیستی در هفته گذشته از راه‌اندازی سامانه جامع فرزندخواندگی به صورت سراسری خبر داده است. سامانه‌ای که امید است روند فرزندپذیری را تسهیل و فرایند آن را کوتاه‌تر کند؛ اما با مروری بر قوانین حاکم بر فرزندپذیری می‌توان دریافت که این امر راه ساده‌ای نیست.

وحید قبادی‌دانا ادامه داد: ۲۶ هزار فرزند بی‌سرپرست و بدسرپرست زیر پوشش سازمان بهزیستی قرار دارند که از این تعداد ۱۰ هزار نفر در مراکز بهزیستی نگهداری شده و بقیه نیز در خانواده‌ها جایگزین هستند.

طبق قانون، کودکانی به فرزندی سپرده خواهند شد که والدین یا جد پدری آنها، شناخته شده نباشد. از طرف دیگر، این کودکان باید تحت سرپرستی سازمان بهزیستی قرار گرفته باشند، به‌عبارتی قبل از سپردن کودکان به فرزندی، این کودکان باید از طریق مراجع قضائی در اختیار سازمان بهزیستی قرار گیرند و مهم‌تر اینکه این کودکان باید به خانواده‌هایی سپرده شوند که قانون تعیین کرده است.

امور مربوط به فرزندخواندگی در هر استان فقط از طریق کمیته ستادی استان و از سوی کمیته شبه خانواده استان انجام خواهد گرفت. اعضای این کمیته شامل مدیرکل بهزیستی استان، معاون امور اجتماعی، کارشناس شبه خانواده استان، کارشناس فرزند خواندگی، مددکار و کارشناس حقوقی استان است.

کودکانی را می‌توان به‌عنوان فرزند خوانده انتخاب کرد که کلیه تلاش‌ها و کوشش‌های حرفه‌ای برای شناسایی والدین و بازگشت کودک به خانواده موثر واقع نگردیده باشد.

در قانون قبلی کودک سن ۱۲ سال فرزندخوانده می‌شد؛ اما در قانون جدید تا ۱۶ سالگی است. همچنین در قانون قبلی فقط افرادی که بچه نداشتند می‌توانستند فرزندخوانده داشته باشند؛ اما در قانون جدید با داشتن یک فرزند هم می‌توان اقدام کرد. از سوی دیگر، در این قانون زنان مجرد بالای ۳۰ سال می‌توان فرزند دختر برای سرپرستی واگذار کرد.

در قانون قبلی شرایط فرزندخواندگی فقط فرزند بی‌سرپرست اجازه واگذاری داده می‌شد؛ اما اکنون کودکان بدسرپرست هم می‌توانند به خانواده‌ها سپرده شوند. البته به شرط آنکه قاضی این موضوع برایش ثابت شود که خانواده جدید می‌تواند کودک را به سرپرستی بگیرد، در این میان بهزیستی فقط نقش مشاور و کارشناس را ایفا خواهد کرد. در این میان این را هم باید گفت که در گذشته یک‌سوم مال باید به نام فرزند می‌شد این در حالی بود که خیلی از خانواده‌ها شرایط خوبی داشتند؛ اما از نظر مالی درآمد بالایی نداشتند. در نتیجه در قانون جدید آمده مسوولیت سپردن کودکان در چنین خانواده‌هایی با بررسی تمهیدات از سوی قاضی پرونده انجام شود و قاضی بر اساس آن تصمیم بگیرد.

به گزارش فارس در شهریورماه 1397، 648 فرزند در سال 1396 از مراکز سازمان بهزیستی به فرزندخواندگی رفته‌اند که در این میان 403 نفر از کودکان دختر بوده است! سه اولویت واگذاری فرزند به خانواده‌ها و شرایط فرزندخواندگی عبارتند از: اول اینکه باید پنج سال از ازدواج متقاضیانی که فرزند ندارند گذشته باشد و مدارکی مبنی بر بچه‌دار نشدن‌شان از سوی پزشک قانونی به سازمان بهزیستی ارائه کنند. دوم اینکه اولویت با دختران و زنانی است که بیش از ۳۰ سال سن دارند و هنوز مجرد هستند همچنین زنانی که ازدواج کرده‌اند و در حال حاضر تنها زندگی کنند جزء اولویت‌های ما برای سپردن کودک محسوب می‌شوند.

