داود علیزاده:
رئیس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)
از آمار جدید دینداری در نزد ایرانیان خبر داده است. به گفته وی، پیمایش‌های سال
۵۳ تا سال ۹۵ نشان می‌دهد میزان اعتقادات مردم وضعیت مناسبی دارد و تغییر قابل توجهی
مشاهده نمی‌شود و آمار در نقطه بالای ۹۰ درصد بوده است. این آمار مشابه آماری است
که در مقاله پژوهشی سال 1389 مهدی رفیعی و محمدرضا طالبان با عنوان «تحولات دینداری
بر اساس تفاوت‌های نسلی ایران (1353-1388) در مجله علمی پژوهشی «مسائل اجتماعی ایران
سال اول پاییز و زمستان 1389 شماره 2» تدوین شده بود. از پژوهش‌های مشابه می‌توان
به بررسی وضعیت دینداری در ایران(مهدی فرجی، عباس کاظمی) در فصلنامه پژوهشی
تحقیقات فرهنگی ایرانیان شماره 2 در تابستان 1388) اشاره کرد.
همچنین نظرسنجیهایی به‌صورت موردی و شهر‌به‌شهر
نیز انجام گرفته است. به‌طور مثال، شاخص دینداری در تهران (سیدمحمدصادق مهدوی؛ افسانه
ادریسی؛ احسان رحمانی خلیلی) در ساری (میترا کلانتری، عبدالحسین کلانتری) و یا در
بین گروه‌های دانشجویی ... اما در کل آنچه برآیند همه این آمارها از نزدیک بودن
نتایج حکایت دارد. تغییرات در ابعاد مختلف دینداری و در میان اقشار مختلف جامعه و در
زمان‌های مختلف متفاوت بوده است؛ به‌گونه‌‌ای که نمی‌توان به‌طور کلی از تغییرات وضعیت
دینداری سخن گفت، بلکه باید به تفکیک گروه‌های مختلف اجتماعی و ابعاد متفاوت دینداری
وضعیت دینداری را تشریح کرد. یافته‌ها نشان می‌دهد رفتارهای فردی دینی روندی باثبات
یا نسبتا صعودی داشته‌اند و این افزایش در اقشار مختلف اجتماعی کمی متفاوت است؛ اما
برخی مناسک جمعی روندی نزولی داشته و وضعیت زنان در این بُعد متفاوت با سایر ابعاد
است. وضعیت اعتقادات و تجربه‌های دینی نیز اساسا در سطح بسیار بالایی قرار دارد.
رئیس مرکز افکار سنجی دانشجویان ایران
با تاکید بر این نکته که ساختار تحقیق کنونی برپایه همان مکانیسمی است که محمدرضا
طالبان در مقاله مذکور طراحی کرده بود، گفت: این شاخص‌ها در سال ۸۸ از سوی ایسپا تدوین
شد و همان سال مورد سنجش قرار گرفت. به فراخور مسائلی که پیش می‌آید و طبق برنامه‌ریزی
ایسپا برای سنجش شاخص‌های دینداری، هر ساله بخشی از این شاخص‌ها را می‌سنجیم. برای
مثال ماه رمضان امسال، میزان روزه‌داری مردم در ماه رمضان را سنجیدیم. قصد داریم در
آینده نزدیک موج دوم پیمایش جامع را به‌طور کامل انجام دهیم. یک پیمایش کاملی هم در
سال ۹۵ از سوی سازمان تبلیغات اسلامی طراحی شد که گردآوری اطلاعات آن طرح نیز از سوی
ایسپا انجام شد.
پیمایش‌ها با خطای ۵ درصد قابل تعمیم به
کل جامعه است
مهدی رفیعی با اشاره به اینکه دانشجویان
و علاقه‌مندان برای کسب اطلاعات بیشتر درباره روش انجام پروژه‌های تحقیقاتی ایسپا به
سایت مراجعه کنند یا اگر نتایج فعالیت‌هایی که منتشر شده را مشاهده کنند، قسمت روش‌شناسی
به‌طور کامل در ذیل آن پروژه‌ها توضیح داده شده است، توضیح داد: همچنین کتابی با عنوان
«سنجش تدین اسلامی مردم ایران» چاپ شده که بخش مهمی از این کتاب، پرداختن به قسمت روش‌شناسی
کار است؛ اما اگر به طور خلاصه بخواهم بگویم، خلاصه روش دقت‌های روش‌شناسی ما این است
که نتایج پیمایش‌های ما با لحاظ کردن خطای ۵ درصدی قابل تعمیم به کل جامعه ایران است.
