داود علیزاده:

خشکسالی‌ها و کم‌آبی‌های سال‌های اخير از طرفي و همچنين اهميت امنيت غذايي کشور در شرايط حال حاضر کشور از طرف ديگر، لزوم بررسي و درك تاثير رخدادهای هواشناسي و هيدرولوژيکي را بر بخش کشاورزی، برای افزايش عملکرد و کاهش خسارات، امری اجتناب‌ناپذیر می‌کند. 

يکي از بخش‌های مذکور، کشاورزی است. بخش کشاورزی و توليدات آن در هر منطقه به‌شدت تابعي از شرايط اقليمي آن منطقه است. اطلاع از وضعيت جوی کوتاه‌مدت و میان‌مدت بر عملکرد اين بخش تاثير بسزايي دارد که اين امر در مباني علم هواشناسي کشاورزی مطرح می‌شود. در هواشناسي کشاورزی مواردی چون پهنه‌بندی زراعي، برنامه‌ریزی عمليات کشاورزی، پايش خشکسالی‌ها و سرمازدگی‌ها، برنامه‌های مقابله با آفات و بیماری‌ها و غيره مورد بررسی قرار می‌گیرد که درنهايت با تعيين دقيق تقويم و برنامه‌ریزی کشت و ساير عوامل، افزايش راندمان اين بخش را دربر خواهد داشت.

در حال حاضر، استفاده از علم هواشناسي و شاخه‌های آن در بخش‌های مختلف کشور از جمله حمل ‌و نقل هوايي و دريايي و صدور پیش‌آگاهی‌ها و اخطارها در مورد رخدادهای مخرب جوی مانند طوفان، سيل، دماهای بسيار زياد يا کم و به‌تازگی پديده گرد و غبار، امری بسيار رايج و مورد قبول است؛ به‌طوری‌که سازمان‌ها و دستگاه‌های متولي اين امر در موارد مذکور، جايگاه خود را در ميان ساير دستگاه‌ها پیداکرده‌اند و پذيرش و استفاده اين موارد از سوی مردم و مسوولان مقوله‌ای رايج شده است.

با توجه به رویکرد جدید در طرح راهبردی سازمان هواشناسی کشور، همه فعالیت‌ها بایستی در راستای کاربردی کردن خدمات و توجه به کاربر نهایی مدون گردد. گروه‌های کاری داده‌های هواشناسی بسیار متنوع هستند؛ اما یکی از مهم‌ترین آن‌ها فعالین بخش کشاورزی و تامین مواد غذایی است. با این نگرش کاربر نهایی موردتوجه بوده و سازمان به دنبال آن است که از ابتدای نیازسنجی تا انتهای به‌کارگیری داده‌های هواشناسی در کار که منجر به افزایش تولید در بخش مواد غذایی می‌شود با کاربران نهایی همراه باشد. بر این اساس، طرح سامانه توسعه هواشناسی کاربردی (تهک) کشاورزی پس ازنظر خواهی از استان‌ها تدوین و برای اجرا مصوب شد. در ذیل به‌صورت اجمال براساس داده‌های سایت سازمان هواشناسی کشور این سامانه مدیریتی معرفی می‌گردد:

1) محصولات‌ کشاورزی ازنظر کمی و کیفی به‌شدت تحت‌ تأثیر شرایط جوی هر منطقه قرار دارند. در شرایط مناسب جوی میزان بهره‌وری کشاورزی و تامین مواد غذایی می‌تواند به شکل قابل‌توجهی افزایش یابد. همچنین است. برای آفات گیاهی و جانوری، به این معنی که در شرایط مناسب آب و هوایی آفات گیاهی و جانوری مانند قارچ‌ها و حشرات تولیدشده و رشد می‌کنند که می‌توانند خسارات جبران‌ناپذیری به کشاورزی وارد نمایند. این تاثیر دوگانه آب ‌و هوا بر کشاورزی خود نشان از اهمیت و حساسیت بالای هواشناسی کشاورزی است. هواشناسی کشاورزی می‌تواند بامطالعه دقیق هر یک از گونه‌های گیاهی و آفات مرتبط با آن‌ها در شرایط آب و هوایی منطقه به یاری کشاورز آمده و او را در مراحل مختلف کاشت، داشت، برداشت و مقابله با آفات یاری رساند.

