بامداد جنوب: بیشفعالی
که بهاختصار ADHD خوانده میشود نوعی اختلال شایع
است که حدود هشت تا 10 درصد کودکان را مبتلا میکند. این بیماری در پسران شایعتر از
دختران است که هنوز دلیل اصلی آن مشخص نشده است. ویژگیهای اولیه بیشفعالی از سالهای
اولیه رشد یعنی قبل از ورود به مدرسه شروع میشود.
بر اساس اعتقاد
متخصصان حوزه روانشناسی کودک، بیش فعالی اختلالی است که میتواند از سوی اطرافیان کودک
مهار شود. کودکانی که بهدلیل بیشفعالی و شیطنت زیاد والدین خود را کلافه و خسته میکنند
و باعث میشوند پدر و مادر ناراحت شوند با کنترل و رفتار صحیح اطرافیان قابلکنترل
و تربیت هستند در این مطلب شما را با روشهای کنترل کودک بیشفعال آشنا میکنیم. امروزه
خیلی از مادران از کودکان خود شاکی هستند و گمان میکنند که کودک آنها بیشفعال است.
اول از همه باید با علائم کودک بیشفعال آشنا شوید و ببینید آیا کودک شما نیز این علائم
را دارد یا نه؟
تعریف بیش فعالی
تعریف بیش فعالی
بیش فعالی که بهاختصار ADHD خوانده میشود نوعی اختلال شایع
است که حدود 8 تا ۱۰ درصد کودکان را مبتلا میکند. این بیماری در پسران شایعتر از
دختران است که هنوز دلیل اصلی آن مشخص نشده است. ویژگیهای اولیه بیش فعالی از سالهای
اولیه رشد یعنی قبل از ورود به مدرسه شروع میشود.
انواع کودکان بیشفعال
انواع کودکان بیشفعال
بیش فعالی دارای ویژگیهای بارزی است که شامل پرتحرکی، کمبود توجه و تمرکز، بروز اعمال
ناگهانی و غیرقابلپیشبینی میشود. در کل سه نوع اختلال در کودکان بیشفعال تعریفشده
است.
اختلال اول: در
گونه اول که کودک فقط در توجه و تمرکز مشکل دارد.
اختلال دوم: در
نوع دوم فقط پرتحرکی دیده میشود و بالاخره نوع ترکیبی که کودک هم پرتحرک است و هم
مشکل توجه و تمرکز دارد این اختلال در کودکان دبستانی و در پسرها سه تا پنج برابر شایعتر
از دختران است و بیشتر در پسران اول خانواده مشاهده میشود.
اختلال سوم: معمولا
اختلال از سهسالگی به بعد تشخیص داده میشود. کودکان مبتلا در دوره شیرخواری اکثرا
پرتحرک هستند و دستها و پاهای خود را زیاد حرکت میدهند؛ کمخواب، کمغذا هستند و
زیاد گریه میکنند.
علائم
بیشفعالی
كودك غالباً
با دستهایش بازی میکند و در جايش میلولد. كودك معمولا كلاس را ترك میکند. غالبا
میدود يا میپرد. اغلب بازی يا فعالیتهایش پر سروصداست، به نظر میرسد كودك هميشه
در حال حركت است، زياد صحبت میکند. از توجه به جزئيات ناتوان است. اغلب قادر به پيگيری
دستورات يا اتمام كارها نيست. قطع پیدرپی گفتوگو و مکالمه بزرگترها، پاسخ دادن به
سؤال، پیش از آنکه جملهی سؤالکننده به پایان برسد، بیصبری و بیتحملی شدید طوری
که هر آنچه طلب کرد، باید در همان لحظه آن را دریافت کند. مدام در حال حرکت و جنبوجوش
بودن، بیصبری و نداشتن تحمل برای ایستادن در صف و رعایت نوبت، عصبی و حساس بودن و
مرتب پایین و بالا پریدن، هل دادن بقیهی کودکان، برهم زدن بازی بقیه، انجام تکلیفهای
مدرسه بدون توجه و دقت، «قاپیدن» وسایل و اسباببازیهای کودکان دیگر، نداشتن مهارتهای
