داود علیزاده:
سالهاست که سازمانهای حفاظت از محیطزیست
نسبت به سرطانزا بودن علفکش «گلایفوسیت» هشدار میدهند. در برخی از کشورهای عضو اتحادیه
اروپا استفاده از این ماده شیمیایی تا حدی محدودشده است؛ اما پارلمان اتریش سهشنبه
۲ ژوئيه (۱۱ تیر) به ممنوعیت «مطلق» استفاده گلایفوسیت در این کشور رأی داد.
گلایفوسیت سمی شیمیایی است که تمامی علفها
را از بین میبرد و تنها بر بذرهای تراریخته کارساز نیست. به همین منظور در مزرعههایی
به کار میرود که محصولات تراریخته در آن کشت میشود.
گلایفوسیت را شرکت آمریکایی مونسنتو در
سال ۱۹۷۴ میلادی تولید کرد. شرکت بایر آلمان شرکت مونسنتو را در ماه سپتامبر سال
۲۰۱۸ خرید، در نتیجه بایر هماکنون با ۱۳ هزار و ۴۰۰ مورد شکایت افرادی روبروست که
علت ابتلای خود به سرطان را گلایفوسیت میدانند.
پیشازاین جنجالیترین دادگاه درباره سرطانزا
بودن این سم در سال 2018 در کالیفرنیا تشکیل شد که درنتیجه آن شرکت مونسنتو، یکی از بزرگترین شرکتهای تولیدکننده
محصولات تراریخته و سموم کشاورزی، باید به مردی که به سرطان پیشرفته مبتلا شده بود
٢٨٩ میلیون دلار غرامت بپردازد.
هرچند سخنگوی شرکت بایر اعلام کرده بود:
«بایر بر اساس قوت شواهد علمی و نتیجهگیری مقامات در تمام دنیا و دههها تجربه مطمئن
است که استفاده از گلایفوسیت بیضرر است و اگر مطابق دستورالعمل استفاده شود سرطانزا
نیست.»
هیات منصفه دادگاه کالیفرنیا با محکوم کردن
شرکت مونسنتو، اعلام کرد که این شرکت باید درباره خطرات استفاده از دو محصول علفکش
«راندآپ» و «رانجر پرو» به مشتریان خود هشدارهای لازم را میداد. لازم به ذکر است که هر دو علفکش نامبرده در
فروشگاههای کشاورزی سراسر کشور بهراحتی در دسترس عموم قرار دارد!
پاملا رندی-واگنر، رئیس حزب سوسیال دموکرات
اتریش، درباره لایحه پیشنهادی حزبش به خبرگزاریهای آلمانی گفت: «شواهد علمی بیشتر
شدهاند که سرطانزا بودن این ماده علفکش را ثابت میکنند.»
تردیدها درباره استفاده از گلایفوسیت بهخصوص
زمانی افزایش یافت که سازمان بهداشت جهانی آن را بهعنوان «مادهای که میتواند سرطانزا
باشد» دستهبندی کرد؛ اما شرکت بایر این اتهام را نمیپذیرد و طبیعی است که
مخاطرات اقتصادی موضع آنها را توجیه میکند.
ممنوعیت عمومی گلایفوسیت در اتحادیه اروپا
در حال حاضر امکانپذیر نیست، چون پیش از این استفاده از آن در اتحادیه اروپا تا پایان
سال ۲۰۲۲ مجاز دانسته شده است.
گلایفوسیت از پرمصرفترین علفکشهای جهان
است و در حال حاضر چند کنسرن شیمیایی آن را تولید میکنند. در آلمان صدراعظم آنگلا
مرکل اعلام کرد که دولت آلمان حداکثر تا ماه سپتامبر ( شهریورماه) درباره ممنوع کردن
گلایفوسیت تصمیم خواهد گرفت.
