جواد برکت:

در طول یک ماه گذشته شاهد حوادث مختلفی در جریان صادرات نفت ایران بودیم که مهم‌ترین آن توقیف سوپر تانکر حامل نفت‌خام ایران از سوی انگلیسی‌ها در تنگه جبل الطارق بود. اما در اواخر تیرماه این گستاخی انگلیسی بی‌جواب نماند و نفت‌کش انگلیسی‌ها از سوی نیروهای حفاظت دریایی تنگه هرمز به‌دلیل تردد از مرزهای سرزمینی ایران توقیف شد. این موارد در کنار توقف اجباری نفت‌کش ایرانی در جده عربستان به‌دلیل نقص فنی و نرساندن سوخت رسانی عربستان به نفت‌کش ایرانی موجب شد تا رسانه‌های بین‌المللی نسبت به آن واکنش نشان دهند و از احتمال بستن تنگه هرمز به‌دست ایران سخن بگویند.

روزانه حدود 17 میلیون بشکه نفت و تقریبا بین دو تا سه میلیون بشکه میعانات گازی از تنگه هرمز به مقصد کشورهای توسعه‌یافته منتقل می‌شود که به‌گفته کارشناسان بین‌المللی انرژی تقریبا معادل ۴۰ درصد کل نفت خامی ‌است که روزانه نفت‌کش‌ها در سطح جهان منتقل می‌کنند. این موضوع در کنار ذخیره 70 درصد از ذخایر نفتی جهان در منطقه خلیج فارس موجب شده است منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز به‌عنوان استراتژیک‌ترین تنگه در میان تنگه‌های جهان لقب بگیرد و به همین دلیل کشورهایی که تنها راه عبور نفتشان از این تنگه است به‌دنبال راه‌هایی برای دور زدن این تنگه باشند، زیرا که کارشناسان اعلام کردند اگر ایران بخواهد تنگه هرمز را مسدود کند که این کار از عهده ایران نیز بر می‌آید موجب می‌شود تا قیمت نفت به 300 دلار در هر بشکه هم برسد. بر اساس مطالعات بین‌المللی حدود ۸۸ درصد نفت عربستان، ۹۰ درصد نفت ایران، ۹۸ درصد نفت عراق و تمام نفت کویت و قطر از تنگه‌ هرمز به کشورهای دیگر صادر می‌شود و این در حالی است که علاوه بر نفت، ۵۰ درصد معاملات تجاری کشورهای منطقه با جهان نیز از راه همین تنگه صورت می‌گیرد. همانطور که گفته شد حدود 90 درصد از صادرات نفت ایران از تنگه هرمز عبور می‌کند و این بدان معناست که ایران نیز به تنگه هرمز نیازمند است و اگر به هر دلیلی امریکایی‌ها اجازه ندهند نفت ایران صادر شود مانند همین شرایطی که اکنون گریبانگیر ایران شده است به‌دلیل که حفاظت از تنگه هرمز در اختیار ایران است، ایران نیز اجازه نخواهد داد نفت دیگر کشورها از این تنگه عبور کند جمله‌ای که بارها حسن روحانی رئیس دولت دوازدهم مطرح کرده است.

اسماعیل یاراحمدی یکی از کارشناسان انرژی در گفت‌وگو با خبرنگار فارس، می‌گوید: ایران می‌تواند برای کوتاه‌مدت تنگه هرمز را ببندد اما چون بخش قابل توجهی از درآمدهایش با نفت تامین می‌شود نمی‌تواند بلندمدت روی آن حساب باز کند مگر این‌که قید درآمدهای نفتی خود را بزند. وی ادامه می‌دهد: البته باید گفت یک وقت هم ایرانی‌ها نمی‌خواهند قید درآمدنفتی را بزنند اما مجبورند که این کار را انجام دهند مانند همین مساله تحریم که موجب شد صادرات نفت ایران به کمترین میزان خود برسد و این یعنی این‌که باید به جای درآمد نفت به‌دنبال درآمد دیگری برای اداره کشور بود. این کارشناس انرژی تصریح می‌کند: ایران کشوری با منابع مختلف است و نگرانی بابت بستن تنگه هرمز وجود ندارد و می‌توان کشور را با دیگر منابعی که وجود دارد اداره کرد اما این مساله برای دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس وجود ندارد به‌طوری‌که اگر تنگه هرمز بسته شود اقتصاد دیگر کشورهای این منطقه کامل فلج می‌شود به همین دلیل طبیعی است که این کشور‌ها به‌دنبال راه‌حل‌هایی برای دور زدن تنگه هرمز باشند. یاراحمدی معتقد است بررسی کارشناسان انرژی نشان می‌دهد مسیر‌های دور زدن تنگه هرمز نمی‌تواند کارایی تنگه هرمز را داشته باشند به همین دلیل این کشورها نیز می‌دانند نباید حساب ویژه‌ای روی این مسیر‌های جایگزین بازکنند اما با این حال شرایط به‌گونه‌ای است که این کشور‌ها چاره‌ای ندارند به جز آن‌که این مسیر‌ها را ایجاد کنند تا در صورت لزوم از آنها بهره ببرند.