2) با توجه به اهتمام دولت تدبیر و امید در راستای اقتصاد مقاومتی از طریق ایجاد امنیت غذایی در کشور، داده‌های هواشناسی و کاربرد آن‌ها در توسعه کشاورزی به‌خصوص در تولید محصولات راهبردی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌شوند. درواقع استفاده بهینه از امکانات موجود و توجه به زمینه‌های کاربردی داده‌های هواشناسی کشاورزی به‌صورت جامع می‌بایست موردتوجه قرار گیرد؛ اما دراین‌بین موانعی مانند منابع انسانی ناکافی، پایین بودن سطح مهارت نیروهای کارشناسی، قدیمی یا ناکافی بودن فناوری، ضعیف بودن امکانات پردازشی، محدود بودن شبکه پایش در سطح ملی و ناپیوستگی داده‌های دیدبانی وجود دارند که باعث بروز محدودیت در ظرفیت خدمت‌رسانی ادارات هواشناسی ‌کشاورزی می‌شوند. به فهرست مشکلات مذکور می‌توان مواردی همچون عدم انتقال به هنگام داده‌ها از مزارع محلی به مراکز پردازش داده و انتقال نتایج از مراکز مذکور به سطح مزارع به سبب نبود سامانه‌های برخط و به هنگام تبادل داده و اطلاعات را نیز اضافه نمود.

3) برای پیشگیری از افت کمی و کیفی محصولات کشاورزی، کاهش خسارات ناشی از بلایای طبیعی جوی، برطرف کردن ضعف سیستم‌های اطلاع‌رسانی، پیشگیری از اتلاف زمان، انرژی و منابع مالی به دلیل سهل‌انگاری یا نداشتن کارایی کارکنان موثر در تولید محصولات هواشناسی کشاورزی، اهمیت پرداختن به ایجاد سامانه‌ای برای ترویج اطلاعات هواشناسی کشاورزی آشکار می‌شود.

این سامانه ارتباط دو سویه با کاربرنهایی را برقرار کند دارای بخش‌های زیر است: شناسایی کاربران نهایی، نیازسنجی، تهیه داده و محصول، سامانه‌های توزیع داده و محصول (بر اساس هر گروه کاربری)، ظرفیت‌سازی (آموزش در درون و برون سازمان)، نظر سنجی و بازخورد، مستندسازی با وجود اهميت و کاربردهای ذکرشده برای علم هواشناسي کشاورزی تابه‌حال جايگاه اين شاخه از علم، ساختارهای مطلوب آن، اعتبارات مورد نیاز و ساير زیرساخت‌های لازم موردتوجه قرار نگرفته است که انتظار می‌رود تصمیم‌گیران و مسوولان، اين امر را موردتوجه قرار دهند. تاثير آب‌ و هوا بر توليد محصولات کشاورزی و غذايي اهميت اساسي دارد. با افزايش روزافزون جمعيت، نوسانات کمی و کیفی عملکرد محصولات کشاورزی، عواقب اقتصادی جدی را در پي خواهد داشت که ممکن است باعث بروز مشکلات اجتماعي بزرگي شود. امروزه که عملکرد محصولات زراعي به ظرفيت پتانسيل خود نزديك می‌شود توليدات کشاورزی در مقابل آب‌ و هوا آسیب‌پذیرتر شده‌اند. محصولات کشاورزی از نظر کمی وکيفي به شدت تحت تاثير شرايط جوی هر منطقه قرار دارند. در شرايط مناسب جوی ميزان بهره‌وری کشاورزی و تامين مواد غذايي می‌تواند به شکل قابل‌توجهی افزايش يابد. همچنين در شرايط مناسب آب و هوايي آفات گياهي و جانوری مانند قارچ‌ها و حشرات تولیدشده و رشد می‌کنند که می‌توانند خسارات جبران‌ناپذیری به کشاورزی وارد کنند. اين تاثير دوگانه آب‌وهوا بر کشاورزی، خود نشان از اهميت و حساسيت بالای هواشناسي کشاورزی است. با توجه به اهتمام دستگاه‌های مختلف در راستای اقتصاد مقاومتي از طريق ايجاد امنيت غذايي در کشور، داده‌های هواشناسي و کاربرد آن‌ها در توسعه کشاورزی به‌خصوص در توليد محصولات راهبردی، از اهميت ویژه‌ای برخوردار می‌شوند. 

