داود علیزاده:
مدتی است که بارش
باران در حجم زیاد و مدت طولانی مشکلاتی را در شهرها برای شهروندان ایجاد کرده است؛
بهطوریکه گاهی حتی عبور و مرور سواره و پیاده نیز با دشواری همراه شده است. به خصوص در بارندگی هفته آخر آبانماه
و هفته آغازی آذرماه که با خساراتی نیز همراه بود. این اولین باری نیست که بارندگی
موجب اختلال در امور شهری و آموزشی میشود. این مشکلات پیشآمده ناشی از بارش بارانهای
سیلابی همواره انتقادهایی را از سوی شهروندان در فضاهای مجازی به دنبال داشته است.
نوکتیز این انتقادات اما همواره موردتوجه مدیریت شهری بوده و هست و برخی معتقدند که
شهرداری بایستی برای رفع این موضوع اقداماتی موثرتری انجام دهد.
اگرچه این انتقاد
کاملا بجاست و بایستی مدیران شهری برای حل مشکل آبگرفتگی در شهرها چارهای بیندیشند؛
اما در این میان برخی کارشناسان به رفتارهای نادرست برخی شهروندان در کنار رعایت نشدن
جزئیات اجرائی عناصر شهری اشاره میکنند و معتقدند در برخی مواقع این مردم هستند که
بازیگران اصلی این عرصه میشوند و از سوی دیگر، برخی دیگر از کارشناسان نبود زمان
و بودجه کافی برای طراحی و ساخت زیرساختهای اساسی در حل چنین مشکلاتی را عامل رفع
نشدن میدانند.
«آبگرفتگی در
شهرها و راهکارهای مقابله با آن» موضوعی است که ایسنا در گفتوگو با مصطفی
بهزادفر عضو هیات علمی دانشگاه علم وصنعت ایران درباره آن به بحث نشسته است.
وی در این گفتوگو
دلایل اقلیمی و زیست محیطی آبگرفتگی در شهرها و معابر شهری را تشریح و همچنین به مسائلی
چون تکنیک شهرسازی، رعایت نکردن جزئیات اجرائی نیز اشاره کرد؛ اما این استاد دانشگاه
در کنار این موارد به موضوع دیگری نیز میپردازد و معتقد است که برخی از این مشکلات
نیز به موضوعات فرهنگی باز میگردد و ناشی از رفتارهای نادرست در شهر است یعنی گاهی
بهطور خاص مردم بازیگران اصلی هستند؛ یعنی زبالههای خود را در خیابان و جوی میاندازند
و گاه برخی رفتگران نیز برای تسهیل کار خود این زبالهها را به زیر پلها هدایت میکنند
و در نهایت هنگام بارندگی شدید این زبالهها باعث ایجاد سیلابهای مقطعی میشوند.
بهزادفر در
پاسخ به این سوال که علت اصلی آبگرفتگی معابر به هنگام بارش چیست، توضیح داد: بخشی
از این موضوع به سازوکارهای اقلیمی باز میگردد. به طور مثال در اقلیم مدیترانهای
همیشه جریان طبیعی بارندگی متعادل بوده و قابل پیشبینی است. از طرفی شدت و ضعف هم
ندارد. اما در اقلیمهای استوایی و گرم و خشک جریانهای جوی افراط و تفریطی بوده و
هست. در اقلیمهای گرم وخشک بارشها گاهی به صورت رگبار میشود و چون زمین خشک بوده
و پوشش گیاهی مناسبی وجود ندارد این بارانها موجب سیل و در نهایت تخریب میشوند.
اقلیم کشور ما
نیز بهجز بخشهای شمالی گرم و خشک است. گاهی بارشهایی پیشبینی نشدهای داریم که
منجر به پدیده آبگرفتگی در معابر و جاری شدن آب در خیابانها میشود. از طرفی متوسط
بارندگی درکشور زیاد نیست. موضوع دیگر حائز اهمیت وضعیت توپوگرافی کشور است؛ وجود ارتفاعات
زیاد. استرالیا کشوری است پنج برابر وسعت ایران ولی بیشترین ارتفاعش از سطح دریا
۴۰۰ متر است. در حالی که کشور ما دارای ارتفاعات چهار هزارمتر و بیشتر نیز هست. یعنی
ما واجد جغرافیایی دو عارضه متنوع هستیم که میتواند در رابطه با جریان آبهای سطحی
مساله ساز باشد.
