الهام بهروزی:

تئاتر بیرونی یا خیابانی یا تئاتر در فضای باز ژانری از هنر نمایش است که در میادین و گذرهای شهری یا فضاهای روباز مجتمع‌های فرهنگی اجرا می‌شود. این ژانر هنری قالب مناسبی برای نهادینه کردن ارزش‌ها، فرهنگ‌سازی و آگاهی‌بخشی و همچنین نمایش چهره کریه و زشت آسیب‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی است.

تئاتر بیرونی برخاسته از بطن جامعه است که با زبان هنری مردم کوی و گذر را درگیر بایدها و نبایدها می‌کند و ورای استفاده از هر گونه عنصر دست و پاگیر نگاه مخاطب را به سوی موضوعی خاص جذب می‌کند و به کمک دیالوگ‌های جذاب یا حرکات نمایشی به او تلنگر می‌زند و به تفکر وامی‎دارد. این هنر در استان بوشهر سال‌هاست که در گذر یا فضاهای روباز شهرهای مختلف استان به‌ویژه شهر بوشهر به همت هنرمندانی دغدغه‌مند و کنشگر اجرا می‌شود و توانسته زبان گویایی برای نمایش آسیب‌های اجتماعی نظیر اعتیاد، طلاق، خشونت عیله زنان و کودکان، ناهنجاری‌های اخلاقی چون دروغ، دزدی و... باشد.  

 محمد مظفری، پژوهشگر، نویسنده، کارگردان تئاتر و سرپرست گروه نمایشی «ایلیا» یکی از هنرمندان دغدغه‌مندی است که سال‌هاست به‌صورت جدی در عرصه تئاتر بیرونی فعالیت می‌کند. وی در این زمینه آثار قابل درنگی را نوشته و تولید کرده است که بسیاری از این آثار به رویدادهای معتبر ملی و بین‌المللی راه یافته و موجب بالندگی این هنر در استان بوشهر شده است. به‌تازگی هم یکی از آثار وی به نام «لیوا» به نوزدهمین جشواره نمایش‌های آیینی سنتی راه یافته است. افزون بر این، مظفری به‌تازگی در حوزه نویسندگی اقدام به انتشار کتابی با عنوان «تئاتر بیرونی» کرده که به صورت اختصاصی به این گونه نمایشی پرداخته است. این اثر در هزار نسخه و به همت انتشارات دریانورد به زیور طبع آراسته شده که هفتم مردادماه قرار است از آن رونمایی شود. مظفری برای نگارش این کتاب 10 سال زمان صرف کرده و کوشیده با تحقیقات کتابخانه‌ای و میدانی اثری در خور و جامع بیافریند. پیش از این هم از این نویسنده هم‌استانی کتاب‌هایی نظیر «موسم ماتم»، «بوشهر سرزمین آیین و مراسم» و... منتشر شده بود. در ادامه گفت‌وگویی را با محمد مظفری پیرامون انتشار «تئاتر بیرونی» -که برگرفته از پایان‌نامه دوره ارشد وی است- و مسائل مربوط به این ژانر هنری صورت دادیم که در ادامه شما را به خواندن آن دعوت می‌کنیم.      

نخست کمی در خصوص تالیف کتاب تئاتر بیرونی توضیح بدهید و اینکه چه مدت زمان صرف کردید تا این اثر را به وجود بیاورید؟

کتاب «تئاتر بیرونی» سعی کرده مراحل توسعه و شکل‌گیری تئاتر امروز را در فضای باز یا تئاتر بیرونی و تئاتر خیابانی به مخاطبتن عرضه کند. برای همین در کتاب شاهد معرفی پیشینه نمایش‌های فضای باز در سراسر جهان، تاریخچه تئاتر بیرونی و نمایش‌های فضای باز در ایران، معرفی چهره‌های تاثیرگذار تئاتر بیرونی امروز در جهان و مراحل تولید یک نمایش بیرونی هستیم.