اعتقاد بیش از ۹۰ درصد مردم ایران به خدا
و معاد از سال ۵۳ تا امروز
وی با اشاره به اینکه اگر با طرح این مساله،
به جامعه ایران نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که کشور ما در مسیر توسعه گام نهاده،
افزود: اما باید دید آیا همزمان با موج توسعه‌یافتگی، دینداری مردم توسعه‌یافته و یا
رو به افول رفته است؟ نتایج نظرسنجی و پیمایش‌ها در بعد اعتقادات، نشان می‌دهد؛ در
بعد اعتقادات، میزان اعتقادات مردم ما وضعیت مناسبی دارد و در نقطه بالای ۹۰ درصد قرار
دارد. طبق همه پیمایش‌ها عدد اعتقادات کمتر از ۹۰ درصد نبوده و میزان اعتقاد مردم ما
از اول خوب بوده و الان هم خوب است و تفاوتی ایجاد نشده است.
در بعد اعتقادات؛ اعتقاد به خداوند، اعتقاد به معاد،
اعتقاد به بهشت و جهنم، اعتقاد به عصمت پیامبر (ص) و ائمه (ع) و ... وجود دارد. در
بررسی دو شاخص اعتقاد به خدا و اعتقاد به معاد، عددی که به‌دست آمده، این است که در
سال ۷۹، به میزان 9/95 درصد مردم گفته‌اند که به معاد اعتقاد دارند و در سال ۹۵ هم
2/91 درصد مردم این اعتقاد را داشته‌اند. در
بحث اعتقاد به خدا هم، در سال ۷۹، ۹۷ درصد مردم اعتقاد به خدا داشتند و در سال ۹۵ هم
۹۵ درصد مردم اعتقاد خود به خدا را اعلام کرده‌اند.
رئیس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران گفت:
یک بعد دینداری؛ تجربه دینی یا دینداری عاطفی است و طرح پرسش‌هایی نظیر اینکه هر چند
وقت یکبار احساس می‌کنید به خدا نزدیک‌تر شده‌اید و یاد خدا می‌افتید، نتایج حاصل
از پیمایش‌ها نشان می‌دهد، کسانی که در پاسخ به این سوال اکثر اوقات، همیشه و خیلی
زیاد و زیاد را انتخاب کرده‌اند، سال ۸۴، ۹۴ درصد بوده‌اند و در سال ۸۸، ۸۶ درصد مردم
بوده‌اند. این رقم با کاهش ۹ درصدی مواجه بوده است. این رقم در سال ۹۵ هم تکرار شده
و عدد قابل توجهی است، یا در شاخص دیگری با عنوان اینکه هر چند وقت یکبار احساس نزدیکی
به خدا می‌کنید، در سال ۷۹، ۸۱ درصد مردم همیشه را انتخاب کرده‌اند و در سال ۹۵،
5/75 درصد مردم احساس نزدیکی به خدا را همیشه اعلام کرده‌اند. همچنین درباره این پرسش
که آیا نسبت به کسانی که به پیامبر (ص) توهین می‌کنند، احساس تنفر دارید، در سال
۹۵، ۸۵ درصد احساس تنفر خیلی زیاد و زیاد را انتخاب کرده‌اند. ۸۷ درصد مردم نیز در
سال ۹۵ احساس تنفر از کسانی را داشتند که به قرآن توهین می‌کنند.
وی با بیان اینکه در شاخصه‌های مناسک فردی
و جمعی (بعد رفتاری) و در موضوع نماز خواندن، در بررسی خواندن نماز فردی، وضعیت مناسبی
مشاهده می‌شود و پیمایش‌ها نشان می‌دهد که ۷۰ درصد مردم جامعه ما نمازخوان هستند، تصریح
کرد: ممکن است افرادی هم باشند که همیشه نماز نخوانند؛ ولی در هفته چند بار بخوانند؛
اما در اینجا در جمعیت نمازخوان‌ها قرار می‌گیرند. این موضوع را در پیمایش‌های مختلف
انجام داده‌ایم و عددی که به‌دست می‌آید، در اکثر مواقع همین میزان است؛ اما یک بحثی
که در مورد جوانان باید مورد توجه قرار بگیرد، این است که این اعداد مربوط به کلیت
جامعه است، اگر وارد تفکیک نسلی شویم، افراد بالای ۵۰ سال در اکثر شاخص‌های دینداری
به مراتب درصد بالاتری را دارند و افراد زیر ۳۰ سال در این شاخص‌ها درصد آن‌ها کمتر
است. دو نظریه پیرامون این موضوع مطرح است، یکی چرخه حیات و اینکه انسان وقتی پیر می‌شود،
پرهیزکار می‌شود، نظریه دیگر نظریه تغییر اجتماعی است به این معنی که نسل جوان یک‌سری
چیز‌ها را تجربه نکرده، مثلا در جامعه ما افراد بالای ۵۰ سال انقلاب و جنگ را تجربه
کرده‌اند و بر اساس آگاهی و همراهی با دلایلی که این انقلاب به وجود آمده، معتقدتر
هستند.