در این میان، در مرحله سوم نیز اولویت با والدینی است که فرزند دارند؛ اما متقاضی فرزندخواندگی دیگری هستند که البته در این میان اولویت با زوجینی است که بچه‌دار نمی‌شوند. از سوی دیگر، پدر و مادرهایی که سن‌شان کمتر از ۵۰ سال است نسبت به بقیه افراد در اولویت هستند.

خانواده‌ها پس از گذراندن تمام مراحل شش ماه زیرنظر مشاوران بوده و سپس حکم فرزندخواندگی دائم صادر می‌شود. توضیح مدیرکل دفتر امور کودک و نوجوان سازمان بهزیستی درباره طولانی شدن واگذاری فرزند نیز این است که خانواده‌های متقاضی در ابتدا باید تشکیل پرونده و مدارک خود را مبنی بر نداشتن اعتیاد، تمکن مالی، سلامت روح و جسم و غیره ارائه دهند و سپس مددکار سازمان از محل سکونت آنها تحقیق کرده و در نهایت پرونده در کمیته ویژه در سازمان بهزیستی هر استان پیگیری و بررسی می‌شود. پس از سپری کردن مراحل قانونی، خانواده متقاضی فرزندخواندگی، فرزند مورد نظرشان را تحویل می‌گیرند.

در این میان، یکی از بندهای جدید به تصویب رسیده، این است که قانون اجازه داده ایرانیان خارج از کشور هم متقاضی فرزند باشند و همچنین کودکان زیر ۱۶ سال و بدسرپرست که در گذشته امکان واگذاری آنها وجود نداشت، شرایط فرزندخواندگی‌شان فراهم شده است.

متقاضیان فرزند خواندگی باید تقاضای رسمی خود مبنی بر فرزندپذیری را به سازمان بهزیستی اعلام کنند. این تقاضا حتما باید به امضای متقاضیان رسیده و شامل نشانی و شماره تلفن متقاضیان باشد. گاهی متقاضیان شروع کار را از دادگاه آغاز می‌کنند و سپس به بهزیستی معرفی می‌شوند.

تصویر شناسنامه زوجین (صفحه اول و دوم)، تصویر سند ازدواج، گواهی بچه‌دار نشدن از پزشک متخصص زنان و زایمان در مورد زوجه، گواهی پزشکی قانونی مبنی بر عقیم بودن زوجین یا یکی از آنان، ارائه حکم سرپرستی آزمایشی از مراجع قضائی، گواهی برگ نداشتن سوء پیشینه کیفری زوجین، گواهی سلامت جسم و روان از پزشک قانونی برای زوجین، گواهی تمکن مالی (اعم از فیش حقوقی، فتوکپی سند منزل مسکونی، ماشین، ...)، گواهی سلامت از پزشک مبنی بر مبتلا نبودن به بیماری‌های صعب‌العلاج و واگیردار و گواهی نداشتن اعتیاد از جمله مدارک مورد نیاز برای فرزندپذیری است.

سازمان بهزیستی موظف است درصورت لزوم متقاضیان را برای دریافت گواهینامه‌های مورد نیاز به سازمان‌های ذیربط معرفی کند. مشاوره قبل از فرزندپذیری از موارد مهمی است که زوجین قبل از تشکیل کمیته فرزندخواندگی باید در آن شرکت کنند؛ نتیجه جلسات باید در پرونده درج شود.

چنانچه تصمیم کمیته مبنی بر پذیرش متقاضیان باشد، در لیست نوبت قرار می‌گیرند و در صورت فرا رسیدن نوبت برای انتخاب فرزند به شیرخوارگاه معرفی می‌شوند. درصورت انتخاب فرزند والدین متقاضی توسط بهزیستی استان به دادگاه صالحه جهت صدور قرار دوره آزمایشی (حکم سرپرستی موقت) معرفی خواهند شد. پس از صدور حکم سرپرستی، کودک انتخابی طی صورت جلسه‌ای به والدین تحویل خواهد شد و مراتب به دادگاه مربوطه اعلام می‌شود.

