حوریه قاسمی

۱۵ ماه پیش و با خروج امریکا از برجام، صادرات نفت ایران و به‌دنبال آن ورود ارز به کشور با محودیت‌هایی روبه‌رو شد. ایران اگر چه آن گونه که معاون بین‌الملل وزیر نفت گفته نفت خود را از مسیرهای خاکستری همچنان می‌فروشد اما سنگ‌اندازی‌ها هزینه فروش نفت را بالا برده است. از سوی دیگر واردات نیز با موانعی روبه‌روست. ایران پول نفت صادراتی خود را با موانعی به دست می‌آورد و برای خرید کالاهای مختلف نیز چانه‌زنی‌های زیادی صورت می‌گیرد. و این در شرایطی است که فقط یک کشور از هفت کشور امضاکننده برجام نخواسته به تعهداتش پایبند بماند. همچنان به جز امریکا، پنج کشور دیگر طرف حساب ایران در برجام هستند و بر همین اساس ایران انتظار دارد محدودیت‌های پیش آماده نیز متناسب با خروج یک کشور باشد.

از همین رو با تاکید بر پایبندی ایران به مفاد برجام، همواره از طرف‌های اروپایی خواسته تا هزینه حفظ برجام را بپردازند. اروپا نیز در این مسیر ایجاد ساز و کار مالی با ایران به نام اینستکس را در دستور کار قرار داده است اما این ساز و کار هنوز گره‌ای از مشکلات ایران باز نکرده و آن‌گونه که وزیر نفت ایران می‌گوید، اگر اینستکس را به‌عنوان یک عملیات در نظر بگیرند، بدون واریز مطمئن پول به آن یا با واریز سه یا چهار میلیون دلار یا یورو، این سازوکار پاسخگو نیست بلکه باید پول نفت به آن واریز شود. وزیر نفت با اشاره به ناکارآمدی اینستکس بدون خرید نفت ایران تاکید کرده که شب و روز تلاش می‌کنیم تا راه‌هایی را برای صادرات نفت پیدا کنیم اما مکانیسم طراحی شده از سوی اروپایی‌ها برای تجارت با ایران فایده‌ای نخواهد داشت اگر امکان صادرات نفت ایران فراهم نشود.

معاون وزیر خارجه روسیه نیز به‌عنوان یکی از طرف‌های ایران در برجام، با غیرقابل‌قبول دانستن اعمال فشارهای امریکا بر ایران، یکی از راه‌های حفظ برجام را، راه‌اندازی هرچه سریع‌تر مکانیزم مالی اینستکس برای مقابله با مشکلات ایجادشده از سوی امریکا برای فروش محصولات نفتی ایران می‌داند. پیش از این البته گزینه فروش نفت ایران از طریق روسیه و تزریق منابع آن به اینستکس مطرح شده بود اما مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا آن را رد کرده بود. هر چند که مدیر بنادر و دریانوردی و منطقه ویژه اقتصادی امیرآباد در شرق مازندران گفته که توافق اولیه برای صادرات نفت از بندر امیرآباد به آستاراخان روسیه با همکاری نفت شمال انجام شده و اگر چه تاکنون صادرات نفت به‌صورت عملیاتی انجام نشده است ولی پیش‌بینی می‌شود به‌زودی صادرات نفت به آستاراخان آغاز شود. با وجود این انتقادات و تعلل اروپا در راه‌ندازی اینستکس، فدریکا موگرینی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در پایان نشست وزیران خارجه اتحادیه اروپا در بروکسل گفت که اینستکس عملیاتی شده و تعدادی از کشورهای اروپایی علاقه‌مند به پیوستن به این ساز و کار مالی هستند و اتحادیه اروپا از این مساله استقبال می‌کند. وی تاکید کرده که برجام جایگزینی ندارد و ایران نیز باید به تمام تعهدات خود در برجام پایبند بماند و این‌که آیا اینستکس شامل معاملات نفتی بشود یا خیر؟ به بررسی بیشتری نیاز دارد.

