داود علیزاده:

سازمان ملل در سال ۱۹۸۲ شورای جهانی سالمندی را تشکیل داد و در همان سال طرحی را برای تعیین یک روز جهانی برای سالمندان ارائه داد اما این طرح تا سال ۱۹۹۰ به عقب افتاد و در آن سال این شورا اول اکتبر را روز جهانی سالمندان تعیین کرد.

همه‌ساله در ایران نیز هفته‌ای تحت عنوان هفته ملی سالمند تعیین و برنامه‌های متنوعی به همین مناسبت برگزار می‌شود. هفته سالمند در ایران از سوم تا نهم مهر ماه هر سال است.

همچنین از طرف سازمان جهانی شعاری برای این روز در نظر گرفته می‌شود. شعار روز جهانی سالمند سال ۱۳۹۸«فرصت‌های برابر برای تمام سنین» است.

به همین مناسبت مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت جزئیات برنامه‌های حمایتی دولت در «سند ملی سالمندان» را اعلام کرد و گفت: توانمند کردن خانواده‌ها برای مراقبت از سالمندان یکی از برنامه‌های مهم است.

حامد برکاتی در گفت‌وگو با فارس، درباره «طراحی سند ملی سالمندان»، گفت: سند ملی سالمندان با همکاری سازمان بهزیستی به‌عنوان متولی شورای ملی سالمندان، سازمان برنامه‌وبودجه و وزارت بهداشت به‌عنوان متولیان دیگر این حوزه نوشته‌شده است.

وی درباره «مهم‌ترین شاخص‌های طراحی‌شده در سند ملی سالمندان»، بیان کرد: در این سند در حوزه سلامت، حوزه‌های رفاه سالمندان، سلامت جسمی و روانی پوشش داده می‌شود؛ ضمن اینکه در حوزه رفاه نیز موضوعاتی همچون اشتغال، معیشت و حمایت‌هایی که باید از سالمندان صورت گیرد و در حوزه سازمان بهزیستی وزارت رفاه و سایر سازمان‌های حمایتی است، مورد توجه قرار می‌گیرد.

مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت، یادآور شد: توانمند کردن خانواده‌ها برای مراقبت از سالمندان یکی دیگر از برنامه‌هاست که در حال طراحی آن هستیم. وزارت بهداشت در حوزه‌های پیشگیری، بهداشت، غربالگری و درمان در این طرح مشارکت دارد.

وی درباره «برنامه‌های دیگر وزارت بهداشت برای سالمندان»، خاطرنشان کرد: استانداردسازی ساختار فیزیکی بیمارستان‌ها را متناسب با سالمندان مورد توجه قرار می‌دهیم؛ ضمن اینکه در بحث پیشگیری نیز بسته‌های خدمتی را برای مراقبان سلامت بهورزان و پزشکان عمومی طراحی کرده‌ایم.

مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت با اشاره به سیستم ارجاع، یادآور شد: سیستم ارجاع سالمندان از سطح پیشگیری و غربالگری به سطح درمان در حال طراحی است.

با ‌وجود این، مشکلات و مسائل سالمندان به این سادگی قابل‌رفع و رجوع نیست و ابعاد گوناگونی دارد. به طور مثال در گفت‌وگوی اصغر دالوندی (رئیس‌کل سازمان نظام پرستاری کشور) با ایرنا به برخی از این مشکلات و مسائل بنیادی اشاره‌شده است. وی در همین گفت‌وگو پیشنهاداتی همچون طرح پاتوق سالمندان، جایگزینی خانه سالمندان به‌جای آسایشگاه سالمندان را نیز ارائه کرده است؛ اما اجرای این طرح‌ها با توجه به نیاز منابع مالی و زیرساخت‌های لازم به نظر نمی‌رسد عملی باشد. جزییات اعلام‌شده سند ملی سالمندان نیز گویا در مرحله طراحی برنامه‌ها وامانده است.

رئیس‌کل سازمان نظام پرستاری کشور با اشاره به این‌که آمارها نشان می‌دهد در سال ۱۴۳۰، درصد جمعیت سالمند ایران از میانگین آسیا و حتی میانگین جهانی نیز بیشتر خواهد شد و به ٣٠ درصد جمعیت می‌رسد، گفت: امروزه درصد چشمگیری از جمعیت جهان را سالمندان تشکیل می‌دهند و با توجه به افزایشمید به زندگی در بسیاری از کشورهای جهان، شمار سالمندان افزایش‌یافته است. سالمند به فردی اطلاق می‌شود که بیش از٦٠ تا ٦٥ سال سن داشته باشد و ممکن است به علت عوارض ناشی از افزایش سن و تغییرات فیزیولوژیک نیاز به حمایت، مراقبت و توان‌بخشی داشته باشند.