درطی دوره آزمایشی شش ماهه، باید حداقل سه بازدید از طرف مددکاران اجتماعی از خانواده فرزندپذیر به عمل آید. در صورت تائید وضعیت مراقبت از فرزند و توانایی خانواده و حفظ منافع فرزند، گزارش نهایی تهیه و برای صدور حکم قطعی سرپرستی به دادگاه ذیربط منعکس می‌شود.

در مورد اخذ شناسنامه کودک با مشخصات والدین قانونی بعد از طی دوره شش ماهه آزمایشی و صدور حکم قطعی اقدام خواهد شد. به‌منظور حفظ منافع فرزند، تامین آتیه وی و جبران عدم برخورداری فرزند از ارثیه والدین حقوقی، صلح یک سوم اموال والدین به فرزند خوانده از طریق دفتر خانه‌های رسمی و حتی مراجع قضایی انجام می‌پذیرد. افتتاح حساب پس‌انداز، بیمه آتیه یا روش‌های اطمینان بخش دیگری نیز می‌توانند از راهکارهایی باشند که به موازات صلح اموال انجام گیرد.

حکم سرپرستی در صورت تشخیص سازمان بهزیستی مبنی بر آسیب‌پذیری کودک و شایسته نبودن والدین قانونی یا مراجعه والدین حقیقی کودک با هماهنگی دادگاه قابل فسخ است.

سازمان بهزیستی آمارهایی نیز از کودکانی که نگهداری می‌کند، ارائه داده است. بر اساس این اطلاعات، سالانه حدود ۱۵۰۰ کودک به فرزندخواندگی سپرده می‌شوند و در این میان، ۸۰۰ کودک از مراکز سازمان بهزیستی ترخیص می‌شوند که فرزندان بعد از رسیدن به سن ۱۸ سالگی یا به‌دلیل ازدواج یا سربازی و تحصیلات دانشگاهی، از مراکز خارج می‌شوند که البته مددکاران ما چندین سال آنها را حمایت می‌کنند.

از سوی دیگر طبق اعلام مسوولان بهزیستی ۸۵ درصد کودکان نگهداری شده بدسرپرست هستند، برخی از کودکان دچار بیماری و معلولیت هستند و شرایط فرزندخواندگی را ندارند یا اینکه سن‌شان بالاست، به همین دلیل در مراکز سازمان بهزیستی نگهداری می‌شوند. در مجموع هر چه سن کودک بیشتر می‌شود، درصد شانس فرزندخواندگی نیز کم خواهد شد.

طبق نظر کارشناسان برای این اقدام هشت سالگی بهترین زمان است، باید در این سن به کودک گفته شود که در بهزیستی بوده و این خانواده، او را به فرزندی پذیرفته است و البته این موضوع باید به‌صورت قصه و بازی به کودکان گفته شود. اگر بزرگ‌تر شوند و به یکباره از راه‌های گوناگون این موضوع به گوش‌شان برسد دچار ناسازگاری، فراز از منزل یا آسیب‌های مختلفی می‌شوند و به همین دلیل باید این موضوع به فرزندان گفته شود. باید در نظر داشت که موضوع فرزندخواندگی باعث نمی‌شود که میان فرزند و والدین فاصله بیفتد و عوارض آن بسیار کمتر از عنوان ناگهانی این موضوع است. تمامی اظهارات درحالی است که وقتی آمارها حاکی از آن است که به ازای هر کودک بهزیستی ۵/۷ خانواده متقاضی برای فرزندخواندگی وجود دارد و بهترین و سالم‌ترین حالت برای هر انسانی، بزرگ شدن در کانون گرم خانواده است بدیهی است کاهش مشکلات افراد برای فرزندخواندگی به‌طور حتم به‌نفع جامعه ایران و ایرانیان در آینده خواهد بود.