الهام بهروزی
برازجان یکی
از شهرهای بزرگ استان بوشهر است که جمعیت زیادی در خود جای داده و در حقیقت دروازه
ورودی استان به شمار میرود. این شهر مدتی است که با انباشت انبوه نخالههای
ساختمانی در گوشهگوشه خود روبهروست و این مساله افزون بر اینکه تاثیر سوئی بر
سیمای شهری آن گذاشته است، موجب درهخواری و تجاوز به حریم درههای فصلی این شهر شده
که نقش موثری را در دفع سیلابها ایفا میکنند و همین مساله صدای اعتراض بسیاری از
دغدغهمندان و فعالان مدنی و محیط زیست را درآورده است.
بدیهی است نخالههای
ساختمانی به مواد زائد جامدی گفته میشود که از تغییر وضع، تعمیر و از نو بنا کردن
سازهها مانند راهها یا ساختمانهای مسکونی و تجاری و اداری و... در شهرها حاصل میشود.
البته این اصطلاح تنها به نخالههای ساختمانی محدود نیست، بلکه شامل تمامی مصالح
مانند سنگها، آجرها، بلوکها، گچها، فولاد، شیشه، الوار، مصالح حاصل از لولهکشی
و برقکشی، پوشش آسفالت بام و... نیز است که این مواد یا در محیطزیست تولید شدهاند
(مانند حوادث طبیعی ازجمله زلزله، توفان، گردباد و سیلاب و... ) یا حاصل عملیات
ساختوساز و تخریب هستند.
بیشک یکی از
دستگاههایی که در زمینه رهاشدن نخالهها در سطح شهر باید پاسخگو باشد شهرداری است
که انبوه این نخالهها در مناطقی از این شهر نظیر ورودی برازجان- اهرم، فاز یکی
شهرک امام خمینی، شهرک فتح و... نشان از این دارد که این وضعیت حاصل سهلانگاری و
سکوت چندین ماهه مسوولان شهری در پراکندگی و ساماندهی نکردن نخالههای شهری است که
امروز به یک معضل جدی در شهر تبدیل شده است.
افزون بر این،
محیط زیست و شبکه بهداشت که وظیفه حفظ طبیعت و سلامت و امنیت شهروندان را نیز عهدهدار
هستند، باید به این قضیه ورود کرده و به ساماندهی آن کمک کنند.
البته چند روز پیش یکی از اعضای شورای اسلامی
شهر برازجان در بازدید میدانی از این نخالهها بر فعال شدن گشت تخلفات شهری
شهرداری تاکید کرد تا از این رهگذر با متخلفان برخورد جدی و از رهاشدن نخالهها در
سطح شهر جلوگیری شود.
وحید مصدق در
بازدید میدانی از مجتمع مسکونی حافظ تصریح کرد: این گشت باید فعال شود و یک نفر از
شهرداری بهعنوان ناظر باید بر جمعآوری نخالهها از سطح شهر نظارت کند.
او در ادامه برای جلوگیری از رهاسازی نخالههای
در فرعی چهارم خیابان فردوسی میگوید: شهرداری در این محدوده برای جلوگیری از
رهاسازی نخالهها باید فضای سبز ایجاد کند؛ چون هزینه این کار بسیار کمتر از هزینه
جمعآوری نخالههایی میشود که اینجا انباشت شده است.
بدیهی است
وقتی بحث محیط زیست و سلامت شهروندان و امنیت روحی و روانی آنها به میان میآید،
انجمنها و سمنهای عموما پا به عرصه میگذارند و با کنشها و واکنشهای مناسب و
هدفمند مسوولان و مردم را در راستای حل معضلات یاری و همراهی میکنند. در این میان
یکی از سمنهایی که این روزها به رها شدن نخالههای در سطح شهر برازجان سخت معترض
و با پرداختن به موضوع هم مسوولان و هم متخلفان را به چارهجویی و پاسخگویی وادشته
است، انجمن محیط زیستی زمین پاک دشتستان است که به شکل آگاهانه و دغدغهمندانه و
اصولی به معرفی عمق فاجعه در شبکههای اجتماعی و صفحه خود در ایسنتاگرام پرداخته
است. این انجمن در پست اینستاگرامی خود مسوولان را خطاب قرار داده و نوشته است: «چند
وقتی است که هر چه به در و دیوار میکوبم تا کسی به فریاد برسد و جوابگوی وضعیت
نخاله و درهخواری در برازجان باشد کسی پاسخگو نیست... هنوز خاطره تلخ سیل شیراز و
انتقام سخت طبیعت به خاطر همین تجاوز به حریم درههای فصلی از ذهنها پاک نشده
است... درهها با رودخانههای فصلی که از مسیرهای شهری عبور میکنند و نخالههای
ساختمان شهری که بیمحابا و بدون هیچ گونه نظارتی در درهها و ورودیهای شهر ریخته
میشوند نه تنها منظره شهر به طرز فجیعی زشت کرده بلکه مشکلات بهداشتی به دنبال
خواهد داشت!
