داود علیزاده:
وقتی سال 1365 داریوش مهرجویی فیلم
سینمایی «اجارهنشینها» را ساخت و بهنوعی مشکلات آپارتماننشینی را مطرح کرد،
کمتر تصور میشد که سی و سه سال بعد همچنان در ایران بسیاری درگیر مشکلاتی مشابه
باشند. در سالهای اخیر بهصورت روزافزون و البـته شگفتانگیزی بر تعداد افراد آپارتماننشین
اضافه شده است، در حالیکه توجهی به زمینهسازی فرهنگی و ارائه آموزشهای لازم
زندگی جمعی بـه مردم نـشده و نـمیشود. زندگی آپارتمانی نهتنها مساله همزیستی جمعی
را حل نکرده است؛ بلکه مـعضلات اجـتماعی و روانی زیادی نیز پیش روی جامعه قرار داده
است. با وجود نزدیکتر شدن ساختمانها و کوتاه شدن فـاصلههای انـسانی در حـد یک دیوار
یا سقف، فاصله روحی روانی انسانها هر روز بهمراتب بـیشتر از هـم دور مـیشود. همکاری،
همفکری، همراهی، همنظری، همدلی، همزبانی و بهطورکلی همزیستی جمعی در زندگی آپارتمانی
هرروز بـیشتر رنـگ مـیبازد. در مقابل مسائل بغرنج اجتماعی و حقوقی در میان آنان
بیشتر خودنمایی میکند. فرایند توسعه کنونی ایـران مـوقعیتی ویژه بهشمار میرود
که نمیتوان آن را با موقعیت کشورهای توسعهیافته در دوران آغازین تحولشان مـقایسه
کـرد. مـدرنیته برای جوامع غربی تجربهای طبیعی، درونی و خودجوش بهحساب میآمد، در
حالیکه در کشورهای در حال توسعهای مانند ایران، امری بیرونی و وارداتی و غریبه
بوده است. این به معنای آن است کـه قـدرت واقـعی برای کنترل دگرگونی سیستم اجتماعی
در نقطه یا نقاطی بیرون از سیستم و بهطبع خارج از کنترل سیستم قرار مـیگیرد؛ ایـن
امر کل سیستم را دچار نوعی ابهام و سستی میکند و قدرت پیشبینی و برنامهریزیهای
مـوثر را کـاهش مـیدهد. در کشورهای بهاصطلاح جهان سوم، با توجه به نرخ بالای افزایش
جمعیت، دولتها و مراکز سیاستگذاری روند سـاخت مـجتمعهای آپارتـمانی را تسریع کردهاند.
مردم ایران در قرون متمادی با توجه به
گستردگی وسعت کشور همواره در خانههایی یک طبقه و دارای حیاطی وسیع و به عبارت امـروزی
خـانههای ویلایی زندگی میکردهاند. به همین دلیل درون خانه در آسایش و فرابال
و در کمال راحتی بهسر میبردند. البته طبیعی است که وقتی کسانی که در چنین خانههایی
ساکن میشوند به علت فراخ بودن مکان خانه چـندان نـیازی به کـنترل رفتارهای خود ندارند
و آنچه در آن اتفاق میافتد، در درون یک خانواده است. چون همه با هم خویشاوندی نزدیکی
دارند. در تـمام شرایط همدیگر را تحمل میکنند و هرگاه هم اختلافی پدید آید با وسـاطت
بزرگ خـانواده مـوضوع حل و فصل میشود. حال تصور کنیم خانوادهای که به زندگی در همچنین
شرایطی عادت کرده یکباره این خـانه بـزرگ و پهناور را رها کرده و در یک آپارتمان
کوچک جمع و جور ساکن شود چه اتفاقی خواهد افتاد؟ بر زنـدگی آپارتـمانی ایران فـرهنگ
خاصی حاکم است که تا حدودی از شرع و قانون سرچشمه گرفته است؛ اما بیشتر افراد آن را
زیـر پا میگذارند و موجب میشوند که حقوق دیگران ضایع شود.
دهههای اخیر بوشهر نیز با محدودیت
جغرافیایی خود، شاهد موج آپارتمانسازی و ساخت مجتمعهای مسکونی است که در دل خود
افرادی با فرهنگهای گوناگون را جا داده است. خانههایی که تا دیروز یک خانواده را
جا داده بودند، حال یکباره جایگاه چند ده خانواده شدهاند. این جایگزینی در
بسیاری از موارد بدون در نظر گرفتن نیازمندیهای شهری بوده است. مثال ساده و عینیاش
اینکه شبهنگام میتوان تراکم انبوهی از ماشینهای پارک شده در مقابل ساختمانهایی
را دید که پارکینگ تعریفشده ندارند و این مساله یک نمای بیرونی از نادیده گرفتن
نیازمندیهای ساختاری شهری است.
