الهام بهروزی:

حسین توفیقیان، باستان‌شناس محوطه‌های باستانی بوشهر و باستان‌شناس زیر آب معتقد است که «نجیرم یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین بنادر تاریخی خلیج‌فارس در کنار سیراف و گناوه است که از نظر گستردگی و تراکم آثار از همه بنادر دیگر بزرگ‌تر است. متاسفانه بندر «نجیرم» در محوطه‌ای قرار گرفته که به دلیل حضور صنایع نفت و گاز و شرکت‌های دیگر، یک نقطه‌ مطلوب برای استفاده‌ این شرکت‌ها و ایجاد صنایع دیگر در کنار ساحل محسوب می‌شود، به گونه‌ای که آن امروز در بین شرکت‌های صنعتی محاصره شده و از سوی دیگر این شرکت‌ها به مرور با توسعه‌ فضاهای خود این بندر را تصرف و تخریب کرده و وارد آن می‌شوند .بنابراین اگر فکری به حال این بندر تاریخی نشود، به طور قطع در سال‌های آینده چیزی از این بندر یا بنادر دیگر نمی‌ماند تا بخواهیم با آن حقانیت خلیج‌فارس را ثابت کنیم و ایرانی بودن‌مان را نشان دهیم!»

چندی پیش در گفت‌وگویی که بامداد جنوب با حسین توفیقیان داشت، وی بر حفظ خلیج پارس و بنادر تاریخی و باستانی این استان تاکید کرده و گفته بود که «امروزه کشورهای عربی با تمام توان در تلاش هستند تا تاریخ گهربار خلیج همیشه پارس را تحریف کنند و در این زمینه نیز بسیار هزینه می‌کنند». به‌راستی ما در مقابل این همه تحریفی که‌ هر روز از سوی کشورهای شیخ‌نشین در خصوص تاریخ این خلیج دیرینه ارائه می‌شود، چه اقدام و کار سازنده‌ای کرده‌ایم؟!

همچنین این باستان‌شناس پیش از این در این گفت‌وگو تاکید کرده بود که خلیج فارس از نقاط بسیار استراتژیک و حساس منطقه است که از طریق کاوش‌های کارشناسی‌شده بنادر تاریخی چون نجیرم، سیراف، بتانه و... می‌توان تاریخ گهربار آن را به همگان بازشناسی کرد. بنابراین ضرورت دارد که مدیریت کلان کشور و کارشناسان و مردم از مطالعات تاریخی و باستان‌شناسی خلیج فارس به‌منظور حفظ و معرفی آن حمایت کنند تا این میراث را به‌بهترین شکل به آیندگان بسپاریم.

و شوربختانه ما چه سهل‌انگارانه به‌جای انجام مطالعات تاریخی و کاوش‌های باستان‌شناسی به جان بقایای بنادری تاریخی چون نجیرم افتاده‌ایم تا جهل مدرنی که بدان دچار شده‎ایم به رخ همگان بکشیم. نجیرم بندری کهن در فراخنای تاریخ ایران است که متاسفانه امروز اسیر چرخ‎‌های لودرها شده تا بر فراز این میراث کهن، شاهد ظهور صنایع نفت و گازی باشیم که آگاهانه یا ناآگانه بخشی از پیشینه این دیار را قربانی خویش ساخته تا چرخ صنعت بچرخد؟ اما نمی‎‌دانیم که چرخیدن این صنعت چه هزینه‌های سنگینی برای تاریخ این منطقه داشته است! هزینه‌هایی که خلاصه می‌شود در در هم شکستن حریم شهری یا محوطه‌های باستانی برای ساخت شرکت‌های پتروشیمی که مجوزهای‌شان قوانین شهری و تاریخی را کاملا زیر پا گذاشته‌اند!

