سیدعلی موسوی
ضربالمثلی قدیمی میگوید اگر میخواهی هیچوقت همکارت علیه تو
نشود، یک کار مشترک با او انجام بده تا منافعتان یکی شود. این دقیقا کاری است که
ایران در یک میدان گازی در شمال انگلستان کرده و اکنون مانند خاری در گلوی غربیها
عمل کرده و آنها هر کار میکنند نمیتوانند نه ایران را از پروژه کنار بگذارند و
نه بهدلیل نیاز شدید انگلیسیها به گاز این میدان گازی، تولید از آن را قطع کنند.
میدان گازی «RHUM» که در ایران
به «رهام» مشهور شده است، یک میدان گازی فراساحلی است که در آبهای ساحلی اسکاتلند
قرار دارد و یکی از بزرگترین میزانهای تولید را در دریای شمال نیز به خود
اختصاص داده است. این میدان که اکنون سهامش میان ایران و انگلستان مشترک است در
سال 1352 کشف شد و در اوایل سال 1357 نیز برای استخراج و کسب سود میان طرفین
قراردادی مادامالعمر منعقد شد. بنابر قراردادی که در هنگام زمامداری پهلوی دوم بین
کشورهای ایران و بریتانیا بسته شد، درآمد حاصل از بهرهبرداری گاز طبیعی این میدان
بهصورت ۵۰ درصد سهم شرکت ملی نفت ایران و ۵۰ درصد بریتیش پترولیوم سهمبندی شده
است. سود حاصل از فروش گاز این میدان برای ایران حدود روزی یک میلیون دلار برآورد
میشود. بهدلیل مشکلات فنی پیچیده استخراج گاز از این میدان مانند مشکلات فنی و
مشکلات فشار گاز، استخراج آن تا سال 1385 به طول انجامید. کارشناسان شرکت بریتیشپترولیوم
که شرکت همکار ایران است معتقدند این میدان ۱۳۵ میلیون بشکه نفتخام و ۸۰۰ بیلیون
فوت مکعب گاز طبیعی را در خود جای داده است. بنابر آمار دیگری، این میدان توانایی
تولید ۱۹۰ میلیون فوتمکعب گاز در روز را دارد که میتواند پنج درصد از نیاز
روزانه انگلستان را تامین کند.
عملیات استخراج مشترک از این میدان از سال 1389 و در پی تصویب تحریمهای تصویبی اتحادیه
اروپا علیه صنایع نفت و گاز ایران تا 1393 سال قرار بود، متوقف شود. از همان زمان،
دولت انگلستان که دریافت گاز این میدان را برای کشورش حیاتی ارزیابی کرده بود، بهدنبال
راهکاری جهت مستثنی شدن استخراج گاز از این میدان از بندهای تحریمهای اعمالی بود.
در نهایت در سال 1390 معاهدهای در جلسه کشورهای عضو اتحادیه اروپا تصویب شد که به
موجب آن، فعالیت بر روی این میدان از مفاد تحریمهای یکجانبه علیه ایران معاف شد و
پس از آغاز برداشت از این میدان در سال 1390 دولت انگلستان این میدان را تحت یک
طرح مدیریتی موقت قرار داد که به موجب آن سهم ایران از درآمدهای حاصل از فروش گاز
آن تا زمان لغو تحریمها، در حسابی جداگانه بلوکه میشود. با وجود برداشته شدن تحریم
در 1390 اما راهاندازی دوباره آن نزدیک به دو سال طول کشید، مشکلات فنی یکی از
مهمترین علتهای به تعویق افتادن بهرهبرداری مجدد از میدان «رهام» عنوان شد.
اما با روی کار آمدن ترامپ که قرار بود عملا صنعت نفت و گاز
ایران را بهصورت کامل فلج کند قرار شد ایران بهصورت کامل نفعش از این پروژه
پایمال شود، مسالهای که گویا با قرارداد سفت و سخت بسته شده میان ایران و طرف
انگلیسی برای لندن بسیار گران تمام میشد. به همین دلیل امریکا در تازهترین
اقدامات خود، معافیت این میدان گازی را دو سال تمدید کرد. بر اساس این معافیت،
دفتر کنترل داراییهای خارجی وزارت خزانهداری امریکا به شرکتهای امریکایی که در
زمینه ارائه خدمات میادین نفتی فعالیت میکنند، اجازه داده است تا با وجود آنکه
شرکت ملی نفت ایران تحریم شده است، در میدان نفتی رهام همکاری داشته باشند. در
اکتبر سال ۲۰۱۸، امریکا برای فعالیت در این میدان یک سال معافیت داده بود و حالا این
معافیت تا روز ۲۸ فوریه ۲۰۲۱ تمدید شده است. مدیر شرکتی که با ایران در این پروژه
همکاری دارد به رویترز گفته است که رهام سومین تولیدکننده گاز در دریای شمال در سه
ماهه دوم سال ۲۰۱۹ بوده است. شرکت سریکا که ۵۰ درصد سهم رهام را سال گذشته از بریتیش
پترولیوم خرید، قرار است سهم ایران از محل درآمد میدان رهام در یک حساب بانکی ذخیره
شود. در جریان مذاکرات میان ایران و انگلستان که شهریور سال ۱۳۹۴ میان کاردار بریتانیا
در تهران و معاون وزارت نفت کشورمان انجام شد، مقامهای بریتانیایی تعهد کرده
بودند که سهم ایران از میدان مشترک گازی رهام را بعد از لغو تحریمها بپردازند. در
شهریور ۱۳۹۵ علی کاردر، معاون وقت وزیر نفت ایران و مدیرعامل شرکت ملی نفت، گفت:
بریتانیا پول حاصل از مشارکت ایران در بهرهبرداری از میدان گازی رهام را به حساب
شرکت نفت واریز کرده اما فعلا این پول قابل برداشت نیست. در سالهای پیش از انقلاب
اسلامی که هنوز دفاتر شرکت کالای نفت در انگلیس و کانادا پابرجا بود، فعالیتهای
مشترکی میان شرکت ملی نفت ایران و برخی شرکتهای بزرگ نفتی از جمله بریتیش پترولیوم
انجام میشد که گاهی به خدمات فنی- مهندسی ختم میشد و گاهی از این سطح فراتر رفته
و به شراکت در میدانهای نفتی نیز میانجامید که یکی از این موارد مشارکت ایران با
بریتیش پترولیوم در توسعه میدان گازی رهام
است.
به هر روی آنچه مشخص است این است که انگلیسیها نمیتوانند
دست از گاز این میدان بکشند و با قرارداد سفت و سختی هم که با ایران بستهاند اگر
بخواهند ایران را از این میدان کنار بگذارند بسیار متضرر خواهند شد، مسالهای که
باعث شده است این مساله به ذهن خطور کند که اگر روزی روزگاری تحریمها علیه
کشورمان برداشته شد بهترین راه ورود به کارهای مشترک با کشورهایی است که عملا
منافع اقتصادی دارند و برای این کار چه کسی بهتر از آنهایی که بهدنبال ضربه زدن
به اقتصاد ما هستند.