داود علیزاده:
آهو یکی از
مهمترین گونههای حمایتشده سازمان محیطزیست است که در اکثر دشتهای مسطح واقع
در زیستگاههای استپی و نیمه بیابانی قادر به زندگی است. در گذشته، این گونه در
اکثر مناطق دشتی ایران یافت میشد؛ اما امروزه بهدلیل شکار بیرویه و محدود شدن زیستگاهها،
این گونه در بسیاری از دشتهای ایران نابود شده و تنها در مناطق تحت حفاظت وجود
دارد. از نظر سازمان جهانی حفاظت(IUCN) آهو در زمره
گونههای آسیبپذیر(VU) قرار گرفته و
طبقهبندی CITES گروه مشخصی
را برای این گونه در نظر نگرفته است.
اینگونه در
استان بوشهر جمعیت قابل قبولی دارد. حال با توجه به محدودیت جغرافیایی جزیره خارگ
و افزایش تعداد آهوان این جزیره، مسوولان را برآن داشته است تا تمهیداتی برای
کنترل جمعیتی آهوان خارگ داشته باشند. افزایش تعداد آهوان در محدوده خارگ میتواند
باعث اثرات منفی همچون شیوع بیماری، محدودیت آذوقه و علوفه، افزایش تصادفات جادهای
و... را داشته باشد. پدیدهای که در سالهای پیش نیز باعث تلفات آهوان خارگ شده
بود و در سال 82-83 جمعیت آهوان خارگ را از هزار راس به زیر صد راس پایین آورده
بود.
بامداد جنوب
در گفتوگویی با فرهاد قلی نژاد، مدیرکل حفاظت محیطزیست استان بوشهر به بررسی این
مساله پرداخته است.
در حال حاضر
شمار آهوان جزیره خارگ به چه تعدادی رسیده و این آماربرداری مربوط به چه زمانی
است؟
طی آخرین
آماربرداری از آهوان خارگ که در مردادماه سال جاری صورت گرفت تعداد آهوان بیش از
900 راس تخمین زده شد. برای حفظ بقای این آهوان، اداره کل ضمن اجرای طرح حفاظت از
آهوان خارگ که با پیگیری و عملی کردن برنامههایی از جمله کاهش تصادفات جادهای، ایمنسازی
راهها و اقدامات پیشگیری و کنترل بیماری و... است، برنامهریزی برای کاهش جمعیت
کنونی نیز در دستور کار این اداره کل قرار دارد.
به برنامهریزی
برای کاهش جمعیت آهوان اشاره کردید! افزایش جمعیت آهوان چه مشکلی میتواند داشته
باشد؟
برای حفظ
تعادل زیستی و مدیریت جمعیتی آن با توجه به شرایط خاص جغرافیایی، سوقالجیشی و
اجتماعی جزیره خارگ بهویژه محدودیت زیستگاهی بهدلیل کمبود فضای زیستی و غذا در
جزیره، راهکار اجرائی کنونی، خروج تعدادی از آنها از جزیره و تعدیل جمعیت این
وحوش در حد استانداردهای زیستگاهی است. در صورت انجام نگرفتن اقدامات مدیریتی و در
رأس آنها عملیات تعدیل آهوان، ضمن افزایش آمار تصادفات جادهای، جمعیت این وحوش نیز
در جزیره بهصورت چشمگیری با توجه به پیشبینی زادوولدهای مناسب آنها افزایش
خواهد یافت و نگرانکنندهترین اتفاق، احتمال بروز بیماری در اثر افزایش تراکم آنها
و کمبود فضای زیستی و نامساعد شدن شرایط زیستگاهی است.
