داود علیزاده:

کارگاه آموزشی یک‌روزه طرح حفاظت از پلنگ ایرانی با حضور پنج استان (بوشهر، چهارمحال وبختیاری، کهکیلویه وبویراحمد، فارس و خوزستان) منطقه زاگرس جنوبی در بوشهر برگزار شد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر در این کارگاه آموزشی گفت: استان‌های بوشهر، فارس، خوزستان، کهگیلویه و بویر احمد و چهارمحال و بختیاری پنج استان منطقه زاگرس جنوبی به عنوان زادگاه پلنگ ایرانی هستند که در این کارگاه آموزشی حضور پیدا کردند.

فرهاد قلی‌نژاد در ادامه با تاکید بر اینکه شرکت پتروشیمی کاویان در راستای مسوولیت‌های اجتماعی خود تصمیم به حمایت از یک گونه جانوری داشت که با وجود چند پیشنهاد اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر این شرکت حمایت از گونه پلنگ ایرانی را برگزید، افزود: پلنگ ایرانی در کشور جزء گونه‌های حمایت شده و مهم و از جمله ۳۰ گونه‌ای است که در برنامه ششم توسعه حمایت از آنها مورد تاکید جدی قرار گرفته است.

وی در ادامه با بیان اینکه این کارگاه آموزشی در راستای اقدام برنامه‌های عملی و ملی در استان‌های جنوب غربی برای حفاظت از پلنگ ایرانی برگزارشده است، تصریح کرد: بعد از این کارگاه نیز برنامه آموزشی ویژه روستاها در استان‌های هدف اجرائی می‌شود که در کنار این آموزش‌ها آموزش کارشناسان و جوامع محلی نیز مورد تاکید قرار دارد. در این کارگاه آموزشی سعی شد با جمع‌آوری راهکارها و تدوین آن در راستای حفاظت از پلنگ ایرانی گامی موثر برداریم.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر با اشاره به اینکه در این راستا سازمان‌های مردم‌نهاد استان بوشهر همیشه یار و یاور ما در حفاظت محیط زیست بودند و در بستر تشکل‌های خود حرف‌های زیادی برای گفتن در این زمینه دارند، تاکید کرد: این تشکل‌ها همواره ثابت کردند برای انجام کارهای بزرگ پای کار هستند و از هیچ تلاشی در راستای حفاظت از محیط زیست دریغ نمی‌کنند.

قلی‌نژاد با بیان اینکه استان بوشهر از لحاظ تنوع زیستی در جنوب ایران قرار دارد و از جمله استان‌های نخست کشور در موضوع تنوع زیستی به شمار می‌رود، یادآور شد: کل، بز، قوچ، میش، پلینگ، لاک پشت و دلفین گوژپشت از جمله گونه‌های جانوری شاخص زیستگاه‌های طبیعی استان بوشهر به شمار می‌رود. در واقع طبیعت ما در کشور طبیعتی مظلوم است و باید همه در طبیعت برای حفظ آن آستین همت را بالا بزنیم.

مدیرعامل پتروشیمی کاویان نیز در این کارگاه گفت: صنعت پتروشیمی به‌عنوان صنعتی مهم در راستای جلوگیری از خام‌فروشی و ایجاد زنجیره ارزش است که در این راستا حفاظت محیط زیست به عنوان مقوله‌ای مهم در توسعه پایدار این صنعت به‌شمار می‌رود.

رمضان اولادی با اشاره به اینکه در این زمینه شرکت پتروشیمی کاویان در قالب مسوولیت‌های اجتماعی خود طرح حفاظت از پلنگ ایرانی را مورد حمایت ویژه خود قرار داده است، افزود: این شرکت تلاش می‌کند با نهادینه‌سازی فرهنگ حفاظت از محیط زیست و به‌ویژه گونه در حال انقراض پلنگ ایرانی حضور پررنگی در عرصه فعالیت‌های محیط زیستی داشته باشد.

پلنگ ایرانی یکی از گونه‎های جانوری کمیاب و از بزرگ‌ترین زیرگونه‌های پلنگ به‌شمار می‌رود که بومی غرب آسیا است. بر اساس تخمینی که در سال 2002 صورت گرفت، شمار پلنگ‌های ایران بالغ 550 تا 850 قلاده برآورد شده است. با توجه به اینکه ایران مهم‌ترین زیستگاه این گونه حیوانی در خاورمیانه محسوب می‎شود با این حال تراکم جمعیتی پلنگ در ایران بسیار پایین است و ۰٫۰۶ تا ۰٫۱ قلاده در هر ۱۰۰ کیلومترمربع برآورد شده است که این به معنای این است که این حیوان در معرض انقراض قرار دارد. از این‌رو حفظ بقای این حیوان امروز یکی از دغدغه‌های اصلی متولیان حوزه جانوری و محیط زیست به‌شمار می‎رود.

