سیدعلی موسوی:

صنعت پتروشیمی در ایران قدمتی نزدیک به 40 سال دارد، صنعتی فوق‌العاده ارزآور و پیشرفته که شاید به دلایل شنیدن خبرهای بسیار، گام‌های رو‌به جلوی مهندسانمان را نیز دیگر به‌خوبی درک نمی‌کنیم. در بسیاری از کشورهای جهان هنوز هم پتروشیمی‌ها و پتروپالایشگاه‌ها و موادی که با ارزش‌افزوده از آنها به دست می‌آید جایگاه بسیار بالایی در اقتصاد آن کشورها دارند. کشور ما نیز به لطف خودباوری و توانمندی مهندسان داخلی مدت‌هاست جهش‌های خارق‌العاده‌ای را تجربه کرده و در همین حال توانسته است جایگاه خود را نیز به‌عنوان یک قدرت پتروشیمی در منطقه و حتی جهان تثبیت کند. همین پیشرفت‌های گفته شده باعث شده است کشورمان مشتری‌های متعددی در این زمینه داشته باشد و مسیر رشدش توامان باشد با قدرتی که حتی امریکایی‌ها نیز تصدیق می‌کنند یارای تحریم کردن یا عقب راندن آن را ندارند. آمارها به خوبی نشان می‌دهد که این صنعت با جلوگیری از خام‌فروشی هر ساله در حال گنجاندن بیشتر خود در سبد صادراتی کشور است، صادراتی که واقعا غیرنفتی باید محاسبه شود، زیرا ارزش افزوده آن با مواد خام صادر شده قابل قیاس نیست. ارزش‌آفرینی که واقعا جای بسی خوشحالی دارد هر چند به‌دلیل این‌که بسیاری جایگاه درست صنعت پتروشیمی‌ها در ایران و جهان نمی‌شناسند بسیار از این خبرها خوشحال نشوند یا تا حدوی آن را کم‌اهمیت بدانند. حتی ناروا نیست اگر بگوییم این صنعت موفق‌ترین صنعت کشور باید نام بگیرد، زیرا در بحث توسعه توانسته‌ایم بیش از آنچه تصورش را نیز می‌کردیم پیشرفت داشته باشیم.

اکنون نیز به گفته مسوولان با بهره‌برداری از ۵۳ طرح پتروشیمی تا پایان سال ۱۴۰۴ ارزش این محصولات به ۳۷ میلیارد دلار خواهد رسید و هم‌اکنون ۵۶ مجتمع فعال در صنعت پتروشیمی فعال است که این تعداد با تحقق طرح‌های جهش دوم در پایان سال ۱۴۰۰ به ۸۳ مجتمع و خوراک دریافتی به ۶۲ میلیون تن می‌رسد. در حال حاضر ۶۴ واحد پتروشیمی با پیشرفت ۲۰ تا ۹۹ درصد در ایران در حال ساخت است که شش طرح آن تامین خوراک با ظرفیت ۱۵ میلیون تن و پنج پروژه نیز زیرساختی است و آنطور که برآورد شده، این پروژه‌ها تا سال ۱۴۰۳ به بهره‌برداری می‌رسد و ظرفیت تولیدات پتروشیمی کشور با افزایش ۹۰ تا ۹۵ درصدی به ۱۳۰ میلیون تن در سال می‌رسد. از این تعداد، ۲۰ واحد اولویت‌دار هستند و تا سال ۱۴۰۰ به بهره‌برداری می‌رسند که سه مورد آنها امسال افتتاح می‌شود. با افتتاح این ۲۰ واحد، ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی کشور به ۹۱ میلیون تن، محصولات قابل فروش به ۵۱ میلیون تن، درآمد کشور به ۲۵ میلیارد دلار و سهم صادرات به حدود ۱۹ میلیارد دلار می‌رسد.