این کارشناس
با بیان انیکه طبیعتا هر چه که سطح مصنوع شهرها (ساختمان، بناها، کفپوش و…) بیشتر
شود، سطوح غیر قابل جذب نیز بیشتر میشوند. افزود: در گذشته سطوح غیر قابل جذب کمتر
بود به علاوه امروزه با گسترش سطح شهرها موانع برای جذب آب باران به زمین نیز بیشتر
شده است. به طورمثال کف آسفالت، بتن و نظیر اینها مانع از جذب آب شده و میتواند مشکلاتی
در این زمینه ایجاد کند.
حال این پرسش
پیش میآید که به فرض موانع شهری نقش طراحان شهری و شهرسازان چه میشود؟ این
کارشناس با اشاره به نقش مهم طراحان شهری تصریح کرد: طراحان شهری و شهرسازان در این
زمینه نقش مهمی دارند و آن هم توجه به مسائل تکنیکی در طراحی و اجرای جزئیات شهری است.
به طور اصولی در طراحی شبکه راههای شهر شیب رعایت میشود؛ بهطوری که آبهای سطحی
به راحتی هدایت شوند و جریان داشته باشند؛ اما مشکلی که وجود دارد، این است که در فعالیتهای
اجرائی برای ساخت جویها، جداول و خیابانها در شهرها کیفیت ساختمانی لازم اعمال نمیشود؛
یعنی شیب کلی رعایت میشود، اما به جزئیات توجه کافی نمیشود. همین عدم توجه کافی به
جزییات اجرا مشکلآفرین است و این موضوع تقریباً در همه شهرها فراگیر است و در نهایت
باعث میشود یک بارندگی مشکلات زیادی را برای مردم شهر ایجاد کند. البته ناگفته نماند
که برخی از این مشکلات نیز به موضوعات فرهنگی باز میگردد و ناشی از رفتارهای نادرست
در شهر است و گاهی به طور خاص مردم بازیگران اصلی هستند.
به نظر میرسد
شیببندی معابر و ایجاد آبراه مناسب یکی از معضلاتی است که در بوشهر هم به چشم میآید.
بهطور مثال در تقاطع میدان آزادی( برج) که ساخت و ساز آن در سالهای اخیر صورت
گرفته، شیبدهی نامناسب و تعبیه نکردن آبراه در هفته گذشته با آبگرفتگی ضلع غربی
آن موجب نارضایتی شهروندان شد و یا میدان امام علی که از زیرساختهایی است که در
سالهای اخیر ساخته شده است، همچنان در موقع باران با مشکل آبگرفتگی در ضلع غربی
آن روبهرو است.
البته نمیتوان
در این میان تلاشهای مسوولان شهری برای ایجاد زیرساختهای مناسب در سال اخیر
نادیده گرفت. بهطور مثال در دو سال ۱۳۰ میلیارد تومان در اجرای طرح فاضلاب بافت تاریخی
بوشهر تخصیص یافته است و امید است با تکمیل این طرح از مشکلات آبگرفتی بافت
تاریخی کاسته شود.
یکی از مسائل
دیگری که این کارشناس حوزه شهری به آن اشاره میکند، ریختن زباله در مسیر آب، قرار
دادن مصالح ساختمانی و بقایای تخریب اماکن است. بهزادفر با اشاره به این مشکل
خاطرنشان کرد: ما در شهرها با موضوعی چون ریختن زباله سروکار داریم. جدای جدولبندی
وطراحی مناسب جوی، گاهی اوقات برخی افراد زبالههای خود را در خیابان و جوی میاندازند
و بعضاً برخی رفتگران نیز برای تسهیل کار خود این زبالهها را به زیر پلها هدایت میکنند
و هنگام بارندگی شدید این زبالهها باعث ایجاد سیلابهای مقطعی میشوند پس حتی اگر
همه عناصر و ابعاد شهری هم به درستی طراحی شوند نمیتوان تا زمانی که مردم رعایت نکنند
از مشکل دوری گزید.