در نوشتن این اثر از چه منابعی استفاده کردید و تئاتر خیابانی از چه دوره‌ای در ایران پا به عرصه گذاشت و در کدام دوره توانست خود را مطرح کند؟

بدیهی است که منابع مهم و تخصصی در حوزه تئاتر بیرونی کم است. البته پیش از این دو کتاب از سوی نویسندگان ایرانی و دو کتاب ترجمه در حوزه تئاتر بیرونی در ایران منتشر شده که همه آنها آثار خوبی هستند؛ اما من در این اثر نگاه خودم را به تئاتر بیرونی نوشتم و از زاویه دید خودم به تئاتر بیرونی نگاه کردم؛ ولی در این میان آثاری را برای نوشتن این کتاب مطالعه کردم که از جمله آنها می‌توان به تاریخ تئاتر جهان و همچنین مقالات و آثار افراد تاثیرگذار در روند توسعه تئاتر بیرونی اشاره کرد.

در این اثر چگونه ارتباط تئاتر با فرهنگ عمومی را نمایش دادید؟

تئاتر یک رسانه است، رسانه‌ای که در مسیر افکار عمومی حرکت می‌کند، رسانه تئاتر بدون مخاطب و مردم ره به جایی نمی‌برد، چون مخاطب یکی از سه ضلع تولید اثر نمایشی است، برای همین تئاتر همیشه به جامعه پیرامونش تعهد داشته است و به همین علت یکی از اصولش آموزش است،  از سوی دیگر جامعه امروز ما بیش از همیشه به آموزش در حوزه فرهنگ عمومی نیازمند است که من اعتقاد دارم تئاتر بیرونی به‌خاطر ارتباط موثر با مخاطب و بدنه جامعه می‌تواند خیلی زیاد در تقویت فرهنگ عمومی به جامعه کمک کند.

کتاب «تئاتر بیرونی» با چه اهدافی به نگارش درآمد و آیا از این کتاب می‌توان به عنوان یک منبع در پژوهش‌های تئاتری استفاده کرد؟

با توجه به اینکه نزدیک به دو دهه به‌صورت حرفه‌ای در حوزه تئاتر بیرونی فعالیت دارم، همین موضوع موجب شده که فرصت مناسبی برای کسب تجربه برای من فراهم شود و از سوی دیگر کمبود منابع در حوزه تئاتر خیابانی و تئاتر بیرونی باعث شد که به‌عنوان پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد موضوع تئاتر بیرونی را انتخاب کنم و بعد از آن نیز چند سال دیگر وقت گذاشتم تا آن را در قالب کتاب به مخاطبان عرضه کنم و امیدوارم بتواند در این حوزه کمکی به دانشجویان و علاقه‌مندان به تئاتر کند.

فکر می‌کنید اجرای تئاتر در فضای باز نیاز به چه مولفه‌هایی دارد تا بتواند نظر مخاطب را به خود جذب کند؟

تئاتر در فضای باز با تئاتر صحنه تفاوت‌های زیادی در شکل، فرم، متن و اجر دارد، مخاطبان تئاتر بیرونی معمولا آنهایی نیستند که در سالن به تماشای تئاتر می‌نشینند. بنابراین باید زبان تئاتر بیرونی ساده و صمیمی و زمانش هم کوتاه باشد. همپچنین قابلیت اجرا در هرجایی را داشته باشد و همان حرف‌هایی را بزند که مردم و مخاطبان می‌خواهند ضمن اینکه همه را به مشارکت دعوت کند.

تئاترهای بیرونی با چالش‌های فراوانی روبه‌رو هستند؛ اما از دید شما مهم‌ترین چالشی که موجب توقف رشد آن در جامعه هنری شده، کدام است؟

تئاتر بیرونی مشکلاتی بسیار دارد، شاید مهم‌ترین آنها، این باشد که هنوز مجموعه مدیریتی تئاتر ایران آن را جدی نگرفته است، یا بهتر بگویم به اهمیت آن پی نبرده است و به‌خاطر همین به‌عنوان تئاتر درجه دوم و طفیلی تئاتر صحنه به آن نگاه می‌شود، این در حالی است که زبان گزنده و بدون سانسور تئاتر بیرونی می‌تواند  هر لحظه گروه اجرائی را با موقعیتی خاص روبه‌رو کند. بهره نبردن اقتصادی، نبود فضاهای مناسب اجرا و همراهی نکردن بدنه اجتماعی و آموزشی کشور دیگر چالش‌هایی است که مانع از توسعه تئاتر بیرونی می‌شود.

