بامداد جنوب: به
دنبال افزایش جمعیت مسن در اروپا و سایر نقاط جهان، در ایران نیز مساله سالخوردگان
بهتازگی به یک دغدغه مهم تبدیلشده است. پیشبینیها حاكي از اين است كه تا سال
2020 ميلادي، تعداد سالمندان جهان به یک ميليارد نفر برسد. بهطور متوسط، 16 درصد جمعيت
كشورهاي صنعتي را سالمندان تشکیل ميدهند و پیشبینی ميشود تا چند دهه آينده، اين
ميزان تا سه درصد افزايش يابد. طبق گزارش مركز آمار ايران در سرشماري سال 1385، تعداد
سالمندان بالاي 60 سال در ايران، 5/1 ميليون نفر است كه اين ميزان در حدود 7/3 درصد
جمعيت كشور را تشکیل ميدهد، اگر اين سير ادامه پيدا كند، از این پس در ايران شاهد
جمعيتي خواهيم بود كه از آن بهعنوان جمعيت سالمند ياد میشود.
بر اساس تقسیمبندی
سازمان ملل متحد کشورها سه نوع ساختار جمعیتی جوان، بزرگسال و سالخورده دارند. شاخص
این نوع ساختار، نسبت جمعیت سالخورده ۶۵ ساله و بالاتر بهکل جمعیت در کشورهاست و این
نکته قابلتامل است که چگونه میتوان برای ایجاد فضایی که آرامشبخش روح و روان سالمندان
باشد شرایط لازم را فراهم کرد؟
به گزارش ایسنا،
کارشناسان مسائل علوم رفتاری بر این باورند که ایجاد فضایی آرام و بهدوراز تنش و احساسات
یاس آمیز میتواند دلپذیر و آرامشبخش روح سالمندان باشد اما سوال مهم این است که چگونه
میتوان این کار را انجام داد؟
بهمنظور بررسی
پیرامون ایجاد فضای آرام و مناسب درزمینهٔ طراحی
معماری مناسب برای سالمندان، مهندس ندا رفیع زاده (مربی پژوهشی مرکز ساختمان و مسکن)
پژوهشی را در این حوزه انجام داده است.
در این پژوهش،
سالمندی یکی از جنبههای مهم اجتماعی شدن فرایندی که در طول آن فرد سالمند در برابر
هنجارها و ارزشهای فرهنگی یک جامعه خاص قرار میگیرد، تلقی شده است. هرچند معمولا
سالمندی در بسیاری از کشورها تعریف معینی دارد؛ اما واقعیت آن است که حتی در درون فرهنگهای
مختلف موجود در یک کشور هم تلقی یکسانی از آن وجود ندارد و افراد از نظر فیزیکی و روانی
شرایط یکسانی ندارند. همچنین سالخورده شدن به معنای تطابق یافتن با دگرگونیهای منتج
در جسم و عملکرد بدن انسان و در محیط اجتماعی پیرامون آنان است.
در همین رابطه،
مهمترین جنبههای جامعهشناختی که در مورد سالمندان بایستی موردتوجه قرار گیرد، بازنشستگی،
مرگ همسر، محدودیتهای اقتصادی، روابط اجتماعی و مانند آن است که بهطور مستقیم بر
بهداشت روانی سالمند تأثیر میگذارد. از مجموع مباحث مطرحشده میتوان چنین استنباط
کرد که جنبههای زیستشناختی، روانشناختی و جامعهشناختی مهمترین موضوعاتی هستند
که باید در بهداشت روانی سالمندان موردتوجه قرار گیرند.
بنابراین توجه
به نیازهای روانشناختی، بهداشتی، اجتماعی و رفاهی سالمندان و فراهم آوردن بستری مناسب
برای ارضای این نیازها، میتواند در بهبود کیفیت و امید به زندگی سالمندان موثر باشد.