رصد میدانی از ساکنان مجتمعهای
مسکونی، چه قدیمی و چه نوساز برخی مشکلات مشترک را نشان میدهد. در این گزارش سعی
شده تا برخی از این مسالههای مشترک آپارتماننشینی پرداخته شود که در بوشهر رواج
دارد و البته تنها مختص به بوشهر نیست و در سایر نقاط ایران نیز قابل تسری است.
در منازل آپارتمانی بهدلیـل دیواربهدیوار
بـودن و ایـنکه فقط یک سقف چند سانتیمتری حائل آنهاست، مراعات حال همسایگان حالت
ظریفتری به خود میگیرد. هرچند هر خانواده مستقل حق دارد که رفت و آمدهای خاص
خود را داشته باشد؛ اما باید دقت کند که این رفت و آمدها و مهمانیهای شبانه در
زمان استراحت دیگران نباشد. بلند صحبت کردن در راهپلهها عاملی است که به آن کمتوجهی
میشود و موجب آزار دیگران را فراهم میکند. برخی از افراد صدای موسیقی یا تلویزیون
خود را بلند میکنند و در آسـایش و آرامـش دیگران ایجاد اخلال میکنند. از سوی دیگر،
خانوادههای پرجمعیت و با تعداد فرزندان کم سن و سال خود بهنوعی موجب آزار دیگران
میشوند. البته مشکلات آپارتمان بسیار بـیشتر از ایـن اسـت.
فرهنگ همسایهها، محل آپارتمان و حتی
نوع معماری ساختمان تا حدود زیادی در حل این مشکلات مؤثر هستند. تعمیر و بازسازی پشتبام،
نگهداری تـاسیسات، خرید تجهیزات ایـمنی، پرداخت شارژ ماهانه، تعمیر آسانسور و غیره
نیز معمولا مـوضوع کشمکشهای میان ساکنان یک آپارتمان است. باید یادآوری کنیم که
این شکل از قانونگریزی مختص حـیات آپارتمانی نیست و اشکال گوناگون آن را در سایر
عرصههای زندگی عمومی میتوان بهوفور دید.
تنوع فرهنگی
ویـژگی بـسیار مهم آپارتماننشینی، تـنوع
فـرهنگی است. از آنجا که در مجتمع آپارتمانی افراد گوناگون و از فرهنگهای متنوع (مانند
شهری، روستایی، عشایری، لر، ترک، کرد، فارس) در یک فضای عمومی زندگی میکنند،
ناگزیر هرکدام دارای سـبک زنـدگی متفاوت و خاص خود هـستند. ایـن تنوع فرهنگی، با
وجود داشتن برخی نقاط مثبت، در برخی از مجتمعهای آپارتمانی به علل گوناگون به
تضاد فرهنگی منجر میشود؛ تا جایی که این تضاد باعث میشود برخی افراد پس از مدتی
زندگی و همسایگی بـا یـکدیگر، با دعوا و درگیری این مجتمعها را ترک کنند و اختلافات
و کشمکشهای زیادی را بین ساکنان مجتمعهای آپارتمانی بهوجود بیاورند.
تردد و مزاحمت
شاخص دیگر فرهنگ آپارتماننشینی به مساله
تردد و ایجاد مزاحمت ارتباط دارد. در زندگی آپارتماننشینی امروزه بحث تردد از شـاخصهای
کـلیدی محسوب میشود که از سوی بیشتر سکنه رعایت نمیشود و مشکلات عدیدهای را برای
افراد به وجود میآورد. ترددهای بیمورد و بیموقع در فضای آپارتمان بدون در نظر گرفتن
ملاحظات دیگر ساکنان، آسایش و آرامش را از آنها سلب میکند. از سوی دیگر، همین
مساله در جای پارک، استفاده از پارکینگ هم نمایان میشود. گلایهای عمومی و شایع
در آپاتمانها...
نظافت و بهداشت
یکی از مشکلات زندگی در آپارتمان مساله
نظافت و بهداشت است. بهویژه در هوای گرم و شرجی بوشهر که رعایت نکردن این مورد از
سوی حتی یکی از دهها ساکن یک مجتمع، میتواند باعث تهدید سلامتی ساکنان شود. عمده
شکایت شهروندان بوشهری در دو بستر قابل بررسی است. اول: رعایت بهداشت و نظافت
فضاهای مشترک، دوم: انتقال زباله به خارج از ساختمان. بدیهی است که در هر منطقه،
پاکبانها راس ساعتی بهخصوص برای جمعآوری زبالهها اقدام میکنند. با وجود
حیوانات ولگرد در کوچه و خیابانها، بهموقع گذاشتن زباله در سبد مجتمع امری ضروری
است. زودتر گذاشتن دیگر همسایهها را در هوای گرم و شرجی با بوی ناخوشایند و حتی
تهدید سلامتی روبهرو
میکند.