این گزارش حاکی است امارات در سی‌ام ژوئن ۲۰۱۲ با هزینه‌ای بالغ بر ۳/۳ میلیارد دلار خط لوله حبشان–الفجیره را تاسیس کردکه طول آن به ۳۸۰ کیلومتر می‌رسد. در واقع این خط لوله نفت را از چاه‌های حبشان در امارت ابوظبی در شمال امارات متحده عربی منتقل کرده و پس از انتقال از منطقه سویحان و طی صدها کیلومتر از فراز سلسله کوه‌های حجر به بندر شهر الفجیره در کرانه دریای عمان می‌رسد. این خط لوله شامل ایستگاه‌های پمپاژ و ظرفیت ذخیره‌سازی هشت میلیون بشکه‌ای است که می‌تواند به ۱۲ میلیون بشکه برسد اما با این تفاسیر فقط 5/1 تا 8/1 میلیون بشکه نفت را می‌تواند منتقل کند. در ماه‌های گذشته شاهد انفجارهایی در بند فجیره بودیم که چهار نفت‌کش اماراتی و سعودی به دلایلی که مشخص نشد اما شواهد نشان از دست داشتن صهیونیست‌ها در انفجار انها داشت نشان داد امنیت این بند و خط لوله زیرسوال است به‌خصوص آن‌که این خط لوله از مناطق مسکونی عبور می‌کند و اگر حادثه‌ای برای این خط لوله رخ دهد می‌تواند جبران‌ناپذیر باشد. در حال حاضر به جز امارات کشورهای دیگر این منطقه مانند عراق، عربستان و قطر نیز به‌دنبال راه‌های دور زدن این تنگه هستند. هم‌اکنون دولت قطر در حال ساخت یک بندر بزرگ در نزدیکی منطقه صنعتی و بندر مسائید است. در همین زمینه، عربستان سعودی برنامه سرمایه‌گذاری جدیدی را به ارزش ۶۰۰ میلیون دلار برای رساندن ظرفیت سالانه بندر «دمام» به سه میلیون تی‌ای یو، آغاز کرده است که طول این بندر را تا ۱۲۰۰ متر افزایش می‌دهد.

همچنین وزیر انرژی عربستان اخیرا اعلام کرده است طی یک سال ظرفیت لوله نفت موسوم به «شرق-غرب» را تا ۴۰ افزایش خواهد داد تا عربستان برای تامین نفت جهان نیازی به عبور از تنگه هرمز نداشته باشد. خط لوله موسوم به «شرق به غرب» شامل دو لوله ۴۸ و ۵۲ اینچی است که از تاسیسات ساحلی در شرق عربستان نزدیک بحرین آغاز می‌شود و تا بندر ینبع در ساحل غربی عربستان واقع در دریای سرخ امتداد می‌یابد. این لوله که در واقع برای فروش نفت عربستان طراحی شده است اما کارشناسان بین‌المللی معتقدند این خط لوله نمی‌تواند دردی از عربستان دوا کند و این کشور با وجود این خط لوله هنوز به تنگه هرمز نیازمند است اما با وجود این عربستان با احداث این خط لوله نمی‌تواند مشکل را برطرف کند، زیرا این خط لوله به جنوب تنگه باب‌المندب می‌رسد که هم‌اکنون این تنگه در اختیار یمنی‌ها است. بنابراین این کشور که هم‌اکنون با یمنی‌ها در جنگ به‌سر می‌برد نمی‌تواند به عبور نفتش از این تنگه دلخوش کند. هر چند یمنی‌ها نیز بارها اعلام کرده‌اند موشک‌هایشان به این خط لوله می‌رسد و یکی دوبار نیز این خط لوله را مورد اصابت قرارداده‌اند از این جهت به نظر می‌رسد کشورهای حاشیه خلیج فارس راهی برای دور زدن تنگه هرمز ندارند و نمی‌توانند بر مسیر‌های جایگزین حساب کنند.