همچنین طبق آمار
بهدستآمده، 50 درصد کاهش فعالیتهای فیزیولوژی در بین افراد 30 تا 70 سال ناشی از
عوامل محیطی است؛ بنابراین، طراحی محیط زندگی افراد سالمند بایستی متناسب با شرایط
فیزیکی و جسمی آنان باشد تا حداقل نیاز به دیگران را احساس کنند. همچنین دگرگونیها
و ویژگیهای خاص سالمندان از فردی به فردی دیگر بهطور چشمگیری تغییر میکند. از اینرو،
توجه به برخی از ویژگیهای لازم در طراحی فضای مناسب برای زندگی سالمندان مواردی را
شامل میشود، مانند تغییرات ظاهری که از جمله نازک شدن پوست و کاهش تحمل سرما و گرما
در آنان و نیز اختلال در کار مخچه و در نتیجه ناتوانی در حفظ تعادل بدن و لزوم استفاده
از وسایل کمکی مانند عصاست. همچنین ضعف نیروی حرکتی و ماهیچهها از جمله کاهش تعداد
و قدرت و سرعت انقباض سلولهای عضلانی و در نتیجه کاسته شدن توانایی تحرک آنها و کندی
راه رفتن و کوتاهتر شدن گامها و استفاده از وسایل کمکی.
بر اساس بررسی
ویژگیهای روانی، احساسی و شخصیتی افراد سالمند و با در نظر گرفتن مهمترین محدودیتهای
فیزیکی و جسمی آنان توصیهها و رهنمودهای عمومی برای مناسبسازی محیط زندگی آنان شامل
مسائل کیفی فضاها و مناسبسازی دسترسیها ارائه شده است.
این پژوهش برای
مناسبسازی فضا با ضعفهای سالمندان پیشنهادهایی ارائه میکند، بهطور مثال توصیه
میکند که فواصل و فضای بین ساختمانها و طول مسیرهای دسترسی از حالت عادی کمتر بوده
و در مقیاس افراد سالمند باشد. همچنین، هیچگونه بلندی یا مانعی در آستانه در یا مسیر
حرکت آنها در فضاهای داخلی یا خارجی نباشد.
بر اساس نتایج
بهدستآمده، برای نورپردازی مناسب بهمنظور ارتقا عملکرد بینایی در سالمندان تاکید
میشود که از نورپردازی میتوان بهمنظور تاکید بر یک نقطه یا فضای خاص برای تعریف
یک لبه یا محوطه یا فراهم کردن احساس امنیت در افراد استفاده کرد.
طبق بررسیهای
انجامشده در مورد ضعف شنوایی و لامسه نیز راهکارهایی در این پژوهش ارائهشدهاند که
عبارتند از: استفاده از علائم هشداردهنده لامسهای در ابتدا و انتهای شیب پلهها، همچنین
با توجه به اینکه سطوح سفالی، سرامیک، کفپوش، موکت، فرش و قطعات وینیل یا آجری هرکدام
بافت ویژهای دارند و احساس لامسهای متفاوت را در اشخاص ایجاد میکنند، هریک از پوششها
میتوانند بهعنوان شاخصهای هر فضا به کار روند.
این پژوهش همچنین
به آسایش حرارتی و برودتی در سالمندان اشاره میکند و میگوید که آسایش حرارتی عبارت
است از: «توانایی هر فرد در جذب حرارت و انتقال آن به محیط اطراف». پس درک آسایش حرارتی
بستگی به ویژگیهای فردی و شرایط محیطزیست وی دارد و در اینباره باید به ویژگیهای
فردی مانند سطح فعالیت، شیوه لباس پوشیدن، الگوهای رفتاری و وضعیت روحی و فکری توجه
کرد.
بنابراین توصیه
میشود برای جلوگیری از جریان باد و نفوذ گرما از پنجرههای دوجداره استفاده شود، اتاقی
که فرد سالمند بیشتر وقت خود را در آن میگذراند، آفتابگیر باشد، از گرم و سرد شدن
ناگهانی هوا در اتاقها جلوگیری شود و...
این پژوهش اضافه
میکند: تضاد رنگ به بسیاری از عملکردهای زندگی روزانه سالمندان و تشخیص مرزهای سطوح
کمک میکند و فضایی دلچسب، روشن و زیبا را برای آنان به وجود میآورد؛ بنابراین میتوان
از این تضاد برای جدا کردن در از چارچوب اطراف آن، لبه پله از کف آن، کلید چراغها
از دیوار و مشابه آن استفاده کرد.
این پژوهش در انتها
خاطرنشان میکند که همه توصیههای ارائهشده گزیدهای از نتایج تحقیقاتی است که در
این زمینه در مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن انجامشده است و نتایج ارائهشده در این
مقاله، صرفا کیفی است البته به این نکته نیز باید توجه کرد که در خانههای سالمندان
بهجز فضاهای معمول خانههای مسکونی، فضاهای ضروری دیگری نیز باید در نظر گرفته شوند،
مانند اتاقهای درمانی، بهداشتی، اداری، رستوران و... که این فضاها باید بررسیشده
و در نظر گرفته شوند.