داود علیزاده:

کارگاه آموزشی جام باشگاه‌های کتابخوانی در بوشهر در حال برگزاری است. این کارگاه به‌منظور آشنایی با جام باشگاه‌های کتابخوانی، نحوه تشکیل باشگاه، شیوه‌های مدرن خواندن کتاب، دسته‌بندی ادبیات کودک، گفت‌وگوی گروهی در ارتباط با کتاب، راهکارهای خلاق به‌منظور تشویق کودکان به کتاب، مستندسازی و الگوهای آن و اجرای برنامه‌ها به‌صورت مشارکتی از مباحثی است که با حضور محمود برآبادی و محمدکاظم متولی مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.

گفتنی است این کارگاه به مدت دو روز (شنبه و یکشنبه دوم و سوم شهریورماه جاری) در دو نوبت صبح و بعد از ظهر با حضور ٥٤ مربی باشگاه‌های کودک و نوجوان سراسر استان در سالن کنفرانس اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان برگزار می‌شود.

جام باشگاه‌های کتابخوانی عنوان طرحی پیشرو و پویا برای راه‌اندازی و فعال کردن باشگاه‌های کتابخوانی کودک و نوجوان در سراسر کشور است. این برنامه حاصل مشاهده فعالیت کودکان و نوجوانان و رسیدن به شناختی از روش‌ها و علایق فردی و اجتماعی آنان است. برای نمونه کودکان و نوجوانان امروزی از فعالیت در فضاهای جمعی و شبکه‌ای لذت می‌برند، دوست دارند هویت خود را در این اجتماعات به اثبات برسانند، همچنین از هر شکلی از رقابت در سطوح کلان استانی، ملی یا جهانی استقبال می‌کنند و برای اعتلای نام و موفقیت شهر یا روستای خود تلاش کنند. به این‌ها می‌توان دسترسی خوب این کودکان و نوجوانان به رسانه‌های جدید و خستگی از برنامه‌های تکراری نظام مدرسه‌ای هم اضافه کرد. البته از آن‌طرف، با وجود همه بحث‌ها و نظرها که کودکان و نوجوانان امروزی را اسیر تکنولوژی معرفی می‌کنند، کنجکاوی‌های و جست‌وجوی آن‌ها برای خواندن و یافتن تجربه‌ها و معناهای جدید، هنوز همچنان زنده است.

این طرح از آنجا پیشرو و پویا خوانده می‌شود که علاوه بر ارائه راه‌حل در خصوص ارتباط با مخاطب و استفاده خلاقانه از زیرساخت‌های موجود می‌تواند در هر شرایط جغرافیایی و بسته به شرایط فرهنگی، اقتصادی و اجرائی مختلف، دوباره طراحی و به اجرا گذاشته شود.

طرح اولیه ایده در یک مدرسه اجرا شد که به پیشنهاد علی‌اصغر سیدآبادی، از بچه‌ها خواسته شد هر کتابی که دوست دارند مطالعه کرده و در گروه‌های کوچک به نقد و بررسی آن بپردازند. در نهایت هر گروه بهترین کتاب را انتخاب کرده و بر اساس استدلال‌هایی که مطرح می‌کردند و اجراهایی که از متن کتاب داشتند، در سطح مدرسه به رقابت می‌پرداختند. در نهایت بهترین باشگاه و بهترین کتاب معرفی می‌شد.

استقبال بچه‌ها از این طرح باعث شد که بعدها این ایده توسط گروهی از نویسندگان کودک و نوجوان به‌نحوی توسعه یابد که با یک برنامه مشخص و حداقلی، بتوان به‌صورت ملی و در میان شهرهای مختلف برگزار شود و به‌عنوان جام باشگاه کتابخوانی برگزار شد. این رویداد امسال به دوره چهارم خود رسیده است. به همین مناسبت اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر در مشارکت با این طرح اقدام به برگزاری کارگاه جام باشگاه‌های کتابخوانی کودک و نوجوان کرده است.

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر در آیین افتتاحیه این کارگاه با تاکید بر لزوم توجه به روش‌های خلاقانه در ترویج فرهنگ کتابخوانی گفت: مربیان باشگاه‌های کتابخوانی نقش اساسی در حوزه کتاب دارند که باید برای تشویق و نهادینه کردن کتاب در بین کودکان، راه‌های خلاقانه و نو ارائه کنند.