دالوندی با اشاره به این‌که بر اساس سرشماری سال ۹۵ در حال حاضر حدود 7/5 میلیون سالمند در سطح کشور وجود دارند، تصریح کرد: بر اساس آماری که کمیته امداد و بهزیستی ارائه می‌دهند حدود دو میلیون نفر از این جمعیت تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی قرار دارند و بخشی از این افراد را هم بازنشستگان تشکیل می‌دهند که به شکلی در حال گذران زندگی هستند؛ اما گروه زیادی از سالمندان کشور وضعیت مشخصی ندارند؛ چراکه آمار دقیقی از توزیع وضعیت شغلی و درآمد آن‌ها وجود ندارد. برای مثال بخشی از سالمندان تحت تاثیر مهاجرت از جامعه روستایی به شهری به حاشیه‌نشینی روی آورده‌اند. اغلب این افراد در خانه‌های کوچک با امکانات کم مستقرشده‌اند و با مشکلات بسیاری نظیر از دست دادن استقلال مالی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. درواقع اگر اداره آمار وضعیت شغلی، درآمدی و حتی سکونت این 5/7 میلیون نفر را به‌درستی گزارش دهد آن‌گاه می‌توان دریافت چند درصد سالمندان واقعاً نیازمند کمک هستند. متأسفانه هم‌اکنون اطلاعات درستی در حوزه سالمندی وجود ندارد. برای تصمیم‌گیری درست ابتدا باید اطلاعات صحیحی از وضعیت این افراد داشته باشیم.

رئیس‌کل سازمان نظام پرستاری با اعتقاد به این‌که افزایش کیفیت بهداشت و درمان کشور متاسفانه گروه زیادی از سالمندان توانایی پرداخت هزینه‌های مربوط به مداخلات به‌موقع بهداشتی و درمانی خود را ندارند، گفت: درست است، سطح بهداشت و درمان در کشور افزایش‌یافته است؛ اما از سوی دیگر امید به زندگی نیز از ۴۵ تا ۵۰ سال در سال‌های ابتدایی انقلاب به ٧٤ تا ٧٦ سال در مردان و زنان رسیده است. از این ‌رو ممکن است ورود به ۶۰ سالگی با آغاز بیماری‌ها و اختلالات همراه باشد به‌طوری‌که می‌توان گفت جوانی دوره آرامش اندام‌هاست و پیری دوره غلغله اندام‌ها خواهد بود.

وی با اشاره به این‌که این اختلالات توام با سالمندی نیازمند مداخلات درمانی است؛ اما این مداخلات چگونه پوشش داده می‌شود اینجاست که باید بیمه و بیمه تکمیلی را به کمک طلبید، خاطرنشان کرد: در شرایطی که با افزایش سن، امکان فعالیت‌های اجتماعی و به‌دنبال آن کسب درآمد کاهش می‌یابد، باید ضریب پوشش بیمه‌ها افزایش یابد به‌گونه‌ای که بیمه‌ها با پوشش واقعی و کامل خدمات بهداشتی و درمانی مشکلات سالمندان را کاهش دهند.

رئیس سازمان نظام پرستاری بابیان این‌که بخشی از خدمات بهداشتی درمانی مربوط به سالمندان، سرپایی و مربوط به مشکلات ساده است؛ اما بخشی دیگر از این خدمات ناشی از تشخیص دیرهنگام یا درمان نادرست است که یک مشکل معمولی را به موضوعی پیچیده تبدیل کرده است، تصریح کرد: غربالگری یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که باید با بالا رفتن سن به‌طور منظم انجام گیرد. حتی برخی از افراد که در گروه افراد پرخطر قرار می‌گیرند مانند کسانی که در میان اعضای خانواده خود فردی مبتلابه دیابت یا فشارخون و برخی بیماری‌های خطرناک دیگر دارند باید غربالگری زودرس را انجام دهند تا در صورت وجود عوامل خطر زودتر شناسایی‌شده و درمان را آغاز کنند. در شرایطی که جامعه به سمت سالمندی پیش می‌رود دیگر زمان رویکرد بیماری مداری نیست که فرد بعد از بیماری به بیمارستان مراجعه کند.

