داود علیزاده

یکی از نمادهای عاشورا پوشیدن رخت عزاست. از دیرباز و از دوره ورود اسلام به ایران مرسوم است که در موسم ماتم عزاداران رخت سیاه به تن کنند. از این‎رو در دو ماه محرم و صفر نیز عزاداران حسینی با پوشیدن لباس سیاه حزن و اندوه خود را در سوگ حسین (ع) و یارانش نشان می‎دهند.

در مقاله‎ای با نام «آيا سیاه پوشيدن در محرم و صفر فضيلت دارد؟» پوشیدن لباس سیاه از دو دیدگاه مورد بررسی قرار گرفته است. در این نوشتار آمده است: «ديدگاه اول، نظر کساني است که با عشق و علاقه وصف ناپذيري در ايام محرم سوگواري اهل بيت(ع) به‌خصوص در دو ماه محرم و صفر، لباس سياه به تن کرده و بيرق‌هاي مشکي بر سر در منازل خود نصب مي‌کنند و معتقدند که اين لباس اظهار حزن و همدردي با عترت پيامبر(ص) است. ديدگاه دوم، نظر کساني است که مي‌گويند پوشيدن لباس سياه، مفهوم چنداني ندارد و بي‌خاصيت است و به نوعي تحت‌تاثير القائات و تفکرات روشنفکرمآبانه قرار گرفته و با ژست‌هاي به اصطلاح علمي و امروزي، به ديدگاه اول حمله مي‎کنند و آنان را به‌دور از قافله تمدن معرفي مي‎کنند. متاسفانه عده‎اي نيز به خاطر ناآگاهي از حقيقت امر، دچار تحير شده و در بلاتکليفي هستند که واقعيت کدام است؟»

با توجه به اینکه از نظر فقهي، آنچه از روايات استفاده مي‌شود، مکروه بودن پوشيدن لباس سياه در نماز و غيرنماز است و از حد کراهت تجاوز کرده است. نکته‎اي که قابل توجه است، این است که عده‎اي از فقیهان می‎گویند: «پوشيدن لباس سياه در عزاداري امام حسين (ع) از اين حکم کراهت مستثني است و پوشيدن آن در عزاداري امام حسين(ع) کراهت ندارد.» آنها علت کراهت را اين گونه بيان کرده‌اند که پوشيدن لباس سياه در ايام وفات ائمه(ع) به خصوص در ايام محرم و صفر، در حقيقت اظهار مودت و محبت به ساحت مقدس اهل بيت (ع) است.

با این اوصاف، پوشیدن لباس عزا در ماه محرم و صفر نمایانگر احترام و ارادات عزاداران به اهل بیت (ع) است که در رفتار و کردار محبان حسینی نمود یافته است. از این رو، تن‌پوش‎ها یا لباس‎هایی که عزداران و مداحان و ... در مراسم عزاداری حسینی بر تن می‏کنند، موضوعی مهم است که امروز بخش مجزایی از دنیای مد و لباس را به خود اختصاص داده است؛ چراکه این لباس‎ها مبتنی بر فرهنگ عاشورایی و با استفاده از نمادها و المان‏های مذهبی و آیینی تولید شده‎اند و از تاریخچه و پیشینه دیرینه‎ای برخوردار است.

یک طراح و کارشناس حوزه مد و لباس در خصوص تاریخچه فرهنگ لباس عاشورایی به بامداد جنوب گفت: موضوع پوشیدن لباس‌های سیاه که در ماه محرم و صفر حال و هوای خاص به خود می‌گیرد، همواره مطرح بوده و هست. پوشیدن لباس سیاه در ایام وفات ائمه (ع) به‌خصوص در ماه محرم و صفر در حقیقت اظهار مودت و محبت به ساحت مقدس اهل بیت (ع) است. شیعیان و محبان آن بزرگواران با به تن کردن جامه سیاه، حزن و اندوه خود را ابراز کرده و به سفارش ائمه (ع) که فرموده‌اند: «شیعیان در حزن ما محزونند»، عمل می‌کنند. به‌علاوه این سیاه‌پوشی، خاصیت سازمده دیگری به‌نام احیای امر اهل بیت (ع) دارد که بدون تردید و حتی پیر و جوان، بزرگ و خردسال در ایام سوگواری لباس سیاه می‌پوشند، یادآور حزن و مصیبت جانکاهی است که به وجود مقدس حضرت سیدالشهدا (ع) وارد شده است.