فاطمه کرمپور با بیان اینکه یکی از اهداف و رسالت‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ترویج فرهنگ کتابخوانی در بین اقشار مختلف جامعه است که جام باشگاه‌های کتابخوانی یکی از برنامه‌های تاثیرگذار در این راستا است، افزود: با توجه به اهمیت کتاب، برگزاری کارگاه‌های کتابخوانی به‌منظور به‌روزرسانی اطلاعات و تشویق مردم موثر است. کودکان و نوجوانان ذوق و شوق خاصی به کتاب دارند که باید با فراهم کردن شرایط لازم ایجاد عادت به مطالعه در بین این قشر تاثیرگذار در جامعه نهادینه کنیم.

وی با اشاره به اینکه مربیان باشگاه‌های کتابخوانی نقش اساسی در حوزه کتاب دارند، بیان کرد: داشتن علم و آگاهی در حوزه کتاب از بارزترین ویژگی‌های مربیان است که باید به آن مسلط باشند. تشویق کودکان و نوجوانان به کتاب خواندن علاوه بر افزایش اطلاعات عمومی موجب رشد زبانی، شخصیتی و اجتماعی آنان می‌شود. با توجه به پایین بودن سرانه مطالعه همه دستگاه‌ها باید تلاش کنند تا یک حرکت عظیم فرهنگی در جامعه صورت گیرد.

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر در پایان تاکید کرد: تشویق کودکان و نوجوانان به کتاب خواندن علاوه بر افزایش اطلاعات عمومی موجب رشد زبانی، شخصیتی و اجتماعی و مهارت‌های مختلف در زندگی آنان می‌شود.

در همین رابطه بامدادجنوب گفت‌وگویی را با محمود برآبادی و محمدکاظم متولی، اساتید این کارگاه دو روزه انجام داد.

محمود برآبادی که خود نویسنده کتاب کودک و نوجوان است در پاسخ به این سوال که باشگاه کتابخوانی چقدر در جذب مخاطب به سمت کتابخوانی و افزایش سرانه مطالعه کمک کرده است، به بامداد جنوب گفت: اگر این امر را بخواهیم با مساله آمار خود باشگاه کتابخوانی مقایسه کنیم به‌طبع این آمار افزایش داشته است. اعضای باشگاه کتابخوانی افزایش داشته و هم تعداد باشگاه‌ها نیز همچنین؛ اما اگر از لحاظ ایجاد طنین در جامعه و افزایش سرانه مطالعه بخواهیم در نظر بگیریم آنچه انتظار می‌رفت، صورت نگرفت آن ‌هم به دلیل اینکه مسائل بازدارنده افزایش‌یافته است.

وی در ادامه با تاکید بر اینکه عوامل گوناگونی در کاهش کتابخوانی و استقبال از کتاب دخالت دارند؛ جام باشگاه‌های کتابخوانی یکی از فعالیت‌هایی است که می‌تواند تا حدودی در ترویج فرهنگ کتابخوانی و به‌طبع در افزایش سرانه مطالعه تاثیر داشته باشد، افزود: اما آن‌طور که باید و شاید نتوانسته است موفق باشد. این مساله هم چندین دلیل داشته است. از یک‌سو مسائلی که این مدت برای کاغذ اتفاق افتاد و منجر به افزایش قیمت کتاب شد و از سوی دیگر تورمی که خانواده‌ها با آن روبرو بودند باعث شد که توان خرید کتاب کاهش یابد.

این نویسنده کودک در ادامه با تاکید بر اینکه کتاب رقبای دیگری هم دارد، تصریح کرد: بسیاری از اوقات فراغت بچه‌ها را پر می‌کند. مثل فضای مجازی، بازی‌های رایانه‌ای و ... این نکته را هم باید در نظر گرفت که کتابخوانی فعالیتی است که نیاز به تفکر دارد و پیچیدگی ذهن را می‌طلبد درحالی‌که دیگر رقبای آن مثل فیلم، بازی و چت... با بن‌مایه سرگرمی مخاطب را ساده‌تر جذب می‌کنند.

برآبادی در پاسخ به این سوال که چرا موفقیت مجموعه‌هایی مثل هری پاتر در جهان و یا قصه‌های‌مجید در مقیاس کوچک‌تر در ایران کمتر پیش‌آمده است، گفت: موفقیت کتاب‌هایی همچون هری پاتر در دنیا و یا قصه‌های‌مجید چیزی فراتر از اراده نویسنده و کیفیت کتاب را داشتند. تبلیغات و تبدیل‌شدن کتاب به رسانه و فیلم، حجم تبلیغات و... باعث موجی شد که مخاطب‌های بسیاری را برای آن کتاب‌ها جذب کرد. کتاب‌های بسیار دیگری هم بودند و هستند که پتانسیل‌های بیشتری برای مبدل شدن به فیلم، بازی و ... داشتند؛ اما مغفول ماندند.

