الهام بهروزی:
چاقی یکی از رهاوردهای ناخوشایند زندگی
مدرن و آپارتماننشینی است که اساس بیماریهای دیگری چون دیابت، افزایش فشارخون،
بیماریهای قلبی و عروقی و سکتههای مغزی و قلبی، نارساییهای کبد چرب و... را
تشکیل میدهد. بدیهی است که کودکی سنی است که سلامتی و بیماری فرد در آن بسترسازی
میشود، بنابراین این رده سنی در کنترل چاقی و اضافه وزن بسیار حائز اهمیت است. در
این میان برخی از باورهای غلط موجب شده که ما امروز با درصد چشمگیری کودک چاق در
سطح جامعه روبهرو شویم که بر اساس همین باورهای غلط، چاقی در کودکان امری عادی تلقی
میشود تا جایی که بسیاری از والدین بر این عقیده هستند که کودک چاقشان به سن بلوغ
که برسد، مشکل چاقی و اضافه وزن وی به خودی خود حل میشود این در حالی است که واقعیت
چیز دیگری است و چاقی کودکی خود سرآغاز بسیاری از بیماریهای مهلک و خطرناک در فرد
است که در صورت درمان نشدن سلامت کودک را نشانه میگیرد.
بنابراین عوارض چاقی در کودکان و
نوجوانان تنها به اضافه وزن محدود نمیشود، چراکه تحقیقات انجام شده حاکی از آن
است که چاقی و اضافه وزن در کودکی و نوجوانی با بروز عوارض متعدد در سیستمهای
مختلف بدن از قبیل افزایش فشارخون، اختلال در سطح چربیهای خون و دیواره رگهای
خونی، دیابت نوع دو، عوارض کلیوی، مشکلات تنفسی، سندروم متابولیک، افزایش خطر کیستهای
تخمدان در دختران، کاهش توان جنسی در پسران و مشکلات استخوانی مرتبط است.
بنابر اعلام مرکز تحقیقات رشد و نمو
کودکان، بدیهی است با افزایش فعالیت بدنی و تحرک روزانه از یک سو و بهسازی عادت
غذایی مانند کاهش مصرف چربیهای اشباع، قندهای ساده، اسیدهای چرب ترانس، نمک مصرفی
ضمن کنترل اضافه وزن و چاقی کودکان، خطر ابتلا به این بیماریها هم در کودکی و هم
در بزرگسالی به طرز چشمگیری قابل پیشگیری خواهد بود.
در این خصوص گفتوگویی را با سعید نجفپور
بوشهری، متخصص تغذیه و رژیمدرمانی و استادیار دانشگاه علوم پزشکی استان بوشهر
صورت دادهایم که شما را به خواندن آن در ادامه دعوت میکنیم.
یک باور غلط وجود دارد که چاقی در
کودکی برابر با سلامتی آنهاست! چگونه میتوان این باور غلط را در میان خانوادهها
و دیگران اصلاح کرد؟
دهها سال قبل همزمان با جنگ جهانی دوم
خشکسالی و قحطسالی در ایران و بسیاری از کشورهای همجوار شیوع پیدا کرده بود، از این
رو سوءتغذیه عامل اصلی مرگ و میر در کودکان بود. بنابراین کودکانی که چاق بودند و غذا
میخوردند، شانس بیشتری برای زندهماندن داشتند. از همان موقع این ذهنیت در ذهن مادربزرگها
و مادرها شکل گرفت که کودکانی که چاق و فربه هستند، شانس بیشتری برای زندگی دارند و
تا امروز هم این ذهنیت وجود دارد و آنها معتقدند که این کودکان در مقابل مشکلات تغذیهای
مقاومتر هستند؛ ولی باید اعتراف کنم که امروز این روند معکوس است و افزایش چاقی با
ریسک بیشتری همراه است. از این رو باید به والدین متذکر شد که با افزایش دریافت کالری
و وزن در کودکان خطر ابتلای آنها به بیماریهای خطرناکی چون سرطان و... دوچندان میشود.