در واقع استفاده بهينه از امکانات موجود و توجه به زمینه‌های کاربردی داده‌های هواشناسي کشاورزی به‌صورت جامع می‌بایست موردتوجه قرار گيرد؛ اما در این ‌بین، موانعي مانند منابع انساني ناکافي، پايين بودن سطح مهارت نيروهای کارشناسي، قديمي يا ناکافي بودن فناوری، ضعيف بودن امکانات پردازشي، محدود بودن شبکه پايش در سطح ملي و ناپيوستگي داده‌های ديدباني وجود دارند که باعث بروز محدوديت در ظرفيت خدمت‌رسانی ادارات هواشناسي کشاورزی می‌شوند. به فهرست مشکلات مذکور می‌توان مواردی همچون عدم انتقال به هنگام داده‌ها از مزارع محلي به مراکز پردازش داده و انتقال نتايج از مراکز مذکور به سطح مزارع به سبب نبود سامانه‌های برخط و به هنگام تبادل داده و اطلاعات را نيز اضافه کرد. برای پيشگيری از افت کمی وکيفي محصولات کشاورزی، کاهش خسارات ناشي از بلايای طبيعي جوی، برطرف کردن ضعف سامانه‌های اطلاع‌رسانی، پيشگيری از اتلاف زمان، انرژی و منابع مالي به‌دليل سهل‌انگاری يا نداشتن کارايي کارکنان موثر در توليد محصولات هواشناسي کشاورزی، اهميت پرداختن به ايجاد سامانه‌ای برای توسعه اطلاعات هواشناسي کشاورزی آشکار می‌شود. سامانه تهك توسعه هواشناسي کاربردی کشاورزی، با همين هدف در سازمان هواشناسي کشور راه‌اندازی شده است. 

تامين بودجه جهت فراگير کردن خدمات اين سامانه می‌تواند کمك شاياني به افزايش بهره‌وری بخش کشاورزی کند. با توجه به پتانسیل‌های بخش هواشناسي کشاورزی بايد دستگاه‌های مرتبط، حمایت‌های لازم را از اين بخش به عمل‌آورند. 

بخش کشاورزی برای اجرای طرح‌های مختلف از جمله تعيين و اجرای الگوی کشت متناسب با هر منطقه، اجرای طرح‌های آبياری و همچنين جهت اجرای طرح‌های عمراني، ملزم به هماهنگي و همکاری با سازمان هواشناسي کشور شود. همچنين با تامين اعتبار مناسب به‌منظور گسترش خدمات بخش هواشناسي کشاورزی و ارائه آموزش‌های لازم به کشاورزان، گسترش شبکه اطلاع‌رسانی و تامين نيروی انساني متخصص به اعتلای جايگاه اين بخش مهم کمك شاياني خواهد کرد.

با همه موارد یاد شده، تحقیق میدانی و گزارش‌های رسیده از بی‌اطلاعی و بهره نگرفتن صحیح از سامانه تهک و اخبار هواشناسی در بخش کشاورزی بوشهر حکایت دارد. این قصور یا از جانب سازمان هواشناسی صورت گرفته است که اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی را به صورت کامل انجام نداده و یا ارگان‌های مربوط... هرچند کشاورزان نیز خود باید در پی کسب آگاهی لازم از مکانیسم‌های مدرن در صنعت کشاورزی باشند. جایی که کشاورزان می‌بایست با آگاهی از وضعیت اقلیمی و جغرافیایی سال زراعی منطقه خود، به انتخاب محصول مورد کشت بپردازند تا از یک‌سو از آفات و زیان‌های وارده به خود و جامعه جلوگیری کنند و از سوی دیگر تولید محصولات براساس نیازسنجی کشت شود.

هر ساله موج زیان‌های بخش کشاورزی در زمینه‌های مختلف مشاهده می‌شود. کشاورز محصولی را انتخاب کرده است که در فصل برداشت بیش از نیاز بازار عرضه می‌شود و یا نسبت به کشت محصولی اقدام کرده است که در آن سال زراعی نسبت به میزان بارش، آب موجود منطقه‌ای و ... کشت موفقی را در پی نخواهد داشت و یا براساس وضعیت اقلیمی سالی که گذشته، اقدام به کشت محصولی، پربازده نخواهد بود و ... این مسائل بدون نگاه علمی دقیق و بهره گرفتن از مکانیزم‌های بین رشته‌ای ممکن نیست. از این رو همان طور که یاد شد، سازمان هواشناسی در تعامل با وزارت‌های مربوطه اقدام به راه اندازی سامانه تهک کرده است.

نکته دیگر اینکه در سازمان هواشناسی نیز باید عزم تعامل و همکاری با بخش‌های دیگر همچون کشاورزی، دامپروری، شیلات و ... بیش از پیش شود تا شاهد رشد این صنایع در آینده شود.