جواد شکریان: 

امروزه کارشناسان اقتصادی، رشد و توسعه‌یافتگی را بر اساس میزان افراد مشغول به کار آن جامعه می‌سنجند. افزایش رشد اقتصادی از طریق عواملی نظیر کاهش بیکاری، افزایش نرخ مشارکت نیروی کار، کاهش فقر و تخفیف عوارض ناشی از بالا بودن بیکاری پدید می‌آید؛ بنابراین برای پیشگیری از بیکاری نیروهای متخصص ضرورت دارد که نیازمندی‌های نیروی انسانی کشور پیش‌بینی شود. بر همین اساس، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با توجه به تحولات شتابان و مهم بازار کار کشور در فصول اخير، تهیه گزارش‌هایی با موضوع تحليل کوتاه‌مدت این بازار را در دستور کار خود قرار داده است.

بر همین اساس، بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس در خصوص آمارهای مرکز آمار ایران از وضعیت اشتغال کشور نشان می‌دهد طی سه سال منتهی به بهار 1397، جمعيت فعال کشور به‌طور متوسط در هر سال 985 هزار نفر افزایش داشته است که تقریبا 53 درصد از آن مردان و مابقی زنان بوده‌اند. در بهار 1398 نسبت به فصل مشابه سال قبل، جمعيت فعال 43 هزار نفر کاهش داشته است. این کاهش عمدتا به‌دليل کاهش در جمعيت فعال زنان (حدود 170 هزار نفر) رخ داده و جمعيت فعال مردان در این فصل نسبت به فصل مشابه سال قبل 127 هزار نفر افزایش یافته است. البته همين افزایش جمعيت فعال مردان نسبت به متوسط این رقم در سه سال منتهی به بهار 1397 (520 هزار نفر افزایش در سال) به یك پنجم خود رسيده است. از طرف دیگر، آمارها نشان می‌دهد جمعيت در سن کار کشور در این فصل نسبت به سال‌های قبل با رشد همراه بوده است، بنابراین کاهش جمعيت فعال به‌دليل خروج افراد از بازار کار رخ داده است. به‌نظر می‌رسد کاهش جدی در جمعيت فعال بيشتر به‌دليل دلسردی افراد از یافتن کار رخ داده و این رویه در کاهش جمعيت فعال زنان بسيار مشهود است (حدود 81 درصد از کاهش جمعيت فعال زنان از ناحيه کاهش جمعيت بيكار زنان است). با این حال ارائه تحليلي دقيق از دلایل خروج افراد بيكار از بازار كار نيازمند دسترسي به داده‌هاي خام طرح آمارگيري نيروي كار است كه اين موضوع به‌دليل انتشار نیافتن داده‌هاي خام به‌موقع از سوي مركز آمار ايران، در حال حاضر امكانپذير نيست.

نرخ مشارکت اقتصادی در بهار 1398 بر اساس آمارهای ارائه‌شده، 6/40 درصد بوده است که نسبت به بهار 1397 (1/41) 5/0 درصد کاهش داشته است. نرخ مشارکت زنان طی این دوره 7/0 درصد کاهش داشته و به 1/16 درصد و نرخ مشارکت مردان در حدود 3/0 درصد کاهش را تجربه کرده و به 65 درصد رسيده است.

همچنین جمعيت غيرفعال در این فصل، 840 هزار نفر نسبت به فصل مشابه سال قبل افزایش داشته است. این در حالی است که به‌طور متوسط طی سه سال منتهی به بهار 1397، جمعيت غيرفعال هر سال 275 هزار نفر کاهش یافته و در بهار 1397 نيز این رقم، 49 هزار نفر کاهش داشته است. از 840 هزار نفر افزایش جمعيت غيرفعال در فصل بهار سال 1398، 30 درصد مربوط به جمعيت غيرفعال مردان و در حدود 70 درصد آن مربوط به جمعيت غيرفعال زنان است.

طی سه سال منتهی به بهار 1397 به‌طور متوسط ساليانه 723 هزار نفر به جمعيت شاغل اضافه شده است که 367 هزار نفر آن مرد و 356 هزار نفر آن زن بوده‌اند اما در بهار 1398 نسبت به بهار 1397، 321 هزار نفر به جمعيت شاغلان اضافه شده است که در این ميان 354 هزار نفر آن مردان بوده‌اند و جمعيت شاغلان زن، 32 هزار نفر کاهش داشته است.