علفکش گلایفوسیت، با نام تجاری رانداپ،
از گروه شیمیایی اسید فسفونیک برای کنترل و از بین بردن علفهای هرز یکساله و چندساله
در باغات و زمینهای کشاورزی استفاده میشود و نمکهای غیرقابل تبخیر آن در مقابل نور
و هوا پایدار است. این ترکیب در خاک توسط میکرو ارگانیزمها تجزیه و در صورت تماس با
خاک بهسرعت خواص خود را از دست میدهد.
هادی قاسمی کارشناس مهندسی کشاورزی در
گفتوگوی خود در سال 96 با شفا آنلاین گفته
است: گلایفوسیت از ترکیباتی چون نیترات، فسفات، دیاکسید کربن و آب تشکیلشده است.
مشکل از آنجایی آغاز میشود که استفاده از گلایفوسیت در گیاهان برای سمپاشی و از بین
بردن علف هرز، گیاه را مقاوم کرده و کشاورز را مجبور به استفاده دوز بیشتری از گلایفوسیت
میکند و در نهایت دوز های بالای گلایفوسیت برای سم پاشی، باعث ذخیره آن در خاک شده
که تا مدتها نیز از بین نمیرود.
استفاده از علفکشها در گیاهان تراریخته
مقاوم به علفکش، باکتریهای خاک را از بین میبرند و روند تجزیه بقایای موجودات و
تثبیت کربن و نیتروژن اتمسفری را با مشکل مواجه کرده و خاک را به یک توده فیزیکی بیخاصیت
تبدیل میکنند. انجمن تولیدکنندگان سموم در این زمینه گفته است که گلایفوسیت عامل اصلی
ابتلا به سرطان است که از طریق دام و خاک به انسان منتقل میشود. گلایفوسیت پس از اسپری
بر روی گیاهان با آب از بین نمیرود، شواهد نشان میدهد در ادرار انسان، خون و حتی
شیر مادران هم این ماده شیمیایی یافت شده است.
تولیدکنندگان از سالهای پیش سعی در استفاده
بهینه و مفید از محصولات کشاورزی داشتهاند و با پیشرفت علم در زمینه ژنتیک و دسترسی
به ژن محصول، توانستند تغییرات موردنظر خود در گیاهان را به وجود آورند. این پیشرفتهای
علمی تا جایی پیش رفته است که حتی گیاهی را که توانایی کشت در زمین شور را ندارد،
«با ایجاد تغییراتی در ژن آن محصول» وادار به این امر کرده است.
سویا، روغن کلزا ،ذرت و پنبه چهار محصولی
است که بهصورت تراریخته در دنیا تولید میشوند که قبلاً مصرف آنها در کشور زیاد نبود،
ولی امروز شاید به یکی از مهمترین محصولات مصرفی خانوار تبدیلشده باشد.
آرش برزگر کارشناس مهندسی کشاورزی نیز
در همین زمینه در گزارش مذکور گفته است: «ژنهای موجود در سویا، میتوانند به DNA باکتری زنده درون بدن انسان منتقل شوند. همچنین اصلاحات
ژنتیکی درون دانه ذرت، سم حشره کشی تولید میکند که درون خون زنان باردار و جنین آنها
یافت شده است. مادهای که باعث سرطان میشود، عامل ایجاد بیماریهای دیگری مثل آلزایمر،
اوتیسم، سرطانهای گوارشی، عملکرد منفی غدد بدن، اختلالات دستگاه گوارش و دستگاه ایمنی
بدن، افزایش سرعت پیر شدن و ناباروری میشود که افزایش این بیماریها در کشور با افزایش
تولید محصولات تراریخته همراه است. این ماده بر روی مسیر رشد گیاهان و باکتریهای مفید
روده انسان اثر منفی دارد. گلایفوسیت ها باعث از بین رفتن مواد مغذی ضروری در گیاهان
میشود. این ماده شیمیایی بیشتر در فرآیند تولید آمینو اسید و پروتئینها دخالت دارد
و بهسلامت گیاهان آسیب میزند.