به گزارش ایسنا، در حرف و ادعا، ثابت قدمیم که «نجیرم»، «بتانه»، «دیّر»، «بردستان»، «کنگ»، «گناوه» و «سیراف» خود به تنهایی حقانیت خلیج فارس که هیچ، بلکه بخش زیادی از تاریخ ایران زمین را می‌سازند؛ اما در عمل مجوزِ ورود و حضورِ شرکت‌های پتروشیمی و صنعتی روی محوطه‌های باستانی این شهرها و مناطق تاریخی، از یکدیگر پیشی گرفته‌اند و شرکت‌ها جای پایشان را روی محوطه‌های تاریخی و حریم‌ِ شهری که قانونِ مدیریت شهری هم دارد، گذاشته‌اند...

یک فعال میراث فرهنگی در این خصوص گفت: به چشم شاهد این ساخت‌وسازها در حریم‌های شهری که هیچ، بلکه روی محوطه‌ها و بنادر تاریخی شهرهای باستانی بوشهر هستیم. اگر بحث تاریخی بودن بخش گسترده‌ای از این محوطه‌های تاریخی را در نظر نگیریم، براساس قوانین شهری و شهرسازی، ساخت‌وساز شرکت‌های رده شش یعنی «پتروشیمی» در محدوده حریم شهری ممنوع است، کاری که در حال حاضر چندین شرکت پتروشیمی در حال انجام آن هستند و به نظر می‌رسد مجوزهایشان به اندازه‌ سرعت کارشان قوی است.

محمد رنجبر در ادامه  با بیان این که در جریان این ساخت و سازها، تا کنون «برج خاموشان-استودان-» روی یکی از تپه‌های محوطه‌ «بی‌بی‌خاتون» تخریب شده‌اند که میراث فرهنگی تخریب کنندگان را فقط ۶۰ میلیون تومان جریمه کرد و البته آن‌ها همچنان به کار خود ادامه می‌دهند، افزود: در حال حاضر سومین شرکت در این محدوده در حال کار است که تا کنون برای کار خود در مساحتی حدود ۱۳۰ هکتار زمین گرفته است. کل این زمین‌ها در حریم شهر است؛ اما هیچ کس مانع کار آن‌ها نمی‌شود!

وی با اشاره به برخی از نتایج تحقیقات مرحوم احمد اقتداری – یکی از پژوهشگران حوزه خلیج‌فارس - که در سال ۴۰ انجام داده بود که «این محوطه تاریخی در ۱۲ کیلومتر طول و با عرض نهایتا یک کیلومتر بوده است، چون بنادر طولی هستند»، گفت: اما امروز از این بندر تاریخی فقط چیزی حدود چهار کیلومتر در یک کیلومتر باقی مانده است.

رنجبر به حضور باستان‌شناسانی مانند حسین توفیقیان و اسماعیلی جلودارزاده در این محوطه‌های تاریخی به خصوص در شهر باستانی نجیرم و تهیه‌ گزارش‌هایی درباره‌ی آن‌ها در طول سال‌های گذشته اشاره کرد و ادامه داد: با ارائه‌ این گزارش‌ها قرار بود به نمایندگان مجلس نیز نامه نوشته شود، حتی مدتی نیز چند نفر به دلیل انجام حفاری درا ین محوطه‌ی تاریخی بازداشت شدند؛ اما متاسفانه کانون کار ساخت شرکت‌های ساختمانی در حال پیشرفت است.

این فعال میراث فرهنگی در پایان با اشاره به اینکه در حال حاضر، در این محوطه تاریخی به‌جز منطقه مسکونی، فقط دو مسجد و دو قبرستان باقی مانده است و حتی شنیده‌ایم برای یکی از قبرستان‌ها نیز سند گرفته و آن را فروخته‌اند، ادامه داد: پیش از این میراث‌فرهنگی اعتراض‌هایی نسبت به این اتفاق‌ها داشته، حتی زمانی یکی از مردم محلی ادعا کرد این زمین‌ها متعلق به اوست، چون سال‌ها از این زمین سنگ برداشت می‌کرده است، در حالی که آن‌ مناطق انفال‌اند، یعنی چند صد سال است که آن‌ها دست نخورده باقی مانده‌اند.