از سوی دیگر، صنعت پتروشیمی ایران سالانه ۳۳ میلیون تن خوراک معادل ۶۵۰ هزار بشکه نفت در روز در قالب خوراک‌های مختلف دریافت می‌کند که ۷۰ درصد از پالایشگاه‌های گاز، ۲۰ درصد از پروژه‌های ان‌جی‌ال و ۱۰ درصد از پالایشگاه‌های نفت دریافت می‌شود. توسعه صنعت پتروشیمی بیشتر بر اساس خوراک گاز توسعه یافته است که این عدد در شرایط کنونی ۷۷ درصد گاز و ۲۳ درصد خوراک‌های مایع است و تا پایان سال ۱۴۰۴ شمسی به ۸۶ درصد خوراک گازی و ۱۴ درصد خوراک‌های مایع می‌رسد. پتروشیمی‌هایی که با خوراک مایع کار می‌کنند، اقتصادشان به اندازه واحدهایی که با خوراک گاز کار می‌کنند، جذاب نیست. بر این اساس، راهبرد وزارت نفت و شرکت ملی صنعت پتروشیمی استفاده از خوراک‌های ترکیبی که ضمن اقتصادی بودن بتوانیم از زنجیره ارزش هم تا محصولات پایین‌دست پیشروی کنیم. ظرفیت تولید ۶۶ میلیون تنی با حجم سرمایه‌گذاری ۵۳ میلیارد دلاری و درآمد ۱۷ میلیارد دلاری وضع کنونی صنعت پتروشیمی ایران است که از مجموع 5/8 میلیون تن محصولی که در داخل کشور به فروش می‌رسد، 9/4 میلیون تن در بورس عرضه می‌شود که از این 9/4 میلیون تن ۱۵ هزار بنگاه کوچک و بزرگ در ۱۰ حوزه مختلف در کشور فعال هستند. با تحقق جهش دوم و در پایان سال ۱۴۰۰، ظرفیت تولید این صنعت به ۱۰۰ میلیون تن با حجم سرمایه‌گذاری ۷۰ میلیارد دلار خواهد رسید، همچنین در پایان سال ۱۴۰۴ و تحقق جهش سوم ظرفیت به ۱۳۳ میلیون تن با حجم سرمایه‌گذاری ۹۳ میلیارد دلار می‌رسد.

در همین رابطه بهزاد محمدی، معاون وزیر نفت با بیان این‌که با بهره‌برداری از ۵۳ طرح پتروشیمی تا پایان سال ۱۴۰۴ ارزش این محصولات به ۳۷ میلیارد دلار خواهد رسید، گفته است: ظرفیت صنعت پتروشیمی کشور ۶۶ میلیون تن است و تلاش می‌شود این مقدار در سال ۱۴۰۴ دو برابر شود و به ۱۳۳ میلیون تن برسد. وی با اشاره به این‌که با افتتاح ۲۷ طرح پتروشیمی تا پایان سال ۱۴۰۰ ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی به ۱۰۰ میلیون تن می‌رسد، خاطرنشان کرد: ارزش محصولات پتروشیمی (ارزی و ریالی) کشور از ۱۷ میلیارد دلار کنونی به مرز ۲۴ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۰ می‌رسد و با بهره‌برداری از ۲۶ طرح دیگر پتروشیمی تا پایان سال ۱۴۰۴ ارزش محصولات به ۳۷ میلیارد دلار خواهد رسید. وزیر نفت نیز به‌تازگی اعلام کرده است که جهش نخست ما این بود که به حدود ۱۸ میلیارد دلار تولید رسیدیم و جهش دوم ما را به دو برابر حدود ۳۶ میلیارد دلار می‌رساند. جهش سوم را نیز ساماندهی می‌کنیم تا تولید را به نزدیک ۱۵۰ میلیون تن برسانیم که این موارد به‌طور عمده شامل پتروشیمی‌های الفینی یا تولید پلاستیک می‌شود. این تحول بزرگی است که اکنون در صنعت پتروشیمی در حال انجام است.

اما خبر خوب وزیر نفت در بخش پتروشیمی، خرید سالانه حدود شش میلیارد دلار خوراک ازسوی پتروشیمی‌های پایین‌دستی بود، چراکه هیچ صنعتی در کشور نداریم که بخش‌های پایین‌دستی آن شش میلیارد دلار خوراک از آن تهیه کنند تا به محصولات دیگر تبدیل شود اما این‌که چرا با وجود داشتن ظرفیت کافی، خوراک بیشتر نمی‌خرند به‌دلیل نبود بازار است. وی با بیان این‌که دو جهش در پتروشیمی رخ داده است که یک جهش اوایل دهه ۹۰ پایان یافت و جهش دوم تا پایان سال ۱۴۰۰ است، همچنین مقدمات، حرکت‌های اصلی و طرح‌های جهش سوم آغاز شده است، تصریح کرد: جهش سوم صنعت پتروشیمی تا سال ۱۴۰۵ تولیدات پتروشیمی را به بیش از ۱۳۰ میلیون تن در سال با ارزش مالی ۳۷ میلیارد دلار می‌رساند، افزود: ارزش جهش نخست ۱۵ تا ۱۶ میلیارد دلار بود و جهش دوم به ۲۵ میلیارد دلار می‌رسد. بر این اساس، اگر جهش سوم صنعت پتروشیمی با رونق تولیدات صنایع پایین‌دستی همراه باشد، افزون بر ایجاد اشتغال فراوان، ارزش‌‌افزوده بسیاری را نیز برای کشور به همراه دارد. برای نمونه از طریق طرح‌های جلوگیری از سوزاندن گازهای همراه، حجم عظیمی نزدیک به ۱۰ میلیون تن خوراک برای پتروشیمی‌ها تهیه می‌شود.