بامداد جنوب: کمتر از چهار هفته دیگر، ایران گام بعدی را برای کاهش تعهدات هسته‌ایش برخواهد داشت و مشخص است که در این مسیر در تهران دقت خواهد شد اشتباهی پیش نیاید و دشمن از این مسائل بهره‌برداری نکند. انفعال طرف اروپایی در برابر اقدامات امریکا و فشار روزافزون امریکا بر کشورمان چاره‌ای جز مقابله با واشنگتن نگذاشته است.
جدیت ایران در کاستن از تعهدات برجامی تاکنون بستر را برای برداشتن دو گام هموار ساخته و تهران سطح و ابعاد غنی‌سازی خود را فراتر از برجام برده‌است که در صورت اجرا نکردن متقابل تعهدات، احتمال برداشتن گام سوم در سه هفته آینده دور از ذهن نیست.
کاهش پلکانی تعهدات ایران در برجام تاکنون ادامه یافته و دیروز سه‌شنبه 22ام مردادماه بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی روز در حاشیه مراسم آغاز عملیات احداث مرکز تحقیقات ملی جداسازی و توسعه کاربرد ایزوتوپ‌های پایدار، اظهار کرد: ما الان با ظرفیت خوبی تولید می‌کنیم و موجودی‌مان هم حداقل ۶۰ تا ۷۰ کیلو بیش از ۳۰۰ کیلوگرم است و میزان آن هم به سرعت افزایش می‌یابد. از هجدهم اردیبهشت‌ماه امسال و فرارسیدن نخستین سال‌روز خروج امریکا از برجام که ایران خود را در اجرای توافق هسته‌ای تنها یافت، بر پایه مصوبه شورای‌عالی امنیت ملی، مسیر کاهش تعهدات را در برجام در پیش گرفت و اینک در آستانه برداشتن گام سوم قرار دارد.
اجرای گام نخست برجام برای نخستین‌بار دوشنبه دهم تیرماه رسانه‌ای شد که محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان از افزایش میزان ذخایر اورانیوم خبر داد. ظریف در حاشیه مراسم بزرگداشت مرتضی صفاری نطنزی، نماینده فقید مردم نطنز و قمصر در پاسخ به پرسشی مبنی بر این‌که آیا ایران مرز ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده را رد کرده است، گفت «آنطور که من اطلاع پیدا کرده‌ام ایران طبق برنامه‌اش از مرز ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده عبور کرده و این را هم قبلا اعلام کرده بودیم».
در مرحله نخست اجرای کاهش تعهدات برجامی، امیدواری تهران به اجرای تعهدات متقابل به‌ویژه از سوی طرف اروپایی بالا بود و از این‌رو مقامات کشورمان در فرصت‌های مختلف همواره بر جدیت خود برای کاهش تعهدات تاکید می‌ورزیدند تا این‌که اجرایی تشدن «اینستکس»، ایران را به انجام وعده خود مصمم کرد.
ایران همواره خود را پایبند به برجام معرفی می‌کند و عبور سطح و ابعاد غنی‌سازی اورانیوم را بر پایه بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام می‌داند؛ بندهایی که برای تهران این حق را قائل شده در صورت اجرا نشدن برجام از طرف مقابل، به‌صورت جزئی یا کلی تعهدات خود را به حالت تعلیق درآورد. لازم به ذکر است که در برجام، ۳۰۰ کیلوگرم برای میزان ذخایر اورانیوم 67/3 درصد و همچنین ۱۳۰ تن برای ذخایر آب سنگین در نظر گرفته شده است.
حدود دوماه بعد یعنی میانه تیرماه، ایران به ناچار قدم دوم خود را نیز برداشت و در این مرحله غنی‌سازی اورانیوم از 67/3 به 5/4 درصد افزایش یافت. سخنگوی سازمان انرژی اتمی هم‌زمان با رونمایی از اقدام دوم ایران، تاکید کرد که «غنی‌سازی ۲۰ درصدی از گزینه‌های مطرح در برنامه‌های مربوط به گام سوم کاهش تعهدات برجامی جمهوری اسلامی ایران است».