لازم در برقراری ارتباطهای اجتماعی با دیگران، گمکردن وسایل شخصی، از این شاخه به
آن شاخه پریدن
برای كودكی با
اختلال بيش فعالی ـ کمتوجهی انجام برخی رفتارها ممكن است سختتر باشد. حال بهتر است
اين سوالها را از خودتان بپرسيد:
آيا زمانی كه از
کودکتان میخواهید كاری انجام دهد مشكلی در شنيدن دارد؟ آيا او نسبت به ديگر كودكان
سریعتر هیجانزده میشود؟ آيا خانه شما در زمان غذا خوردن، به خواب رفتن، شستن دندانها
و ديگر كارها به ميدان جنگ بدل میشود؟ آيا معلم شما نسبت به رفتار كودك شما در مدرسه
نگران است؟ زود تمركزش را از دست میدهد و فراموشکار است؟
توجه داشته باشید
که تمام علائمی که در بالا ذکر شد اگر در دورههای کوتاه و یا غیر پیدرپی رخ دهد طبیعی
بوده و علامت بیش فعالی نیست. همچنین کودکان در بعضی از موقعیتها و بیماریهای زیر
علائمی همچون بیش فعالی از خود نشان میدهند:
تغییرات ناگهانی
زندگی مانند طلاق، مرگ اعضای خانواده و یا تغییر منزل، تشنجهای کشف نشده، اضطراب،
افسردگی، بیماریهایی که بر روی مغز تأثیر میگذارند، مغز متفاوت کودکان بیشفعال،
مغز متفاوت کودکان بیشفعال اختلال بيش فعالی ـ کمتوجهی يك بيماری عصبی ـ رفتاری است
با دو مؤلفه:
برخی از اين كودكان
بهصورت واضح فعاليت زيادی دارند و برخي هم توانايی تمركز ندارند اما بيشتر آنها هر
دو مشكل را باهم دارند. اين بچهها مغز ماشين فراری رادارند اما با ترمز دوچرخه. ذهن
آنها در حال مسابقه است؛ اما نمیتوانند در زمان لازم سرعتشان را كم كنند. اسکنهای
متعدد نشان میدهد بخشی از مغز كودك دچار اختلال كه به كنترل رفتار كمك میکند، موجب
تمركز میشود و آنچه نياز به انجام آن دارد را طبقهبندی میکند، كمی کوچکتر است.
علاوه بر اين انتقالدهندههای عصبی شيميايی مغز مانند سروتونين، دوپامين و نوراپی
نفرين كه پيام را از يك قسمت مغز به قسمت ديگر میفرستند در آنها دچار كمبود است.
بنابراين برای مثال اگر معلم يك آموزش پنج مرحلهای به كودك بدهد، او ممكن است تنها
بتواند دو مرحله اول را انجام دهد و توالی كارهای بعدی را از دست بدهد.
تشخیص بیشفعالی
تشخیص بیش فعالی
با یک آزمون خاص امکانپذیر نیست. مجموعهای از این علائم باید (حداقل در مدت شش ماه)
موردبررسی قرار بگیرد. کودک این موارد را معمولا قبل از هفتسالگی نشان میدهد. همچنین
کودکی که دارای این نشانههاست با رفتارهایش اطرافیان خود را در محیطهای مختلفی مانند
مدرسه یا خانه دچار مشکل میکند و حتی با گروه دوستان و همسالان خود نیز بهراحتی کنار
نمیآید. در مقابل این دسته از پدر و مادرها، والدینی هستند که نمیخواهند مشکل کودک
خود را بپذیرند و معمولا با بهانه آوردن از هشدارهای معلمان و سایر اطرافیان طفره میروند.
این افراد از درمان این اختلال واهمه دارند و گمان میکنند داروهایی که از سوی پزشک
تجویز میشود برای فرزندشان عوارض دارد. این در حالی است که اگر این کودکان در زمان
مناسب درمان نشوند، نمیتوانند در امور آموزشی و فعالیتهای اجتماعی خود موفق عمل کنند
و ممکن است برای خود و اطرافیانشان مشکلآفرین باشند.