پس در واقع
تعدیل آهوان در منطقه خارگ در دستور کار قرار دارد، نه تعدیل تعداد آهوان...، از این
جهت بر روش تعدیل آهوان خارگ تاکید داریم، چراکه شایعاتی مبنی بر صادرات گوشت آهوی
خارگ منتشرشده بود، بههرحال بهعنوان متولی این امر، درباره روش تعدیل و نیز پاسخ
به این شایعه لطفا توضیحاتی بفرمایید؟
طبق روال و
متد علمی جهانی از در دسترسترین روشهای تعدیل جمعیت، صدور پروانه شکار وحوش است؛
اما در جزیره خارگ بهواسطه شرایط خاص امنیتی و اجتماعی این گونه جانوری، هیچگاه
این رویه در دستور کار محیطزیست نبوده است و از اینرو شایعاتی مبنی بر مجوز شکار
و یا صادرات گوشت آهو و ... کاملا بیاساس و کذب است. صادرات گوشت آهو صرفا از طریق
مراکز تکثیر و پرورش آهو در کشور و پس از اخذ مجوزهای لازم از دستگاههای مرتبط
امکانپذیر است که تاکنون از مراکز تکثیر و پرورش این حیوان در استان این فعالیت
اقتصادی صادراتی صورت نگرفته و مجوزی نیز صادر نشده است. شرایط اجتماعی و امنیتی
جزیره در کنار شرایط جغرافیایی عواملی است که عملیات تعدیل و خروج آهوان را با
چالش روبهرو میکند.
ضمن آنکه تردد دریایی برای خروج آهوان و نیاز به اخذ مجوزهای متعدد برای خروج وحوش
با توجه به شرایط این جزیره عملیات مورد نظر را با کندی روبهرو میکند.
در انتخاب زیستگاه
جدید آهوها چه شرایطی را ملاک قرار میدهید؟
بخشی از آهوان
میتواند به زیستگاههای مستعد این پستاندار در کشور منتقل شود که ملاکهای انتخاب
زیستگاه از یکطرف همگرایی ژنتیکی بین آهوان پیرامون زیستگاه انتخابشده و آهوان
خارگ و از طرف دیگر لزوم وضعیت مناسب جغرافیایی، توپوگرافی محل و بهخصوص شرایط مساعد حفاظتی از اینگونه
است. اولویت ادارهکل حفاظت محیطزیست استان بوشهر انتقال آهوان خارگ به زیستگاههای
مکمل و مشابه در استان است.
آلودگیهای
صنعتی حاصل از فعل و انفعالات صنایع نفتی و گازی تهدیدی برای زندگی آهوها به شمار
میرود، شما بهعنوان متولی حفاظت محیطزیست در این زمینه چه اقدامی داشتهاید؟
توسعه صنایع
نفت و گاز در چند دهه گذشته، شرایط را برای زیستن آهوان با توجه به محدود شدن وسعت
زیستگاهی مشکل کرده است؛ بهنحویکه هماکنون آهوان جزیره در کمتر از صد هکتار زیستگاه
مساعد زیست دارند و تردد آنها در سایر مناطق و همچنین بین مناطق مختلف در جزیره، مشکلات
جادهای (تصادفات و تلفات متعدد) و یا تداخل جوامع انسانی را برای آهوان ایجاد
کرده است. تعامل و جلسات متعدد با متولیان صنایع و نفت و گاز در محدود کردن گستره کنونی
صنایع خود و همچنین عدم توسعه نامتوازن در جزیره در کنار الزام آنها به رعایت
ضوابط زیستمحیطی و ترغیب به حمایت از آهوان از جمله اقدامات بوده است. عقد تفاهمنامه
با فلات قاره خارگ در پشتیبانی از آهوان خارگ از نظر مساعدت در تامین علوفه و
کنترل بیماری و همچنین همکاری در انجام پروژه تعیین وضعیت ژنتیکی آهوان جزیره از
اقدامات در حال اجرا است. همچنین طرح حفاظت از آهوان خارگ شامل پیگیری و اجرای بخشی
از اقدامات حفاظتی نظیر کاهش تلفات جادهای، افزایش آبشخورها و تامین علوفه نیز در
حال اجراست.