شایعترین بیماریهایی که کودکان را
تهدید میکند، کدام است؟
شایعترین و خطرناکترین بیماری در کودکان
چاق، خود چاقی است که مهمترین عامل مرگ در آنها بهشمار میرود، البته افزون بر آن،
بیماریهای دیگری چون فشارخون، دیابت، کبدچرب و نارسایی آن، کاهش رشد، تاخیر رشد قدی،
تغییرات هورمونی و ... سلامت کودک چاق را تهدید میکند.
متاسفانه شیوع زندگی مدرن، کمتحرکی و
چاقی کودکان را در پی داشته است، از این رو شما ماهانه چه تعداد کودک چاق را ویزیت
میکنید و مهمترین توصیه شما برای کاهش وزن آنها چیست؟
متاسفانه چاقی روزبهروز در کودکان در
حال افزایش است، بهگونهای که امروز ۳۰ درصد مراجعهکنندگان ما را برای رژیمدرمانی
کودکان چاق تشکیل میدهد که از یک سو این میزان نمایانگر شیوع چاقی در کودکان است و
از سوی دیگر بیانگر بالارفتن سطح آگاهی خانواده از معضلی به نام چاقی است که برای رفع
خطرات جبرانناپذیر آن و تامین سلامت کودکانشان به متخصصان تغذیه مراجعه میکنند تا
چاقی را در کودکانشان کنترل و رفع کنند. البته آنها باید بدانند که چاقی کودکان حاصل
شیوه غلط زندگی والدین است که باید اصلاح شود.
شما چگونه میکوشید اضافه وزن و چاقی
آنها را کاهش دهید؟
کودکان در هر سنی که باشند باید رژیم غذایی
داشته باشند؛ البته رژیم در کودکان فقط شامل غذاهای پرکالری و فقیر میشود؛ یعنی غذاهایی
که صرفا منبع کالری هستند و منبع مغذی بهشمار نمیروند مانند چیپس، پفک، تنقلات چرب
و... بنابراین متخصصان تغذیه برنامه غذایی کودک را طوری تنظیم میکنند که از نظر مواد
مغذی، پروتئینها، املاح، مواد معدنی و... غنی باشد و فقط کالریهای اضافی و قندهایی
که سبب افزایش وزن میشوند از این برنامه حذف میشود. در مجموع کودکان باید رژیم غذایی
داشته باشند و در کنار آن ورزش و تحرک و فعالیتهای چربیسوز در خانه داشته باشند.
کمتحرکی و تمایل نداشتن به ورزش را
چگونه میتوان در کودکان اصلاح کرد، نقش والدین در این میان چیست؟
کمتحرکی در وهله نخست برمیگردد به رفتار
والدین که چگونه کودک را تربیت میکنند. بنابراین خودشان الگویی برای آنها بهشمار
میروند. چراکه چاقی در کودکان افزون بر مسائل ژنتیکی، متاثر از رفتار والدین نیز است،
مثلا پرخوری و کمتحرکی والدین تاثیر بسزایی در پرخوری و کمتحرکی کودکان دارد. بنابراین
کودکان در خانه باید در برخی از کارها مشارکت داده شوند مثل شستوشوی ماشین یا حیاط
و صرفا مثل یک مهمان از آنها نباید پذیرایی شود.
عمدتا در کودکی بیشتر پسرها چاق هستند
یا دختران؟
شیوع چاقی در دختران و پسران تفاوت چندانی
ندارد، البته در پسرها بهدلیل اینکه در فضای خارج از خانه دسترسی بیشتری به غذاهای
چرب و ناسالم دارند، ممکن است بیشتر شایع باشد؛ ولی در دخترها نیز بعد از سن بلوغ بهواسطه
کمتحرکی و استفاده از داروهایی که برای درمان اختلالات هورمونی و تنظیم پریودی خود
استفاده میکنند، امکان ابتلا به چاقی زیاد است.