دالوندی با اعتقاد به این‌که مراقبت از سالمندان یکی از موضوعات مهمی است که هم‌اکنون در جامعه ما کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، یادآور شد: این در حالی است که پرستاران به‌عنوان یکی از بهترین نیروهای تیم سلامت، می‌توانند به سالمندانی که نیازمند مراقبت کامل یا مراقبت حمایتی و آموزشی هستند، کمک کنند. در واقع سالمندی یک پدیده جسمی، روانی، معنوی و اجتماعی است و از آنجایی که ما در این حوزه‌ها با افت عملکردی مواجه هستیم می‌توان با بهره‌گیری از خدمات پرستاران به نتایج قابل‌توجهی رسید.

وی بیان این‌که در بخش بیمارستانی هم هنوز آن‌طور که بایدوشاید در طب سالمندی و پرستاری سالمندی پیشرفت لازم را نکرده‌ایم، گفت: رشته‌های زیادی از پرستاری سالمندی گرفته تا دوره طب سالمندی و دوره سالمند شناسی وجود دارد؛ اما تعداد موجود کم است و جمعیت سالمند را پوشش نمی‌دهد. مشکلات موجود نشان می‌دهد که ما به نیروی متخصص نیاز بیشتری داریم.

دالوندی با اشاره به این‌که مراکز روزانه نگهداری از سالمندان یا پاتوق‌های سالمندی یکی از طرح‌هایی است که می‌تواند بسیار راهگشا باشد، تاکید کرد: طی این طرح مراکز خصوصی و همچنین شهرداری به‌عنوان نهادی که از شهروندان سالمند خود حمایت می‌کند می‌توانند محل‌ها و مراکزی را در اختیار جوانان دانش‌آموخته و حتی سالمندان قرار دهند تا شرایطی فراهم شود که سالمندان هر روز صبح با مراجعه به این مراکز خدمات دریافت کنند. پاتوق‌های سالمندی زمینه‌ساز سالمندی فعال است به این معنا که سالمند به‌جای اینکه فقط احساس بودن در دنیا را داشته باشد، احساس بودن توام با نشاط و ارزش خواهد داشت. در واقع می‌توان شرایطی را فراهم کرد که سالمندان به‌جای اینکه در خانه خود و در تنهایی با خودشان سخن بگویند هر روز صبح با سرویس رفت و آمد به این مراکز مراجعه کرده با همسالان خود معاشرت کنند. تجارب و تحقیقات ثابت کرده صحبت و درددل با همسالان برای سالمندان بسیار تسکین‌بخش است و از ابتلای آن‌ها به مشکلات روحی و روانی مانند افسردگی جلوگیری می‌کند. از سوی دیگر اعضای خانواده هم نگران تنهایی و مشکلات و اتفاقاتی که آن‌ها را تهدید می‌کند نخواهند بود. همچنین در این مکان‌ها نه‌تنها امکان استفاده از غذای گرم برای سالمندان فراهم می‌شود بلکه یک یا چند پرستار به‌راحتی می‌توانند چکاب‌های معمول مانند کنترل قند یا فشارخون را در مورد آن‌ها انجام دهند و به‌این‌ترتیب این قشر از جامعه را در مقابل بروز بیماری‌های این دوران محافظت کنند. متاسفانه سال‌ها پیش این طرح را به معاون اجتماعی سالمندان شهرداری ارائه دادیم اما به نتیجه‌ای نرسید.

رئیس‌کل سازمان نظام پرستاری با اشاره به مزیت‌های خانه سالمندی نسبت به آسایشگاه سالمندان خاطرنشان کرد: بهتر است به‌جای آسایشگاه سالمندی، خانه‌های سالمندی ایجاد کنیم. این طرح هم‌اکنون در کشورهای پیشرفته دنیا اجرایی شده و توانسته جایگزین مناسبی برای آسایشگاه سالمندان باشد. در هر یک از این خانه‌ها چند سالمند باهم زندگی می‌کنند و تحت نظر سوپروایزر نگه‌داری می‌شوند. در واقع این سالمندان به‌جای اینکه به آسایشگاه بروند و احساس مریض گونه داشته باشند در خانه می‌مانند و احساس مفید بودن و حضور در جامعه در آن‌ها شکل می‌گیرد. معمولاً در این خانه‌ها تلاش می‌شود با تقسیم وظایف بین سالمندان حس زندگی در آن‌ها تقویت شود. از سوی دیگر هرچند خانه توسط یک پرستار حمایت و بررسی می‌شود و یک مرکز نگهداری از سالمندان نیز بر این خانه‌ها نظارت دارد و در صورت نیاز، پزشک یا فیزیوتراپ به‌سرعت بر بالین سالمندان حاضر می‌شوند یا هنگام بروز مشکل در کمترین زمان موضوع حل‌وفصل می‌شود.