در این زمینه صباح زنگنه، نماینده پیشین ایران در سازمان همکاری‌های اسلامی با اشاره به این‌که اروپا در صورت وجود اراده سیاسی راه‌حل‌های زیادی برای راه‌اندازی و تامین اعتبار اینستکس دارد، گفت: یکی از راه‌حل‌ها ادامه خرید نفت ایران از سوی سه پالایشگاه اروپایی است که همچنان به‌دلیل طراحی بر اساس نفت ایران، نیازمند واردات نفت از ایران هستند. وی راه‌حل دوم را تامین اعتبار خرید نفت پالایشگاه‌ها از طریق دولت‌های اروپایی دانست و ادامه داد: اگر پالایشگران اروپایی قدرت خرید نداشته باشند دولت‌های اروپایی می‌توانند به آنها اعتبار دهند و این کار انجام شود. با این کار شرکت‌های بخش خصوصی اروپا که مبادلات کمتری با امریکا دارند می‌توانند با تشویق اروپایی‌ها مبادلاتی با ایران داشته باشند. زنگنه افزود: راه‌حل بعدی نیز این است که اروپا معادل نفتی که بعد از اجرای برجام از ایران وارد می‌کرد، پیش‌خرید کرده و پول آن را در اینستکس تزریق کند تا بعد از حل مشکلات، واردات این نفت انجام شود.

وی با اشاره به صحبت‌های رئیس‌جمهور فرانسه برای حل مشکلات نیز گفت: با این پیشنهاد امریکا تحریم‌ها و ممنوعیت‌ها علیه ایران را متوقف کرده و در مقابل ایران نیز روند کاهش تعهدات برجامی خود را فریز می‌کند. به گفته کارشناس مسائل سیاسی، اینستکس تنها یک ابزار و روش و وسیله مبادله مالی است که در حقیقت می‌تواند استفاده از دلار را کنار گذاشته و دور بزند. این امر می‌تواند ابعاد سیاسی و اقتصادی مهمی برای اروپا به‌دنبال داشته باشد اما بدون تزریق اعتبار، اینستکس ماشینی است که بنزین ندارد بنابراین درآمدهای مالی لازم است تا به اینستکس تزریق شود و این ساز و کار عمل کند. زنگنه تاکید کرد: در موضوع پیش خرید نفت ایران توسط اروپا چندان نظر موافقی وجود ندارد، زیرا این اعتبار درازمدت است و کشور را وارد گردونه استقراض خارجی در شرایط مبهم می‌کند. با این حال به نظر می‌رسد تا زمان وارد شدن پول فروش نفت ایران به اینستکس، باید اعتبار این ساز و کار از محلی تامین شود که یکی از آنها تامین اعتبار از سوی اروپاست.

جلال میرزایی، عضو کمیسیون انرژی مجلس نیز گفته است که اگر اروپایی‌ها بتوانند تا زمانی که مشکلات ایران حل می‌شود منابعی را در قالب اینستکس در اختیار ایران قرار دهند گام به جلو به‌شمار می‌رود. وی راه‌حل دیگر را بازپرداخت طلب ایران از کشورهای اروپایی به اینستکس و تامین اعتبار برای واردات کالاهای اساسی و دارو عنوان کرد و گفت: در حال حاضر تمرکز اینستکس بر واردات کالاهای اساسی و دارو است اما این موارد باید به کالاهایی که ممنوعیت سازمان ملل و شورای امنیت را ندارد، گسترش پیدا کند. عضو کمیسیون انرژی مجلس با اشاره به وجود مشکل در مبادلات رسمی بانک‌های ایران با بانک‌های دیگر کشورها، ادامه داد: حتی برای وارات کالاهای اساسی در مبادلات بانکی موانعی وجود دارد از همین رو شروع کار اینستکس می‌تواند گشایشی برای واردات کالاهای اساسی باشد. به گفته میرزایی واردات کالاهای اساسی ایده‌آل نیست اما باید متناسب با واقعیت‌ها برنامه‌ریزی کنیم و کار را جلو ببریم تا توسعه کشور مختل نشود. وی با بیان این‌که اروپایی‌ها اراده سیاسی دارند اما تحریم‌ها و کارشکنی‌های امریکا مانع است، افزود: اروپایی‌ها برای اولین‌بار تحت تاثیر اقدامات دولت و وزارت خارجه حاضر شدند اندک هزینه‌ای برای حفظ برجام بدهند و این یک شروع است و اگر گسترش پیدا نکند ایران اقدامات متقابل را انجام خواهد داد.