کاهش روزه‌داری در جامعه ایران
رفیعی با اشاره به اینکه در ارتباط با شاخص
روزه‌داری، آمارها و پیمایش‌ها نشان می‌دهد، با شیب ملایمی میزان روزه‌داری در جامعه
ما کاسته می‌شود، گفت: در سال ۹۷، از مردم کل کشور در روز ۱۷ ماه رمضان پرسیدیم آیا
روزه هستید؟ ۵۲ درصد مردم گفتند بله روزه هستیم. این رقم برای شهر تهران کمتر است.
امسال این پرسش را در شهر تهران پرسیدیم و این در حالی است که این رقم کاهش قابل توجهی
داشته است. شاخص روزه‌داری روند منفی دارد؛ اما نکته این است که وقتی در پیمایش‌ها
از مردم پرسیدیم چرا روزه نمی‌گیرید؟ درصد قابل توجهی گفتند بیمار هستیم یا عذر شرعی
داریم و آن‌هایی که دلایلی غیر از این موارد داشتند، میزان کمتری بود. دلایل روزه نگرفتن
در میان نسل‌های مختلف متفاوت است. از میان افراد بالای ۵۰ سالی که گفتند روزه نیستیم،
۱۰ درصد آن‌ها بی‌اعتقادی را بیان کرده‌اند، این در حالی است که ۳۵ درصد جوانانی که
روزه نگرفته‌اند، اعلام کردند که اعتقادی به روزه نداریم.
تنها 10 درصد مردم به نماز جمعه می‌روند
به بیان رئیس مرکز افکارسنجی دانشجویان
ایران یک‌سری شاخص‌ها مانند شرکت در مراسم‌های مذهبی و عزاداری و زیارت اماکن مقدس
میزان مثبت و گاه افزایشی وجود داشته است؛ اما یک سری شاخص‌ها از ابتدا کم بوده و الان
هم کم است. شرکت در نماز جماعت آمار خوبی را نشان نمی‌دهد، مثلا در سال ۷۹، ۲۰ درصد
مردم گفتند در نماز جماعت شرکت می‌کنند و این آمار هنوز هم همین مقدار است. یا شرکت
در نماز جمعه از سال ۷۹ تا به امروز میزان ۱۰ درصد است؛ یعنی از میان مردم کشور ما
حدود ۱۰ درصد در نماز جمعه شرکت می‌کنند.
منابع
§
سراج‌زاده، سید حسین، جواهری، فاطمه، ولایتی
خواجه، سمیه. (1392). دین و سلامت: آزمون اثر دینداری بر سلامت در میان نمونه‌ای از
دانشجویان. جامعه‌شناسی کاربردی، 24(1)، 55-77.
§
طالبان محمدرضا، رفیعی بهابادی مهدی. تحولات
دینداری بر اساس تفاوت‌های نسلی در ایران(۱۳۸۸-۱۳۵۳). مسائل اجتماعی ایران. ۱۳۸۹; ۱
(۸) :۸۵-۱۱۴
§
فرجی، مهدی، کاظمی، عباس. (1388). بررسی
وضعیت دینداری در ایران: (با تاکید بر داده‌های پیمایش‌های سه دهه گذشته). فصلنامه
تحقیقات فرهنگی ایران، 2(2)، 79-95.
§
کلانتری، میترا، کلانتری، عبدالحسین.
(1391). دینداری در نسل‌های مختلف (مطالعه موردی شهرستان ساری). مطالعات و تحقیقات
اجتماعی در ایران، 1(2)
§
مهدوی، سیدمحمدصادق، ادریسی، افسانه، رحمانی خلیلی،
احسان. (1389). شناسایی میزان دینداری و مقایسه آن در گروه‌های متفاوت شهروندان تهرانی.
فصلنامه مطالعات فرهنگ - ارتباطات، 11(11)، 139-165
پربازدید ها