متاسفانه آمار دقیقی از این محصولات تراریخته
در هیچیک از مراجع رسمی کشور موجود نیست، تا جایی که مسئولان در زمینههای جهاد کشاورزی
و وزارت بهداشت، کاشت این بذرها را رد کرده و در رابطه با واردات این محصول اطلاعات
کاملی در دست نیست.
پیشتر نگارنده در گزارشی با عنوان« معادله
چند مجهولی به نام «تراریخته» در ایران» در بامداد جنوب به این موضوع پرداخته است.
محصولات تراریخته (تراژن) بحث جنجالی این سالهای اخیر بوده است. مخالفان و موافقان
جهانی این محصولات، هر دو به تحقیقاتی اشاره میکنند که نظرشان را ثابت میکند و هیچیک
از طرفین همدستش خالی نیست؛ اما در ایران این بحث کمی متفاوت است. جدا از بحث مضر
بودن یا نبودن محصولات تراریخته که در همه جای جهان بحث میشود یک مبحث دیگر هم وجود
دارد. اینکه در بازار ایران چه محصولاتی تراریخته است؟ و چه محصولات تراریخته در ایران
تولید میشود؟ سوالی که برای جواب آن با گفتههای متضاد مسئولان و حتی سیاستهای چندگانه
مواجه میشویم.
علفکش گلایفوسیت مدتهاست که در ایران
هم مصرف میشود، حداقل اینکه در فروشگاههای کود و سموم کشاورزی هم محصول داخلی آن
با عنوانهایی چون گلایفوسیت، گلایفوزیت و هم نوع امریکایی آن با برند تجاری راندآپ
و ... برای فروش در دسترس است و شرکتهای حامی
محصولات تراریخته کشاورزان را به استفاده از محصولات تراریخته و ماده گلایفوسیت تشویق
میکنند بدون آنکه در رابطه با خطرات آن روشنگری کنند. این سم در شرکتهای مختلف
تولید و عرضه میشود. نکته اینکه در سایتهای مختلف فروش این سم، نهتنها درباره
خطرات آن نقلی ذکر نشده است که از مزیتهای استفاده از آن مشروح پرداختهشده است
که گاه در تضاد با منابع علمی و تحقیقاتی است.
در اسفندماه گذشته دادگاه عالی اروپا (CVRIA) حکمی صادر کرد که بر مبنای آن سازمان سلامت
مواد غذایی در اروپا (EFSA) موظف است، نتایج تمامی تحقیقات خود درباره علفکش
گلایفوسیت (Glyphosate) را در اختیار علاقهمندان بگذارد.
این سازمان پیشتر به تقاضای کسانی که میخواستند
از زیانهای این سم شیمیایی مطلع شوند پاسخ رد داده بود. دادگاه عالی اروپا در حکم
خود تاکید کرده است که شهروندان اروپایی نهتنها حقدارند بدانند که چه چیزی در کشورشان
کشت میشود، بلکه باید بدانند که محصولات کشاورزی چه تاثیری بر محیطزیست آنها خواهند
داشت یا میتوانند داشته باشند.
بدیهی است که باعرضه و مصرف این سم
خطرناک، وزارت بهداشت بهعنوان متولی سلامت جامعه و همچنین وزارت جهاد کشاورزی،
سازمان محیطزیست هر چه سریعتر نسبت به این محصول موضع خود را مشخص کنند؛ هرچند شرکتهای
واردکننده و تولیدکننده چنین محصولی، تحریم آن را برنمیتابند؛ چنانکه در نقاط دیگر
جهان نیز امثال این شرکتها با توجیه سعی در تولید و فروش سم مذکور دارند؛ اما
باید در نظر گرفت وقتی درباره این سم اطلاعرسانی کافی صورت نگیرد، همچنان
کشاورزان و باغداران به مصرف بیملاحظه آن ادامه خواهند داد که اثرات منفی آن در
سالهای آینده دامن جامعه ایران را خواهد گرفت و چهبسا چندین درصد از سرطانهای
روزافزون سالهای اخیر ناشی از مصرف چنین
سمی در بستر کشاورزی ایران بوده است.