سیدعلی
موسوی:
یکی از نقاط
ضعف اقتصاد ایران را میتوان وابستگی بودجه دولت به درآمدهای حاصل از خامفروشی
نفت دانست. این نقطه ضعف این فرصت را به امریکا و متحدانش داده تا با اعمال تحریمهای
نفتی و ایجاد محدودیت بر صادرات نفت ایران بر معیشت مردم فشار آورده و جمهوری
اسلامی ایران را وادار به تغییر رفتار سیاسی کند. به همین دلیل گذر از خامفروشی
نفت و حرکت به سمت توسعه صنایع پالایشی و تولید و صادرات فرآوردههای نفتی به یک
ضرورت در اقتصاد ایران تبدیل شده است.
کارشناسان
معتقدند راهکار اصولی بیاثرکردن تحریمهای نفتی امریکا، صادرات فرآوردههای نفتی
به جای نفتخام است، زیرا بازارهای متنوع فرآوردههای نفتی در دنیا و وجود مشتریان
زیاد نفتخام و روشهای متنوع انتقال فرآورده امکان شناسایی و تحریمپذیری آنها را
بسیار کاهش میدهد. همچنین صادرات فرآورده برخلاف نفتخام در قالب محمولههای کوچک
امکانپذیر است؛ بنابراین حجم تراکنشهای بانکی نیز تا حد ممکن کوچک میشود. در نتیجه
علاوهبر دور زدن تحریمهای نفتی، حتی امکان تحریمپذیری پول حاصل از فروش فرآوردههای
نفتی ایران در سیستم هوشمند بانکی نیز بهشدت کم میشود. نمونه بارز این موضوع
عملکرد پتروشیمیهای کشور در این حوزه است که با وجود تحریمهای نفتی و بانکی، هم
میتوانند فرآوردههای خود را صادر کنند و هم ارز حاصل از فروش را بهراحتی وارد
کشور کنند. ساخت پالایشگاه و تولید فرآورده به سه عامل نیروی انسانی متخصص،
تکنولوژی و تامین مالی بستگی دارد. در بحث نیروی انسانی متخصص به مدیران پروژه و پیمانکاران
دارای دانش فنی نیاز است. تکنولوژی نیز شامل دانش فنی و تجهیزات فرآیندی میشود.
وجود دو عامل ذکر شده شرط لازم برای ساخت پالایشگاه است اما این دو عامل زمانی میتواند
به کار آید که تامین مالی ساخت این واحدها به موقع انجام شود، زیرا ساخت یک واحد
پالایشی ۲۵۰
هزار بشکهای به حدود پنج
میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد که رقم بزرگی محسوب میشود. در داخل کشور دو عامل
اول یعنی نیروی انسانی متخصص و تکنولوژی ساخت موجود است.
برای مثال ساخت
پالایشگاه ستاره خلیج فارس نماد خودباوری ملی است و اگر ما در این حوزه مشکلی داشتیم
نمیتوانستیم پالایشگاه ستاره خلیج فارس را با نیروهای متخصص داخلی راهاندازی کنیم،
ما در حوزه پالایشگاهسازی توانایی لازم را داریم. سه فاز بزرگ ستاره خلیج فارس
بدون حضور نیروهای خارجی آغاز بهکار کرد، نیروی انسانی متخصص و تحصیلکرده زیادی
در اختیار کشور ما هست و میتوانیم آنها را سازماندهی و استفاده کنیم. موانع جدی
زیادی نیز در برابر پالایشگاهسازی مملکا وجود دارد، برای مثال در گذشته برای حل
مشکل تامین مالی دو راهکار مورد استفاده قرار میگرفت. راهکار اول جذب سرمایه خارجی
(فاینانس) از کشورهای اروپایی بود که پس از تحریمهای سال ۹۰ دیگر محقق نشد. بعد از
برجام نیز هر چند فضا برای مذاکره و انعقاد قرارداد با شرکتهای بزرگ نفتی فراهم
شد اما بهدلیل رفتار دوگانه امریکا در قبال ایران و وجود منافع این شرکتها در ایالات
متحده، با وجود اعطای امتیازات فراوان، این شرکتها حاضر به سرمایهگذاری در ایران
نشدند. راهکار دوم سیاست تخفیف خوراک به پالایشگاهها بود. بدینصورت که اگر بخش
خصوصی با کمک سرمایههای مردمی پالایشگاه بسازد به او تخفیف ۱۰ درصدی در خوراک داده میشد
تا سوددهی طرح بالا رفته و برای جذب سرمایه داخلی جذابیت ایجاد شود. این روش بهدلیل
دوره طولانی مدت بازگشت سرمایه و سود کم برای جذب سرمایههای خرد مردمی و بخش خصوصی
مناسب نبود و نتوانست انتظارات وزارت نفت در این حوزه را برآورده کند. در نتیجه
مشکلات مربوط به تامین مالی واحدهای پالایشی باعث شد سهلانگاری زیادی در توسعه و
ساخت پالایشگاه در داخل کشور صورت گیرد.