بدیهی است که اصلی‌ترین تهدید پیش‌روی بقای پلنگ جدا شدن زیستگاه‌ها و قطع ارتباط ژنتیکی گروه‌های مختلف این حیوان است که معمولا به تشکیل گروه‌های بسیار کوچک منجر شده ‌است؛ به‌طوری‌که در همه قلمرو زیستی این حیوان هیچ گروه جمعیتی وجود ندارد که دربرگیرنده بیش از ۱۰۰ پلنگ بالغ باشد. کاهش طعمه بر اثر شکار انسان‌ها، گسترش زیربنایی، مزاحمت‌های انسانی و از میان رفتن زیستگاه (شامل چیدن گیاهان و قارچ‌های خوراکی، ساخت معدن، جاده‌سازی، جنگل‌زدایی، آتش‌سوزی و چرای دام) عواملی‌ است که منجر به تکه‌تکه شدن زیستگاه‌های حیوان شده ‌است. از این‌رو، از بین رفتنِ پلنگ به دنبال شکار و استفاده از طعمه مسموم، تخریب زیستگاه‌های این گونه و تصادفات جاده‌ای، سازمان حفاظت محیط زیست را بر آن داشته است تا برنامه جامع مدیریت و حفاظت پلنگ ایرانی را با بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی ایرانی تدوین کند. بیمه پلنگ ایرانی یکی از فصول برنامه ملی حفاظت و مدیریت پلنگ ایرانی است که در اواخر سال ۱۳۹۴ از سوی ریاست سازمان حفاظت محیط زیست ابلاغ شد.

همچنین چهارم اردیبهشت‌ماه 95 تفاهمنامه‌ای میان سازمان حفاظت محیط زیست و شرکت بیمه ما، برای بیمه پلنگ ایرانی و خسارات اشخاص ثالث و دام امضا شد؛ بر اساس این تفاهمنامه بیمه ما ضمن افزون بر اینکه حامی پلنگ ایرانی شد، حامی بخش آگاهی‌رسانی با رویکرد حفاظتی نیز محسوب شد. هدف کلی این بیمه‌نامه شامل ارتقای سطح کیفی حفاظت از زیر گونه در معرض خطر انقراض پلنگ ایرانی در گستره وسیع پراکنش آن در کشور از طریق ساماندهی و جبران خسارات وارد شده به اشخاص ثالث و کنترل تعارضات و کاهش تلفات ناشی از فعالیت‌های انتقامجویانه افراد و بهبود شرایط حفاظتی در مناطق حادثه‌خیز همگام با اطلاع‌رسانی و ترویج فرهنگ حفاظتی می‎شود.

در بالا اشاره شد که ایران مهم‌ترین زیستگاه پلنگ ایرانی به‌شمار می‎رود که بخشی از این زیستگاه‎ها‌ی مهم در استان بوشهر (دشتستان، تنگستان و دشتی) واقع شده است. از این‌رو بهمن‌ماه 97 با توجه به اینکه دشتستان به‌عنوان بهترین زیستگاه پلنگ ایرانی در استان شناخته شد، دبیرخانه‌ای در استان بوشهر و در این شهرستان جان گرفت که به‌واسطه آن فعالیت‌های حفاظتی حول گونه مهم و با ارزش پلنگ ایرانی در استان بوشهر متمرکز شد؛ دبیرخانه‌ای که وظیفه اصلی آن اقدام بر اساس برنامه ملی و نقشه راه حفاظت از پلنگ ایرانی بود.

با تاکید فرهاد قلی‌نژاد، مدیرکل محیط زیست استان بوشهر که ایده اولیه و راهبری این دبیرخانه از آن او بود، با راه‎اندازی این دبیرخانه این نتایج حاصل شد: تهیه برنامه جامع حفاظت از پلنگ ایرانی؛ بر اساس این برنامه که نتیجه تلاش متخصصان حیات وحش در دشتستان و استان بوشهر بوده است و در فاصله 20 روز از آغاز فعالیت این دبیرخانه تهیه شد، نقشه‌راهی برای فعالیت‌های دبیرخانه و برنامه زمانبندی لازم تهیه و پس از تصویب در کارگروه حیات وحش استان درحال اجرا است.