وسعت فضای زندگی مشترک
در واحدهای آپارتمانی، اشتراک فضاهای زندگی
و نزدیکی زیاد دیوارها به همدیگر در پارهای مواقع احتمال دخالت افراد در زندگی خصوصی
دیگران را افزایش میدهد. بهخصوص در جامعه ما که بـسیاری از افـراد به زندگی کدخدامنشی
عادت کرده و دخالت در کار دیگران را وظیفه خود میدانند یا این کار را مثلا با نیت
خیر انجام میدهند، بدون اینکه کسی از آنها برای چنین کاری درخواست کرده باشد.
بـنابرایـن، همین نزدیکی فضای فیزیکی گاهی اوقات بگومگوهای داخل خانواده را به سبب
دخالت نابهجای افراد بهجاهای باریک کشانده و خانوادهها را با معضلاتی روبهرو
میسازد.
ناآگاهی از قوانین آپارتماننشینی
بیاطلاعی از قوانین و مقررات زندگی آپارتماننشینی
خود منشأ و زمینهساز برخی از مشکلاتی است که امروزه در زندگی گروهی شاهد آن هستیم.
آموزش ندادن این قوانین و مقررات از سوی نهادها و منابع ذیربط برای افـرادی کـه
آپارتـمان را بنا بهدلایلی بهعنوان سرپناه برای خود انتخاب میکنند از مسائل تشدیدکننده
مشکلات زندگی آپارتماننشینی محسوب میشود.
پرداخت تعمیرات و حق شارژ
یکی از مشکلاتی که در تحقیق میدانی،
شهروندان بوشهر مکرر به آن اشاره کردند، بدحسابی ساکنان مجتمعهای مسکونی است. این
مساله در دو بعد پرداخت شارژ ماهیانه و دوم هزینه تعمیرات خودش را نشان میدهد.
بدیهی است که یک مجتمع فضاهای مشترک همچون پشتبام و پارکینگ، راهرو و ... دارد. بهمرور
زمان این محیطها نیازمند تعمیراتی است که متولی هر ساختمان در انجام آن به سد هزینه
کرد برمیخورد. آسانسور که نقطه مشترک اکثریت گلایه ساکنان مجتمعهای مسکونی است.
استفاده ناصحیح، رعایت نکردن ظرفیت آسانسور و پرداخت مبلغ سرویس و نگهداری آن یکی
از معضلات مشترک آپارتمانها است.
مسالههای بیانشده همه بدیهی و ساده
هستند؛ اما سادگی و بدیهی بودن از آزاردهندگی آن نمیکاهد. آپارتماننشینی پدیدهای
است که از آن نهتنها کاسته نخواهد شد؛ بلکه هر روز به تعداد افراد مواجه به آن
نیز افزوده میشود، بنابراین توجه به برطرف کردن این عیوب پیش از پیش احساس میشود.
از اینرو پیشنهاد میشود که به نکات زیر توجه شود.
-گـسترش و آمـوزش عمومی فرهنگ آپارتماننشینی
از طریق رسانههای ارتباطی یا تهیه بروشورهای مربوطه در این زمینه از سوی شهرداری،
اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی و مانند آن.
-آموزش فرهنگ زندگی جمعی در مدارس میتواند
اثربخشی بیشتری داشته باشد و کودکان و نـوجوانان را برای زندگی در این محیطها آماده
سازد.
-تعیین تکلیف قانونی برای هیاتمدیره مجتمعهای
آپارتمانی برای توجیه کامل اعضای خانوادههای ساکن در آپارتمانها و الزام آنان به
رعایت کامل حقوق همسایگان و اجرای کامل قوانین مـصوب و مـدون در مورد ساکنان آپارتمانها
-نظارت دقیق بر نحوه سـاخت مـجتمعهای آپارتمانی
از سوی مسکن و شهرسازی و شهرداری با مدنظر قرار دادن الگوی ساخت منطبق بر فرهنگ خانهسازی
در ایران.
-وضع قوانین مشترک از سوی ساکنان آپارتمان
برای برقراری نظم بیشتر و ایجاد یک مرکز تجمع برای رسیدگی به مسائل ساکنان.