فکر می‌کنید تئاتر بیرونی در عرصه نویسندگی چقدر نیاز به کار و معرفی شدن دارند؟

همان‌طور که گفتم تئاتر بیرونی یک رسانه‌ای است که یکی از وظایفش آموزش است. از همین روی باید ایده‌ها و قصه‌هایی موضوع تولید یک اثر بیرونی باشد که به توسعه اجتماعی و فرهنگی جامعه کمک‌کند، برای همین باید ایده‌ها و متن‌های فاخری در این حوزه تولید شود که برای این کار نویسندگانی خبره و با اطلاعات عمومی بالا نیاز هست.

چرا هر کارگردانی به سمت تولید اثر خیابانی نمی‌رود؟ در استان ما تنها برخی از کارگردان‌ها نظیر شما به این هنر توجه ویژه دارند؟

بنا به دلایلی که در بالا به آن اشاره کردم، تولید و اجرای تئاتر بیرونی سخت است! و مهم‌تر اینکه فعالیت در این زمینه از نظر اقتصادی هم سود ندارد؛ چون اجراهای آثار بیرونی عام‌المنعه  است و بازده اقتصادی در آن مطرح نیست.

چه راه‌هایی برای توسعه تئاتر بیرونی در استان به ذهنتان می‌رسد؟

به‌صورت کلی مراکز آموزشی، فرهنگی و اجتماعی حتی مراکز بهداشتی و درمانی باید نگاه‌شان به رسانه تئاتر به‌خصوص تئاتر بیرونی تغییر کند، بدون‌شک سیستم آموزشی ما برای برقراری ارتباط موثر با مردم نیاز به رسانه تئاتر دارد.

شما از جمله کارگردانانی هستید که به تولید تئاتر خیابانی با محوریت نمایش آسیب‌های اجتماعی تاکید ویژه دارید؟ فکر می‌کنید بدین طریق چقدر توانسته‌اید در بعد فرهنگ‌سازی و آگاهی‌بخشی موفق ظاهر شوید؟

امروز متخصصان به این نتیجه رسیده‌اند که مهم‌ترین عامل تاثیرگذار و سازنده در رفع آسیب‌های اجتماعی «پیشگیری» است؛ پیشگیری هم بدون آموزش جامعه غیرممکن است. بنابراین آموزش‌های اجتماعی در قالب‌های نو و جدید می‌تواند موثر باشد که یکی از آنها آموزش‌های پیشگیری در حوزه‌های اجتماعی در قالب نمایش‌های بیرونی است که خود من و گروهم سال‌هاست با مشارکت دستگاه‌های مرتبط از جمله استانداری و دادگستری بوشهر در زمینه به تولید اثر پرداخته‌ایم که نتایج بسیار مثبتی هم گرفته‌ایم.

آیا اصلا تئاتر خیابانی یا بیرونی توانسته قالب کارامدی برای نمایش مشکلات و آسیب‌های اجتماعی باشد؟

بله؛ چون تئاتر بیرونی، فضایی را به‌وجود می‌آورد تا مخاطبان و مردم کوچه و بازار و شهروندان در کنار بازیگران در خصوص مسائل روز جامعه بحث کنند و به نتیجه واحدی برسند تا در روند توسعه جامعه موثر باشد.

آیا کتاب دیگری هم در دست انتشار دارید؟ کار تئاتری چطور؟

بله، کتاب جدیدی در حوزه تاریخ شفاهی بعضی مناطق استان بوشهر دارم که چند سالی است روی آن کار کرده‌ام و ان‌شاءالله سال آینده روانه بازار می‌شود. در حوزه تئاتر هم در حال حاضر به همراه دوستانم در گروه تئاتر «ایلیا» در حال آماده‌سازی نمایش بیرونی «لیوا» برای شرکت در نوزدهمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی سنتی هستیم که مرداد در تهران برگزار می‌شود.

سخن پایانی؟

از شما به خاطر توجه خاص‌ به حوزه کتاب و هنر تئاتر و حمایت‌های‌تان از هنرمندان عرصه‌های مختلف در استان بوشهر تشکر می‌کنم.

یادآوری می‌شود، کتاب «تئاتر بیرونی» نوشته محمد مظفری در هزار نسخه به همت انتشارات دریانورد منتشر شده است که هفتم مردادماه جاری در آیینی از آن رونمایی می‎‌شود.