نجیرم چیزی از «سیراف» کم ندارد

حسین توفیقیان نیز با بیان این‌که امروز چیزی حدود سه تا چهار کیلومتر پراکندگی آثار را می‌توان در این محوطه باستانی نجیرم شناسایی کرد، گفت: فقط با قدم زدن در این بندر تاریخی، بخش زیادی از تاریخ آن را می توان دید، به‌دلیل بزرگی، جمعیت زیاد و تجارتِ نادری که در گذشته داشته‌اند، اهمیت این بندر تاریخی کاملا مشخص است؛ اما متاسفانه چون هنوز ناشناخته باقی مانده و کمتر کسی از آن اطلاع دارد، وگرنه این محوطه تاریخی چیزی کمتر از «سیراف» ندارد.

این باستان‌شناس محوطه‌های باستانی بوشهر و باستان‌شناس زیر آب با اشاره به انجام بررسی‌های باستان‌شناسی‌اش در همه‌ بنادر خلیج‌فارس تا سال ۱۳۸۸، نجیرم را نیز یکی از بنادری دانست که در برنامه بررسی میدانی، روی آن مطالعه و سپس گزارش آن تهیه و مقاله‌ آن منتشر شد و ادامه داد: اما در این محوطه متاسفانه کاوش باستان‌شناسی هنوز انجام نشده است.

توفیقیان با تاکید بر اینکه در این محوطه‌ تاریخی به فراوانی آثار دوره ساسانی و قرون اولیه تا قرون میانی اسلام وجود دارد، توضیح داد: به طور فراوان سکه‌ها و انواع سفال‌های چینی در این محوطه به چشم می‌خورد، آثاری که نشان دهنده روابط تجاری این بندر با بنادرچین در دوره‌های ساسانی و اسلامی بوده است. همچنین سکه‌هایی از سایر نقاط مانند هند، افریقا وجود دارند که این نشان‌دهنده‌ ارتباط این بندر با تمام بنادر مطرح دنیاست، چیزی شبیه به ارتباط‌های امروزی نیویورک. بنابراین «نجیرم» از نظر تاریخی و باستان‌شناسی بسیار اهمیت دارد.

وی با اشاره به اینکه نجیرم، سال‌های سال نیازمند انجام کاوش‌های باستان‌شناسی است تا بتوان دنیایی از اطلاعات را درباره‌ دریانودردی و کشتیرانی خلیج‌فارس از آن سایت تاریخی استخراج کرد، تصریح کرد: منافع شرکتی که این‌ منطقه را تسخیر می‌کند، به چند نفر می‌رسد، در حالی که این بندر برای تمام ایرانی‌هاست و ما حق نداریم با تاریخ خود این کار را انجام دهیم.

وی میراث‌فرهنگی بوشهر را به‌طور مشخص متولی حفاظت از این بنادر تاریخی دانست و گفت: اما اینکه چرا و چه مشکلاتی در این کار وجود دارد که آن‌ها قادر نیستند جلوی این تصرف‌ها و تخریب‌ها را بگیرند، باید از سوی مدیران این استان جواب داده شود.

توفیقیان با تاکید بر اینکه من در جایگاه کارشناسی خود می‌دانم که این بندر تاریخی تمام داشته‌های ما از تاریخ خلیج‌فارس است که اگر آن‌ها را از دست بدهیم، دیگر چیزی در اختیار ما نیست، تصریح کرد: این در حالی است که کشورهای منطقه به‌شدت مشغول هستند و در سواحل خود کار می‌کنند، در باستان‌شناسی زیرآب سرمایه‌گذاری می‌کنند، برای بهترین متخصصان دنیا هزینه می‌کنند و موزه‌های بزرگ درست می‌کنند و جالب است که برخی از موزه‌ها را با اشیای ایران پر می‌کنند و به نام خود می‌گذرانند.