در حقیقت این فرهنگ
باید در میان مردم جا بیفتد که به هیچعنوان نباید زباله در خیابان ریخته شود؛ زیرا
این زبالهها علاوه بر بند آوردن آبراهها، مشکلات محیط زیستی هم ایجاد میکنند. البته
این موضوع معظل جهانی است و بایستی کلانتر به آن نگاه کرد.
با این حال
این تنها بوشهر نیست که در موقعیت بندری واقع شده است. در جهان شهرهای بسیاری موقعیت
جغراقیایی اینچنینی و بارندگیهای مشابه دارند. شاید نمونه موفق آن را لندن
دانست. البته قیاس موقعیت بوشهر و لندن قیاس مناسبی نیست؛ اما میتوان از نمونههای
موفق الگوبرداری کرد. این کارشناس درباره تجارب جهانی در زمینه ساماندهی آبهای سطحی
و شهرهایی مانند لندن که تجربه موفقی در ساماندهی آبهای سطحی دارند، گفت: لندن سامانه
فاضلاب بسیار قدیمی دارد و بخشی از آبهای سطحی از طریق همین سامانه فاضلابی جذب میشوند.
از طرفی مسیرهایی برای هدایت آبهای سطحی نیز تعبیه شده است و شبکه راهها از نظر جزئیات
بسیار دقیق هستند. در کنار این موارد نیز مخازن کوچک محلی در شهرتعبیه شده که آب باران
را جمعآوری میکنند و در مقیاس محلی برای آبیاری فضای سبز خانهها و پارکها استفاده
میشوند؛ بنابراین میتوان گفت رویکرد آنها در این زمینه در مقایسه با ما بسیار متفاوت
است.
مشکل اصلی ما اجرای
درست جزئیات در طراحی جوی، جدول، کف سازی خیابان و معابر، شیببندی و اجرای درست آنها
است. در حقیقت ما با نبود اجرای درست جزییات طرحها در بسیاری از مواقع مواجه هستیم
که بایستی در درجه اول به این موضوع توجه شود. همچنین بهرهگیری از سیستمهای ساماندهی
آبهای سطحی بهصورت پیوسته و هماهنگ بهنحویکه همه آبهای سطحی با شیببندی درست
به سمت کمشیبترین قسمت شهر هدایت شوند؛ پسازآن، تعبیه حوضچهها میانی یا مخازن در
شهرهای بزرگ و تعبیه حوضچههای متمرکز از اقداماتی است که میتوان برای بهبود وضعیت
انجام داد. از طرف دیگر، ایجاد شبکه یکپارچه فاضلاب شهری نیز میتواند تا حدودی جریان
آبهای سطحی را در خود جای دهد، البته شبکه فاضلاب نیز ظرفیتی دارد و این موضوع همیشگی
نیست.
در مرحله آخر نیز
میتوان به برنامهریزی برای جمعآوری و دفع آبهای سطحی در مقیاس محلی و ناحیهای،
بهعلاوه دفع آبهای سطحی در مقیاس ساختمانها نیز توجه کرد. بهطوریکه وقتی بارندگی
صورت میگیرد در ساختمانها مخازنی وجود داشته باشد که این آبها را جمعآوری کند و
برای مصارف موضعی استفاده شود. در آینده با کمبود آب در شهرها مواجه خواهیم بود و جمعآوری
بهموقع این آبها میتواند از تبخیر سریع آنها جلوگیری کند؛ یعنی اگر بتوانیم در
تک بناها از بام استفاده کنیم و بهسرعت آبها را جذب و جمع کنیم تبخیر کمتر و بهرهبرداری
از آب بیشتر خواهد شد، البته نباید این موضوع را نیز فراموش کرد که تمام این موارد
در کنار تغییر رفتارهای نادرست امکانپذیر خواهد شد.