نقشه زیستگاه‌های پلنگ ایرانی در استان بوشهر و منطقه گیسکان دشتستان (منطقه پایلوت ملی حفاظت مشارکتی از پلنگ ایرانی) تهیه شد و بر اساس آن زیستگاه‌های مهم استان بوشهر مشخص و استان به سه منطقه برای برنامه‌های پایشی و آموزشی تقسیم شد. فایل‌های مربوط به هر شهرستان تهیه و از سوی محیط‌بانان مطلع و باسابقه تکمیل و یک نفر در هر شهرستان به‌عنوان رابط پلنگ مشخص و معرفی شد.

تهیه نقشه زیستگاهی و معرفی رابطان آموزش پلنگ در گستره پنج استان جنوبی کشور شامل فارس، خوزستان، کهگلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری نیز از دفتر حیات وحش سازمان و ادارات‌کل محیط زیست استان‌های مورد اشاره درخواست شد که با تکمیل فایل‌های مربوط به هر استان، بانک اطلاعاتی پلنگ ایرانی در استان‌های جنوب غربی کشور به مرکزیت استان بوشهر و شهرستان دشتستان تکمیل خواهد شد.

کارگاه آموزشی رابطان پلنگ این استان‌ها با تاکید بر آموزش تشکلات مردم‌نهاد با حضور نمایندگان تشکلات مردم‌نهاد استان‌های جنوب غربی کشور و مهمانان و اساتید برجسته کشوری، اجرا و فاز آموزش بومیان از اواسط شهریورماه مطابق با برنامه جامع انجام خواهد شد. افزایش تعداد دوربین‌های تله‌ای و افزایش تله دوربین‌گذاری و برنامه‌های پایشی به‌منظور ثبت حضور پلنگ در مناطق در همان ابتدا آغاز و همچنان ادامه دارد که علاوه بر کنترل امنیت زیستگاه، سبب افزایش اطلاعات و داده‌های حضور پلنگ در این مناطق شده است.

استفاده از ظرفیت‌های صنایع استان و امضای تفاهمنامه با یکی از صنایع استان (پتروشیمی کاویان) در راستای مسوولیت‌های اجتماعی آن شرکت از طریق حفاظت از گونه مهم و در معرض خطر پلنگ ایرانی، اقدامی دیگر در راستای اهداف برنامه جامع پلنگ ایرانی در استان بوشهر بوده است. جانمایی و آغاز ساخت تعداد هشت آبشخور در زیستگاه‌های معرفی شده پلنگ ایرانی در استان بوشهر برای استفاده پلنگ و گونه‌های مورد تغذیه پلنگ که سبب افزایش کیفیت و مطلوب بودن زیستگاه و جلوگیری از مهاجرت پلنگ و این گونه‌های با ارزش خواهد شد.

محتوای آموزشی مورد نیاز برای آموزش بومیان و استفاده در مدارس زیستگاه‌های پلنگ در سطح استان‌های تحت پوشش تهیه و به محض شروع این آموزش‌ها در اختیار تسهیل‌گران قرار خواهد گرفت. ضمن اینکه این محتواها هم‌اکنون نیز به‌مناسبت‌های مختلف در اختیار عموم قرار گرفته و در مناطق سه‌گانه زیستگاهی پلنگ به‌صورت محدود توزیع شده است.

ایجاد سازوکار جدید برای پرداخت خسارات وارده به بومیان بر اثر حمله پلنگ که بر اساس منابع موجود و مطابق چارت انجام خواهد پذیرفت و فرم‌های مورد نیاز از سوی مامورین محیط زیست و رابطان مشخص شده تکمیل و سپس در کارگروه استانی تعیین تکلیف خواهد شد. ایجاد بانک ژن در مرکز استان برای نگهداری نمونه‌های ژنی پلنگ ایرانی در استان بوشهر و ایجاد آرشیو تصاویر و نمایه‌های حضور پلنگ در محل دبیرخانه پلنگ ایرانی در استان بوشهر، ارتباط دائمی و موثر دبیرخانه با ادارات محیط زیست شهرستان و رصد اتفاقات مربوط به این‌گونه مهم در سطح استان بوشهر و گزارش گیری مداوم از وضعیت پلنگ در مناطق مذکور سایر مستندات و اقدامات انجام شده از سوی دبیرخانه پلنگ در محل دبیرخانه موجود بوده و درصورت نیاز در دسترس عموم قرار خواهد گرفت.

امید می‌رود در آینده‌ای نزدیک این دبیرخانه بتواند با همفکری و تعامل تشکلات مردم‌نهاد استان، نقش تعیین کننده در زمینه حفاظت و احیای جمعیت پلنگ در استان‌های جنوب غربی کشور ایفا کند.