این باستان‌شناس که تنها مشکل نجیرم را تخریب‌ها محوطه‌های تاریخی از سوی شرکت‌ها نمی‌داند، تاکید می‌کند: یک‌سری شبکه‌های تجاری بین افراد سودجو ایجاد شده که با واسطه‌هایی که با کشورهای عربی ایجاد کرده‌اند، آثار تاریخی کشور را به آن‌ها می‌فروشند، این یعنی یک فاجعه برای ایران و تاریخ کشورمان.

وی با اشاره به این که گزارش‌ِ کاوش‌های انجام شده در این محوطه‌های تاریخی که شرکت‌های صنعتی در حال ساخت و ساز روی آن‌ها هستند به اداره میراث‌فرهنگی استان و پژوهشکده باستان‌شناسی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری داده شده است، ادامه داد: مهم‌تر از گزارشِ کار، ارائه و معرفی این محوطه‌ها در قالب کتاب و مقاله است تا چاپ و معرفی شوند.

توفیقیان با تاکید بر لزوم وارد شدن یک خرد جمعی در این زمینه گفت: از یک سو میراث‌فرهنگی و مدیریت کلان میراث‌فرهنگی و از سوی دیگر شرکت‌های نفتی و گازی همه ایرانی هستند؛ اما مگر دل‌شان برای تاریخ و تمدن ایران نمی‌سوزد، آن‌ها نیز باید قبل از این‌که، این تمدن برای همیشه خاموش شود، وارد شوند و برای نجات آن کمک کنند.

وی همچنین درباره‌ تخریب برج خاموشان در محوطه بی‌بی‌خاتون خاطرنشان کرد: متاسفانه این توسعه‌های صنعتی و از سوی دیگر ایجاد و تعریضِ جاده‌ها، باعث شده بخشی از آثار حاشیه بندر نجیرم تخریب شوند که «استودان‌ها» نیز تخریب شدند، چون بندر نجیرم یک شهر بندری بسیار بزرگ بوده که در حاشیه‌ها آن‌ها گورستان‌ها و محل تدفین مردمان این سرزمین بوده است، از سوی دیگر بخشی از تدفین در این محوطه‌ تاریخی انجام می‌شده که یک‌سری بناهای نسبتا کوچک بوده‌اند، پروسه‌ای از تدفین در دوره ساسانی.

این باستان‌شناس با بیان این که در جبهه‌ دیگری از نجیرم، یک گورستان تاریخی روی بستر سنگی کنده شده بود که همه‌ این فضاها که تنوع تدفین دوره ساسانی و اوایل اسلامی را نشان می‌دادند، گفت: متاسفانه به روش‌های مختلف در حال نابودی هستند و چیزی از آن‌ها باقی نمانده است. متاسفانه از این گورستان مقدار زیادی در یک وسعت بسیار زیاد تخریب شده است، وسعتی که نشان‌دهنده جمعیت زیاد و رونق زندگی در این بندر بود. علاوه بر گورستان‌ها، سازه‌های آبی نیز نشانه‌ای از ارزش این بندر تاریخی بوده‌اند که همه را باید در یک مجموعه حفظ کنیم؛ اما متاسفانه شرکت‌ها از گوشه و کنار در حال تخریب و تصرف هستند و به مرور جلو می‌آیند.

وی با بیان این‌که مگر چند عدد خلیج فارس در کشور داریم که به این راحتی مجوز می‌دهیم و این تخریب‌ها انجام می‌شوند، تاکید کرد: همه دشمنان خلیج‌فارس را می‌شناسیم، حتی شرکتی که دنبال منافع خود است، بنابراین او باید به این فکر کند جایی که قصد تصرفش را دارد هویت یک ملت است، چرا باید آن را فدای منافعی کند که فقط مخصوص چند نفر است، یا این که فقط بگوید من نمی‌دانستم اینجا چه گنجینه‌ای وجود دارد؟ آن هم در شرایطی که در سطح محوطه نیز نشانه‌های زیادی از سفال‌ها و سکه‌ها وجود دارند.