امروز نزدیک به سه هفته تا 16ام شهریورماه و پایان مهلت دو ماهه برای برداشتن گام سوم زمان باقی است. در ارتباط با این‌که در گام سوم ایران از چه اقداماتی رونمایی خواهد کرد، چندی پیش کمالوندی اعلام کرد که «افزایش تعداد سانتریفیوژها، نصب دوباره سانتریفیوژهای IR-2 و IR-2M، افزایش تعداد سانتریفیوژهای فعال در آبشارهای غنی‌سازی و غنی‌سازی ۲۰ درصدی از گزینه‌های مطرح در گام سوم است».
از نگاه ناظران گام‌های رو به عقب ایران در برجام ارتباط مستقیمی با محقق نشدن مطالبات برجامی این کشور دارد؛ تهران که تاکنون طبق گزارش‌های پیاپی مسوولان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به مفاد برجام پایبند مانده اما از مزایای اقتصادی آن بهره‌مند نشده است. حتی باوجود این‌که چندی پیش در نشست کمیسیون مشترک برجام از اجرای اینستکس خبر داده شد اما تاکنون نشانه‌ای از آن به چشم نمی‌خورد.
ششم مردادماه نیز در جریان نشستی که بین معاونان و مدیران کل سیاسی ایران و ۱+۴ (آلمان، فرانسه، روسیه، چین و انگلیس) و نماینده اتحادیه اروپا در هتل کوبورگ وین برگزار شد، اروپایی‌ها تلاش کردند ایران را از اجرای پلکانی کاهش تعهدات منصرف سازند اما بعید است که ایران تا تحقق وعده‌های طرف مقابل از مسیر در پیش گرفته خارج شود.
در میان کشورهای اروپایی، فرانسه بیشترین تکاپو را برای منصرف کردن ایران از تداوم کاهش تعهدات و نجات برجام به کار بسته و چندین تماس امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه با «حسن روحانی» همتای ایرانی او در این راستا قابل ارزیابی است. ضمن این‌که رئیس‌جمهوری فرانسه امانوئل بن، مشاور دیپلماتیک خود را نیز راهی تهران کرد تا بلکه مطالبات پاریس محقق شود.
اما مقامات ایران عزم خود را برای کاستن تدریجی از تعهدات مندرج در برجام جزم کرده‌اند و این بستگی به طرف مقابل دارد که تهران تا چه حد در این مسیر پیش رود. در همین ارتباط بود که روحانی در گفت‌وگو با مکرون، عادی‌سازی روابط نفتی و بانکی را گام اول از تعهدات مورد انتظار ایران از اروپا دانست و گفت: متاسفانه به‌رغم پایبندی کامل ایران به تعهدات، تنها بخشی اندک از منافع اقتصادی ایران تامین شد و پس از خروج امریکا از برجام نه تنها شاهد اقدام جدی از سوی اروپا در این زمینه نبودیم، بلکه برخی از شرکت‌های اروپایی نیز در پیروی از تحریم یکجانبه امریکا، از ایران خارج شدند.
از نگاه بسیاری از کارشناسان، اگر اروپا از اراده و توان لازم برای نجات برجام برخوردار است منطقا باید قبل از کاهش افزون‌تر تعهدات از سوی ایران برای نجات این توافق که بیش از یک دهه برای دستیابی به آن زحمت کشیده، وارد عمل شود. در غیر این‌صورت با گذر زمان، بازگشت به نقطه اول برای ایران و اروپا دشوارتر خواهد شد ضمن این‌که تشدید تنش‌ها و تعمیق شکاف‌ها راه‌های بازگشت را برای هر دو طرف خواهد بست.