آمنه فروردین در ادامه در مورد پیشینه ترویج لباس سیاه در مراسم سوگواری نیز توضیح داد: بعد از واقعه عاشورا، زنان رسول خدا اولین کسانی بودند که لباس سیاه به تن کردند و لباس سیاه به سنتی ارزشمند در میان شیعیان و محبان اهل بیت (ع) تبدیل شد و رواج یافت. بنابراین پوشیدن لباس سیاه در ایام سوگواری ائمه (ع) به‌خصوص در ما‌ه‌های محرم و صفر نه تنها کراهت ندارد، بلکه از آن نظر که اظهار همدردی با آن ذات مقدس و احیای امر ایشان است، دارای فضیلتی بس بزرگ است و به‌دنبال این امر مهم، این بنده حقیر چند سالی است که با فعالیت در حوزه طراحی و دوخت لباس، با برگزاری نمایشگاه‌های تن‌پوش‌های عاشورایی به‌دنبال حفظ و احیای سنت و فرهنگ لباس‌های سیاه و عاشورایی هستم.

وی در خصوص چگونگی پاسداشت و حفظ لباس‌های عاشورایی تاکید کرد: با توجه به اینکه پوشیدن لباس سیاه در ایام عزاپاری حسینی یک فضیلت است، ضرورت دارد به‌منظور حفظ سنت و فرهنگ لباس سیاه عاشورایی به یک الگوی ملی لباس عاشورایی در سال‌های آینده برسیم و با احیای هویت تاریخی لباس عاشورایی به‌منظور حفظ و ترویج آن در قالب برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی مد و لباس اقدام کنیم و تن‌پوش‌های عاشورایی را گسترش دهیم. البته باید این نوع نمایشگاه‌ها مورد حمایت و توجه قرار گیرد؛ چرا که لباس یکی از عناصر هویتی هر کشور به‌شمار می‌رود که در خود نمادها و نشانه‌های بی‌شماری از فرهنگ آن کشور را جای داده است.

فروردین همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا پوشیدن لباس و انتخاب رنگ خاصی برای عزا در میان ملت‌های دیگر هم در طول تاریخ رواج داشته است، بیان کرد: مطالعات تاریخی نشان می‌دهد که در هر دوره‌ای این عنصر هویتی نه تنها در تاریخ ایران، بلکه در همه دوره‌های تاریخی به‌خصوص در‌ یونان (رم باستان) و مصریان لباس سوگواری و مناسبتی برای مراسم و آیین‌های‌شان وجود داشته است.

این طراح لباس با اشاره به اینکه تن‌پوش‌های عاشورایی و لباس سیاه باید برای‌مان از اهمیت خاصی برخوردار باشد، توضیح داد: باید بپذریم که در دوره‌های اخیر به‌دلیل نداشتن برنامه‌ریزی مناسب و هجوم فرهنگ غربی در حوزه مد‌ و لباس کشور دچار گسست فرهنگی شده‌ایم؛ اما با برگزاری و پرداختن به لباس‌های عاشورایی و برگزاری و نشست‌های تخصصی در این زمینه مجددا می‌توانیم به اصالت خودمان و حفظ فرهنگ و سنت ایرانی‌اسلامی‌مان بازگردیم و با راه‌اندازی مکان خاصی برای فروش و عرضه لباس‌هایی با اتکا به هویت ایرانی و اسلامی به تبلیغ و گسترش و عمومی شدن لباس‌های مناسبتی بپردازیم.

فروردین در پایان در خصوص چگونگی رسیدن به یک الگوی واحد در لباس عاشورایی گفت: برای رسیدن به الگوی ملی و فراگیر شدن استفاده از این نوع لباس به برگزاری نمایشگاه‌ها اهمیت دهیم. همچنین با برگزاری جلسات راهبردی با مدیران رسانه ملی و تهیه کنندگان برنامه‌های تلویزیونی و رادیوی و هم‌اندیشی با هیات امنای مساجد، هیات‌ها و مداحان که در راس قرار دارند و مورد توجه عموم هستند، می‌توان در طراحی تن‌پوش‌ها و لباس‌های عاشورایی برای استفاده مجریان برنامه‌ها، بازیگران، مداحان و هیات‌های عزاداری به ایده‌ها و طرح‌های خوبی دست یافت و با تولید لباس‌های مناسب و متکی بر هویت فرهنگی‌مان گام استواری در رسیدن به یک پوشش واحد برداشته‌ایم و به عمومی شدن لباس‌های عاشورایی کمک کنیم.