بیماری از
عوامل تهدیدکننده زیست آهوان است و پیش از این هم شاهد بروز چنین مسالهای برای
آهوان خارگ بودهایم. در حال حاضر این مساله تا چه حد کنترل شده است و اقدامات محیطزیست
برای مقابله با بیماریهای اینگونه جانوری چه بوده است؟
بیشترین تاثیر
بروز بیماری در آهوان خارگ مربوط به اوایل دهه هشتاد بهخصوص سالهای 82 و 83 بوده
است که جمعیت آهوان را از هزار راس به کمتر از صد راس رساند که در آن مقطع بیماری
پوستی جرب باعث این مشکل شد، اقدامات کنونی برای تعدیل آهوان نیز بهمنظور پیشگیری
از افزایش جمعیت و تراکم غیرمتعارف است. سایر موارد بیماری در سالهای اخیر بهصورت
بسیار محدود و مقطعی بوده است. در خصوص دامپزشک طی رایزنیهای انجامشده در سالیان
گذشته، شبکه دامپزشکی شهرستان بوشهر بازدیدهایی از جزیره را در دستور کار خود
دارد. ضمن آنکه در سال جاری یک دامپزشک نیز در ادارهکل محیطزیست استخدام شد که
(تا زمان امکان حضور دائم یک دامپزشک) عملیات سرکشی و بازدید مستمر و دورهای از
آهوان جزیره در حال انجام و در ماههای اخیر بازدیدهای مستمر و بررسی آبشخورها نیز
انجامگرفته است.
مهمترین عاملی
که زندگی آهوها را تهدید میکند چیست؟ شمار آهوهای تلفشده بر اساس این عامل به چه
تعداد میرسد؟
در حال حاضر
محدودیت زیستگاهی و تردد آهوان از محلهای خیابانها و راههای مواصلاتی در جزیره
بزرگترین مشکل تهدیدکننده آهوان است. افزایش جمعیت این چالشها را بیشتر میکند و
متاسفانه سالانه حدود صد راس آهو بهواسطه تلفات جادهای در جزیره تلف میشوند.
شرایط خاص و وضعیت دسترسی آهوان باعث میشود بیشتر تصادفات جادهای علیرغم
اقدامات دامپزشکی و تیمار به مرگ آهوان منجر شود. در هر صورت در هنگام تصادفات
جادهای آهوان آسیبدیده تحت درمان قرار میگیرند.
برای تامین آب
و علوفه آهوهای جزیره چه اقداماتی انجامشده است؟
برای تامین آب
و علوفه با تعبیه مخزن نگهداری آب و احداث آبشخور اقدامات موثر و کافی صورت گرفته
است. در خصوص تامین علوفه نیز شرکتهای نفت فلات قاره با توجه به قرارداد همکاری فیمابین،
مساعدت لازم را در این خصوص انجام میدهد.
سخن پایانی؟
در پایان ضمن
تاکید بر اینکه آهوان جزیره خارگ با عنایت به شرایط کلی این پناهگاه حیات وحش
تعادل جمعیتی نداشته و ظرفیت برد جمعیت آنها بسیار کمتر از جمعیت کنونی است، نیاز
به انجام اقدام مدیریتی داشته و اجرای اقدامات مدیریت جمعیت برای حفاظت موثر از آنها
اجتنابناپذیر است. در این راه با وجود مشکلات ارائه شده، اعتماد همه عموم اهالی
محترم خارگ و مسوولان دستگاههای اجرائی به پرسنل محیطزیست که خادمان تنوع زیستی
و حیاتوحش هستند و مساعدت آنها در تسهیل انجام این عملیات حساس و مهم بسیار ضروری
و ارزشمند خواهد بود. شایانذکر است ساکنان جزیره خارگ علاقه خاصی به آهوان داشته؛
بهطوریکه شکار آهوان در جزیره خارگ از سوی بومیان صورت نمیگیرد و جامعه بومی و
محلی در حفاظت از گونه مذکور همواره همکاری و همراهیهای جدی داشته و با هرگونه
شکار و آسیب به جمعیت آهوان مخالف هستند.