آپارتماننشینی چقدر در چاقی کودکان
نقش دارد؟
آپارتماننشینی بهطبع روش زندگی متفاوتی
است نسبت به زندگی در خانههای ویلایی یا روستایی که بهطریقی میتوان این نوع زندگی
را اصلاح کرد که موجب چاقی کودمان نشود. بنابراین فعالیتهای بیرون از خانه نظیر ورزش
در باشگاههای ورزشی، پارکها، سواحل و... میتواند محدودیتهای محیطی آپارتماننشینی
را در تحرک کودکان جبران کند. از اینرو باید به کودکان اجازه دهیم در زمانی که آب
و هوا معتدل است در فضای باز پون پارکها، ساحل دریا و ... بازی کنند و تحرک داشته
باشند؛ چراکه مناسبترین رژیم برای کودکان انجام بازیهای کالریسوز در طول روز است.
توصیه شما در تابستان برای کودکان چاق
که در گرمای بوشهر امکان تحرک زیادی ندارند، چیست و با توجه به این فصل توصیه میکنید
بیشتر چه ورزشهایی را انجام بدهند؟
الان سالنهای ورزشی مجهز و خوبی در سطح
شهر وجود دارد که میتوان کودکان را به آن فضاها برد تا در فضای خنک آنجا فعالیت کنند.
البته باید توجه داشت که فعالیت کودکان در فضاهای گرم موجب کمآبی شدید در کودکان میشود
که این مساله آسیبهای جدی به کودکان وارد میکند. بنابراین توصیه میشود در روزهای
گرم مناسبترین ورزش برای کودکان انجام ورزشها و فعالیتهای دریایی و آبی مثل آبتنی
در دریا و شنا در استخرهاست که دمای بدن آنها افزایش پیدا نمیکند و خنکی آب موجب نشاط
و شادابی آنها میشود. بنابراین این ورزشها در روزهای گرم بر فعالیتهای بدنی در فضاهای
گرم و روباز رجحان دارد و برای کاهش وزن کودکان مفیدتر است.
سخن پایانی؟
در پایان تاکید میکنم اگر میخواهیم کودکان
چاقی نداشته باشیم باید روش زندگی آنها را تغییر دهیم. آنها را باید مسوولیتپذیر تربیت
کنیم و انجام بخشی از کارهای منزل را به کودکان بسپاریم. اجازه ندهیم استراحتهای طولانی
داشته باشند. چون کودکانی که دیر میخوابند و دیر بیدار میشوند، بیشتر در معرض چاقی
قرار دارند؛ زیرا در شب هورمون کورتیزول که هورمون چاقکننده است ترشح میشود و صبح
هم سوخت و ساز بدن افزایش مییابد که بینظمی در خواب موجب کاهش سوختوسوز در کودکان
میشود. بنابراین توصیه میشود کودکان اول شب یعنی بین ساعت ۱۰ یا ۱۱ بخوابند و صبح
هم ساعت ۸ یا ۸:۳۰ بیدار شوند و صبحانه میل کنند. با این روند ما شاهد چربیسوزی بهتری
در آنها خواهیم بود. از طرفی به بچهها هم توصیه میشود که فعالیتهای بدنی خود را
در کنار والدین انجام دهند تا موجب شادی و نشاط آنها شوند. البته از والدین میخواهم
که برای کاهش وزن کودکان را وادار به انجام فعالیتهای سخت نکنند؛ چراکه حرکات سنگین
ورزشی آسیبهای روحی و جسمی جدی برای آنها به همراه دارد و همین موضوع موجب میشود
که خسته شوند و بیشتر از کالری از دست داده، کالری جذب کنند. توصیه دیگر هم این است
که رفتارهای تغذیهای در والدین دوم (پدربزرگها و مادربزرگها) که بیشتر از روی مهرورزی
و دلسوزی اتفاق میافتد اصلاح شود؛ چرا در بیشتر مواقع این عشقورزیها موجب بروز مشکلات
تغذیهای در کودکان میشود، از این رو پدر و مادرها باید رفتار تربیتی خود را با مادربزرگها
و پدربزرگها هماهنگ کنند تا شاهد مشکلات تغذیهای در کودکان نباشیم.