باین نویسنده با اشاره به خاطره سفر خود به جنوب در سال‌های پخش فیلم قصه‌های‌مجید خاطرنشان کرد: زمان پخش سریال قصه‌های مجید به همراه هوشنگ مرادی‌کرمانی به جنوب آمده بودم. اوایل پخش سریال هم بود؛ اما همه سراغ نویسنده قصه‌های مجید را می‌گرفتند. این نشان از اهمیت تبدیل کتاب به دیگر رسانه‌ها دارد. به‌طبع اگر برای آثار دیگر هم‌چنین اتفاق رخ می‌داد می‌توانستیم شاهد اقبال کتاب و آثار دیگر هم باشیم.

در ادامه محمدکاظم متولی در پاسخ به این سوال که عملکرد استان بوشهر در باشگاه کتابخوانی چگونه بوده است، نیز به بامدادجنوب گفت: بوشهر با توجه به اینکه پیش از این پایتخت کتاب هم بوده و یکی از استان‌هایی است که مهد پرورش چهره‌های ادبی و فرهنگی اعم از شاعران و نویسندگان نیز هست، باعث شده که انس گرفتن با بدنه باشگاه کتاب مناسبت‌تر صورت بگیرد و جام باشگاه‌ها مورد استقبال قرار گرفته است و هرچند قصد مقایسه ندارم؛ اما با توجه به مشارکت مردمی و زیست بومی و بستر فرهنگی که استان بوشهر داشته است می‌توان شاهد نقش موثر این استان نه‌تنها در باشگاه کتاب‌خوانی بلکه در گسترش فرهنگ مطالعه نیز باشیم.

این مدرس کارگاه‌های آموزشی باشگاه‌های کتابخوانی در خصوص نقش کتابدارهای بومی در گسترش فرهنگ کتابخوانی بیان کرد: تجربه سه‌ساله نشان می‌دهد که اگر کتابدارها در هر منطقه از افراد بومی استفاده شود، ارتباط بهتری برقرار می‌کنند. این نکته را هم در نظر بگیریم که در روستاهای دورافتاده و مناطق حاشیه شهری دسترسی به کتاب سخت است و گاهی حتی بچه‌ها به هیچ کتابخانه‌ای دسترسی ندارند، در این شرایط اهمیت حضور کتابدارهای بومی و تسهیل‌گرانی که در این مناطق بتوانند با مردم ارتباط موثر بگیرند دوچندان می‌شود.

وی در توضیح مفهوم تسهیل‌گری نیز افزود: تسهیل‌گری یک رویکرد نوین در حوزه آموزش و فعالیت‌های اجتماعی است که در یک فرایند خلاقانه مشارکتی روند آموزش را بهبود می‌بخشد. از مزیت‌های این روش می‌توان به تولید اعتمادبه‌نفس در افراد و ایجاد باور اشاره کرد.

متولی با تاکید بر اینکه با این روش افراد می‌توانند خلاقانه فکر و خلاقانه عمل کنند، گفت: تسهیل‌گران می‌توانند با توجه به ظرفیت‌های بومی و محلی سرنوشت آن منطقه را تغییر بدهند. در سال‌های اخیر هم دیده شده که باشگاه‌های کتابخوانی که از تسهیل‌گران بهره گرفتند، موفق‌تر عمل کردند و از مثال آن در باشگاه کتابخوانی در بخش اوز لار استان فارس بود که توانستند با مشارکت‌های بومی نه‌تنها در حوزه خود که فراتر از منطقه نیز فعالیت‌هایشان را گسترش دهند.

متولی همچنین ترکیب لیست کتاب پیشنهادی جام باشگاه‌های کتابخوانی را این‌گونه توضیح داد: در واقع این لیست ترکیبی از کتاب‌های لاک‌پشت پرنده، شورای کتاب کودک و فهرست وزارت ارشاد و چند فهرست کتاب‌های پرخوانش است که به‌صورت جمع‌بندی شده از سوی دبیرخانه جام باشگاه‌های کتابخوانی هر ساله منتشر می‌شود.