سیدعلی موسوی:

رجب طیب اردوغان 10 سالی می‌شود که همه‌کاره ترکیه شده است و تقریبا همه وی را به داشتن روحیاتی پر فراز و نشیب می‌شناسند، شخصی که می‌تواند در بدترین شرایط با در هم تنیدن منافع کشورش با همسایگان متحدی خوب به‌شمار آید و گاهی نیز با خیانت‌ها و نیرنگ‌هایی که فقط از وی می‌توان انتظار داشت خود را در صف دشمنان نشان می‌دهد تا دوستان. رئیس‌جمهور این روزهای ترکیه که خود را به‌گونه‌ای آتاتورک مذهبی نیز می‌خواند یا آنطور که طرفدارانش می‌گویند خلیفه کنونی جهان اسلام (!) حالا رویه خلاف انتظاری در مقابل درخواست‌های مکرر ترامپ مبنی بر تحریم انرژی ایران در پیش گرفته است و شب گذشته در سخنانی بی‌سابقه گفت حتی اگر سخت‌ترین تحریم‌ها علیه ما وضع شود هیچ‌گاه دوستان ایرانی خود را در سختی رها نخواهیم کرد. این‌که ترک‌ها به‌دنبال منافع خود هستند شکی در آن نیست اما اردوغان بی‌شک این مساله را نیز فراموش نکرده است که در شب کودتای نافرجام همین رهبران همسایه شرقی‌اش بودند که در اولین دقایق از وی حمایت کرده بودند. با وجود این آنچه پررنگ به‌نظر می‌رسد تلاش آنکاراست برای رسیدن به منافع خود، تا هم به‌گونه‌ای برخی اختلاف‌ها با امریکایی‌ها را به رخشان بکشد، هم اختلاف‌هایی نظیر حضور کردها در شمال سوریه که هنوز پرونده آن باز است. این‌که اردوغان نشان می‌دهد حکومتش ترسی از تحریم‌های غربی‌ها ندارد خود قابل درک است، زیرا وی به‌خوبی می‌داند امریکایی‌ها شاید امروز متحد وی باشند ولی این ایران است که تا ابد همسایه‌اش خواهد بود و نه دیگران. گسترش تجارت و سعی در ایجاد فضای هر چه بهتر با هدف تامین منافع ملی، اساس سیاست‌گذاری بسیاری از کشورهاست. و در این بین ترکیه به‌عنوان مهم‌ترین همسایه غربی ایران یکی از کشورهایی است که همواره در تجارت با ایران نقش تاثیرگذاری داشته است. روابط دو کشور به‌عنوان قدرت‌های جهانی از گذشته‌های دور بسیار نزدیک بوده و شاید با توجه به شرایط جغرافیایی و برخی الزامات سیاسی و تجاری اجتناب‌ناپذیر بوده و باوجود فراز و نشیب‌های مقطعی همواره به‌دنبال تعمیق روابط بوده‌اند، ضمن این‌که نباید از نظر دور داشت که روابط اقتصادی مانع از گسست احتمالی سیاسی نیز بوده است. به‌طوری‌که در دوران جنگ سرد هر دو کشور در جبهه غرب جای داشتند و با تاسیس پیمان سنتو، ایران و ترکیه به همراه پاکستان در یک بلوک قرار گرفتند یا در سازمان اکو در کنار هم بوده‌اند.

شاید مهم‌ترین وجه روابط راهبردی ایران و ترکیه، ثبات در حوزه انرژی باشد، به‌گونه‌ای که اکنون ایران یکی از مهم‌ترین تامین‌کنندگان گاز طبیعی و نیز نفت‌خام ترکیه است، هر چند میزان خرید نفت‌خام ترکیه از ایران با وضع تحریم‌های امریکا علیه ایران کاهش یافته است. میزان کل واردات فراورده‌های نفتی ترکیه در سال گذشته ۴۲ میلیون و ۶۵۳ هزار تن بود که ۲۵ میلیون و ۷۶۷ هزار تن از این مقدار به واردات نفت‌خام مربوط می‌شد. در نیم‌سال اول ۲۰۱۸ واردات نفت‌خام ترکیه از ایران با کاهشی ۲۷ درصدی به چهار میلیون و ۲۹۶ هزار تن (معادل ۱۷۴ هزار بشکه در روز) رسید. ترکیه یکی از مشتریان گازی ایران نیز است که طی یک قرارداد ۲۵ ساله بین دو کشور روزانه به‌طور متوسط حدود ۲۵ میلیون مترمکعب گاز به این کشور ارسال می‌شود که تحریم‌ها تاثیری در این روند نداشته است. به‌گونه‌ای که به‌تازگی باوجود فشارهای ایالات متحده بر مشتریان نفتی برای توقف خرید از ایران رجب طیب اردوغان، گفته است که برای ترکیه توقف خرید نفت و گاز طبیعی از ایران با وجود تهدید تحریم‌های امریکا، غیرممکن است و تجارت میان دو کشور ادامه پیدا خواهد کرد. ترکیه ترسی از تحریم‌های امریکا بر سر تجارت با ایران ندارد و نمی‌خواهد همکاری خود با تهران را قطع کند.

با وجود این باید گفت که اگرچه حجم مبادلات در سال‌های اخیر کم شده و در سال ۲۰۱۸ به حدود ۹ میلیارد دلار رسیده اما متوقف نشده است و در حال حاضر بیشتر مبادلات ایران مرزی است و مواد اولیه و محصولات کشاورزی و گاز تبادل می‌شود واردات کشورمان از ترکیه مواد اولیه کارخانجات و پوشاک است و حدود ۲۰ درصد گاز این کشور را ایران تامین می‌کند. هر چند برخی معتقدند صحبت‌های اردوغان برای گرفتن امتیاز است اما باید گفت که ترکیه همیشه در شرایط سخت کنار سعی کرده در کنار ما باشد و با ما بازی نمی‌کند، به همسایگی و بازار ما نیاز دارد، زیرا بازار ایران برای ترکیه شگفت‌انگیز است. در همین حال خود ترک‌ها به‌خوبی می‌دانند ما در دسترس و نزدیک‌ترین منبع برای تامین انرژی کشورشان هستیم و بی‌شک نمی‌خواهند ما را از دست بدهد. بنابراین آنگونه که از شواهد پیداست، می‌توان گفت که روابط تهران-آنکارا از لحاظ سیاسی در عالی‌ترین سطح خود است و مرودات اقتصادی تحت تاثیر تحریم‌ها در تنگنا قرار گرفته اما تداوم یافته است که تاکید اخیر اردوغان نیز دلیلی بر این مدعاست.