تنفس
خوراک، نفسی تازه برای ساخت پالایشگاه
در این راستا
کمیسیون انرژی مجلس پاییز سال گذشته طرحی با عنوان «افزایش ظرفیت پالایشگاههای میعانات
گازی و نفتخام با استفاده از سرمایههای مردمی» را تصویب کرد. ایده اصلی این طرح
برای حل مشکل تامین مالی، اعطای تنفس خوراک به پالایشگاهها برای جذب سرمایههای مردمی
است. در روش تنفس خوراک در سال اول و دوم بهرهبرداری طرح، خوراک بهصورت رایگان
به پالایشگاه داده میشود؛ بدین صورت سوددهی طرح در دو سال ابتدایی بسیار بالا
رفته بهطوریکه اصل پول به علاوه سود سالیانه ۴۰ درصد به سرمایهگذاران
بازمیگردد؛ در حالی که آنها همچنان سهامدار آن پالایشگاه باقی میمانند. سپس
اقساط دو سال تنفس خوراک طی ۱۰
سال بعد از روی سود سالیانه پالایشگاه کم میشود. بعد از بازگشت مجدد تحریمهای
نفتی، میزان صادرات نفتخام و میعانات گازی کشور از 5/2 میلیون بشکه در روز کاهش
داشته است. در نتیجه وزارت نفت به اجبار تولید نفت راه کاهش داده است که این موضوع
به میادین نفتی کشور آسیب جدی زده و تولید صیانتی میادین را کاهش میدهد. همچنین
در حال حاضر کشور با تولید مازاد ۲۰۰
هزار بشکه میعانات گازی روبهرو است که بهدلیل نیاز کشور به گاز نمیتوان مانند
نفت جلوی استخراج آن را گرفت و به همراه گاز از میادین گازی کشور خارج میشود. در
نتیجه ممکن است برای ذخیرهسازی میعانات حتی کشتی از سایر کشورها کرایه کنیم که
تبعات اقتصادی سنگینی برای کشور دارد. با اجرای ایده تنفس خوراک، آن بخشی از تولید
نفتخام و میعانات گازی که با کاهش تکلیفی همراه بوده یا در کشتیها ذخیرهسازی میشود
بهصورت یک وام ۱۲
ساله به پالایشگاهها داده میشود تا سرمایهگذاران اصل و سود پول خود را در کمترین
زمان ممکن دریافت کنند. بنابراین بهنظر میرسد این مدل برای جذب سرمایههای خرد و
نیمهخرد مردمی مناسب است.
طرح «افزایش
ظرفیت پالایشگاههای میعانات گازی و نفتخام با استفاده از سرمایههای مردمی» در ۲ تیرماه امسال در صحن علنی
مجلس مطرح شد و با رأی قاطع نمایندگان خانه ملت کلیات آن به تصویب رسید. سپس در
بررسی جزئیات بهدلیل برخی ابهامات درباره نحوه اعطای تنفس خوراک به کمیسیون انرژی
ارجاع داده شد. پس از بحث و بررسی اعضای کمیسیون انرژی، دوشنبه هفته گذشته این طرح
بار دیگر در صحن علنی مجلس مطرح شد و پس از برخی اصلاحات جزئی، جزئیات طرح نیز از
سوی بهارستانیها به تصویب رسید. حتی چندی پیش یکی از اعضای کمیسیون اقتصادی مجلس
در گفتوگو با یکی از خبرگزاریهای کشور گفت که این طرح چون یک طرح ضد تورم هست
چون بخشی عظیمی از نقدینگی کشور را به سمت تولید هدایت میکند، طرحی است که باعث ایجاد
تولید ثروت در کشور میشود چون ارزشافزوده را ایجاد میکند و ثروت زیادی در کشور
به جای خامفروشی نفت وارد کشور میشود اشتغال زیادی برای کشور به همراه دارد. پس
از تصویب کلیات و جزئیات این طرح در صحن علنی مجلس حال نوبت وزارت نفت است که آییننامه
اجرائی آن را ظرف دو ماه در هیات وزیران به تصویب برساند تا ساخت پالایشگاه در
کشور وارد فاز عملیاتی شود. امید است که در فرصت ایجاد شده در تحریم بتوانیم با
ساخت پالایشگاه و تولید فرآورده معضل یک قرن اخیر اقتصاد کشور یعنی خامفروشی نفت
را حل کنیم و گام بلندی در راستای رونق تولید برداریم.