تشخیص بیشفعالی
هيچ آزمايشي وجود ندارد كه با انجام آن بتوان گفت كودك دچار بيش فعالی است؛ اما اغلب
پزشكان با تاريخچه خانوادگی، جزئيات پرسشهایی كه انجام میدهند و بررسی رفتار كودكان
و ميزان اهميت آن بر اساس سن و سال او سعی میکنند تشخيص صحيح را داشته باشند. با صحبت
كردن با كودك، والدين و معلمان و اگر لازم باشد مادربزرگ و پدربزرگ و اقوام پزشكان
میتوانند تعيين كنند علائم با توجه به سن كودك متناسب است يا مشكل جدی وجود دارد.
آنها بايد عواملی مانند عصبانيت، اختلال يادگيری، افسردگی، طلاق يا بيماری يكی از
اعضای خانواده را هم در نظر بگيرند.
با کودکان «بیشفعال»
در مدرسه چگونه رفتار کنیم؟
مهشید رابطیان
فوقتخصص روانپزشکی کودک در گفتوگو با خبر فارس درباره روشهای کنترل کودکان دارای
نقص توجه یا بیشفعال در مدرسه توضیح داد: عموم کودکان در چند هفته نخستین آغاز مدارس
از هیجان یا اضطراب برخوردارند و ممکن است قوانین و چارچوبهای مدرسه را رعایت نکنند.
وی با تاکید
بر صبر در برخورد با کودکان بیشفعال افزود: والدین باید قبل از شروع مدرسه آموزشهای
لازم را برای کودک توضیح دهند و همچنین مربیان و معلمان با صبر و حوصله با این کودکان
برخورد کنند. برخورد نامناسب، تند یا منفی و دادن تذکرهای شدید به کودک منجر به افزایش
استرس کودکان میشود و ممکن است رفتارهای پرخاشگرانه از کودک سر بزند.
رابطیان با بیان
اینکه ده درصد کودکان سنین ابتدایی به اختلال بیشفعالی مبتلا هستند، گفت: اعلائم این
مشکل با ورود کودک به مدرسه بیشتر نمایان میشود بهطوریکه ممکن است کودک قوانین مدرسه
را رعایت نکند که در این شرایط باید مربی رفتار کودک را تحت نظر قرار دهد و اگر علائم
بیشفعالی را مشاهده کرد کودک را به مراکز مشاوره ارجاع دهد.
وی با اشاره
به زمینه ژنتیکی بیشفعالی تصریح کرد: اختلالات بیشفعالی اکثرا زمینه ژنتیکی دارند
اما یکسری عوامل عمومی مانند دیابت، وزن کم جنین و عوارض بارداری ممکن است در بروز
این اختلال تأثیرگذار باشد.
این روانپزشک
کودکان بابیان اینکه علائم بیشفعالی معمولاً از سنین کمتر از 12 سال خود را نشان میدهد،
گفت: عموم این علائم از دوسالگی نمایان میشود و والدین میتوانند درمان را از همان
دوران آغاز کنند.
رابطیان با
تاکید بر درک رفتارهای کودک بیشفعال افزود: باید توجه داشته باشید که اختلال نقص توجه
و بیشفعالی با یکدیگر تفاوت دارد بهطوریکه کودکی که شیطنت بسیار زیادی دارد به اختلال
بیشفعالی مبتلا بوده و کودکی که در زمان انجام تکالیف خود دقت و توجه کافی را از خود
نشان نمیدهد دارای اختلال نقص توجه است. والدین باید آموزشهای لازم را در این زمینه
ببینند، همچنین مراکز ما معمولاً برای مربیان چندین جلسه آموزشی برگزار میکند.
این روانپزشک
کودکان با اشاره به توجه خاص به این نوع کودکان گفت: بهتر است کودکان بیشفعال در ردیف
اول کلاس بنشینند و از نشستن در مکانهایی که ممکن است حواس آنها را پرت کرده خودداری
کنند. همچنین تکالیف این دانشآموزان باید بسیار آهسته به آنها ارائه شود. میزان تکالیف
باید در حد توانایی آنها باشد و والدین در منزل لوازم موردنیاز برای انجام تکلیف را
در اختیار کودک قرار دهند تا از بهانهگیری کودک برای انجام ندادن تکالیف جلوگیری شود.
وی در پایان
از دارودرمانی این کودکان یاد کرد و گفت: درمان این کودکان باید از سن قبل از 12 سالگی
آغاز شود و اصل و پایه این درمان مصرف داروهای موردنیاز است.