این آمارها همچنین نشان می‌دهد که از رقم نزدیك به 320 هزار نفر افزایش اشتغال رخ داده در بهار 1398، حدود 116 هزار نفر در بخش کشاورزی،40  هزار نفر در بخش خدمات و 168 هزار نفر در بخش صنعت بوده است.

بررسی ترکيب شهری و روستاییِ افزایش اشتغال 321 هزار نفری در بهار 1398 نشان می‌دهد این افزایش اشتغال به‌صورت متوازن رخ نداده است به‌گونه‌ای که 420 هزار نفر در مناطق شهری به شاغلان اضافه شده و 98 هزار نفر در مناطق روستایی از تعداد شاغلان کاسته شده است. البته با توجه به در دست اجرا بودن قانون اشتغال روستایی، لازم است ارزیابی عملكرد این قانون با دقت نظر بيشتری مدنظر قرار گيرد.

همچنین آمارها نشان می‌دهد که از 420 هزار نفر افزایش اشتغال رخ داده در مناطق شهری، 97 هزار نفر آن به بخش خدمات، 183 هزار نفر به بخش صنعت و 140 هزار نفر به بخش کشاورزی مربوط است. همچنين در مناطق روستایی به‌ترتيب در بخش کشاورزی 25 هزار نفر، در بخش صنعت 16 هزار نفر و در بخش خدمات 57 هزار نفر، کاهش اشتغال وجود داشته است.

تغيير در جمعيت بيكار

طی سه سال منتهی به بهار 1397 به‌طور متوسط ساليانه 262 هزار نفر به جمعيت بيكار اضافه شده است که در این ميان 153 هزار نفر آن مرد و 102 هزار نفر آن زنان بوده‌اند اما در بهار 1398 نسبت به بهار 1397، جمعيت بيكار 365 هزار نفر کاهش داشته ضمن این‌که جمعيت بيكار مردان 227 هزار نفر و جمعيت بيكار زنان 138 هزار نفر کاهش داشته است. همچنين جمعيت بيكار جوان 24-15 ساله، 130 هزار نفر و بيكاری تحصيلکردگان عالی نيز، 20 هزار نفر کاهش نشان می‌دهد. كاهش جمعيت بيكار به همراه كاهش نرخ مشاركت و جمعيت فعال و افزايش قابل توجه جمعيت غيرفعال در مردان و زنان، نشان مي‌دهد كه به‌دليل نامساعد بودن وضعيت بازار، افراد بيكار از جست‌وجوي كار دلسرد شده و از بازار كار خارج شده‌اند و در اين بين سهم عظيم زنان با توجه به تركيب 50 درصدي جمعيت زنان از جمعيت در سن كار، قابل تامل و توجه است. لازم است برای جلوگيری از تداوم این اتفاق در فصول بعدی، انگيزه و دلایل خروج این افراد از بازار کار مورد بررسی جدی قرار گيرد.

نرخ بیکاری

هر چند آمار نشان می‌دهد نرخ بيكاری در فصل بهار 1398 نسبت به فصول مشابه در سه سال اخير کاهش داشته است اما با توجه به سایر شاخص‌های بازار کار، بايستي توجه داشت كاهش نرخ بيكاري نه به‌دليل افزايش اشتغال قابل توجه بلكه به‌دليل خارج شدن افراد از بازار كار و افزايش قابل توجه جمعيت غيرفعال رخ داده است. نتایج برآوردهای مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد در صورتي كه اين افراد از بازار كار خارج نمي‌شدند نرخ بيكاري كل كشور به 9/13 درصد مي‌رسيد كه نسبت به نرخ اعلام شده 1/3 درصد بيشتر است. در واقع در صورتي كه افراد خارج شده از بازار كار در فصل بهار 1398 همچنان تقاضاي شغل داشتند نه‌تنها نرخ بيكاري 3/1 درصد كاهش نمي‌يافت بلكه 6/1 درصد نيز افزايش مي‌يافت. اين موضوع در نرخ بيكاري زنان بسيار جدي‌تر است، به‌طوري كه با اين فرض نرخ بيكاري زنان به جاي 3/17 درصد به 1/28 درصد مي‌رسيد.