جدا از اینها
در این زمینه، با فاجعه بزرگتری نیز روبهرو هستیم و آن هم درهخواری است! درههایی
که به وسیله نخالهها کم کم پر میشوند و زمینههایش به فروش میرسند و تبدیل به
خانه و محل زندگی میشود و فجایعی که ممکن است سیلابها برای این خانهها ایجاد
کنند هم دیگر بماند.»
این انجمن
افزون بر انتشار فیلمهای کوتاه از رهاشدن نخالههای ساختمانی در برخی از مناطق
شهر، در یکی از پستهای خود به کسب درآمد از نخالههای ساختمانی پرداخته و اشاره
کرده است که 95 درصد نخالههای ساختمانی قابل بازیافت هستند.
یعنی افزون بر
نقدی که صورت داده است، از اهمیت نخالهها در دپو کردن پسماندها و سودآوری آنها
سخن به میان آورده و نوشته است: «در کشورهای اروپایی و پیشرفته مانند ژاپن بازیافت
زباله به یک صنعت کاربردی و سودآور تبدیل شده است بهگونهای که بیش از 90 درصد
نخالههای ساختمانی بازیافت میشوند. این در حالی است که در کشور ما با وجود حجم
بالای نخالهها ما با وجود حجم بالای نخالههای ساختمانی به دلیل پایین بودن سطح
تکنولوژی فقط چند سایت و مرکز بازیافت نخالههای ساختمانی وجود دارد که فقط مصالح
ارزشمند را بازیافت میکنند و روز بقیه مصالح عملیات بازیافت انجام نمیشود.»
بیشک رهاشدن
نخالههای ساختمانی در برازجان که عموما حاصل تخریب ساختمانها و بافتهای فرسوده
شهری هستند، علاوه بر کریه شدن چهره شهری، مشکلات محیط زیستی فراوانی برای ساکنان
شهر به وجود میآورد.
کارشناسان
محیط زیست در خصوص مخاطرات نخالههای بر این عقیده هستند که «پسماندهای ساختمانی و
عمرانی اگرچه خطرات کمتری نسبت به مواد زائد جامد شهری برای سلامت بشر و محیطزیست
دارند؛ ولی دفع بیرویه و مدیریت ناصحیح این پسماندها پس از دفع، میزان خطر این
پسماندها را تشدید میکند.
گچ و آهک
موجود در این پسماندها، در مقدارهای زیاد بهصورت شیرابه وارد آبهای سطحی و زیرزمینی
شده و ضمن بالا بردن خاصیت قلیایی آب، طعم تلخی نیز به آب میدهد. قلیایی بودن زیاد
میتواند سبب واکنشهایی بین قلیایی و بعضی کاتیونها در آب شود. در برخی از موارد
رسوب حاصل میتواند باعث مسدود شدن خلل و فرج خاک شود. گچ میتواند سبب تغییر در
ترکیب شیمیایی خاک شود. برخی از فلزات سنگین و ترکیبات آنها ازجمله سرب، روی، مس
و... که در مصالح و اجزای ساختمان بهکار رفتهاند، بر اثر تخریب بنا به شکل ترکیب
و فلز در محیط تخلیه میشوند. برخی از فلزات موجود در نخالههای ساختمانی، تحتتاثیر
شرایط خاک به صورت ترکیبات محلول وارد آبهای سطحی و زیرزمینی شده، علاوه بر آنکه
آب را به مواد سمی آلوده میکنند ممکن است طعم آب را نیز تغییر دهند. فلزات مس و
روی اثر تشدیدکنندگی داشته و در مواقعی که هر دو موجود باشند، اثر سمی بر گونههای
بیولوژی خاک خواهند داشت. وجود لولههای سربی خطر مهمی برای ارگانیسمهای موجود در
آب و خاک است. آلومینیوم در شرایط اسیدی خاک وارد جریانهای آبی شده که میتواند
برای موجودات آبزی بهویژه ماهیها بسیار مهلک باشد. مواد آلی بر اساس نوع آنها میتوانند
شرایط نامطلوبی در محیطزیست ایجاد کنند. قیر سبب بسته شدن منافظ خاک شده و شرایط
نامطلوب رشد گیاهان را فراهم میکند. مواد رنگی میتواند تاثیرات نامطلوبی بر حیات
جانوری و گیاهی خاک داشته باشد. برخی از مواد فسادپذیر بر اثر تخمیر و تجزیه تولید
گاز کرده که بهدنبال آن شرایط نامطلوبی برای خاک ایجاد خواهد کرد.
همچنین بر اثر
تخریب این مواد آلی، شیرابه حاصل در صورت راهیابی به منابع آبی سبب کاهش اکسیژن
محلول شده و محیط نامساعدی را برای زیست موجودات فراهم میکند. مواد نفتی موجود در
مخازن ساختمانها ممکن است هنگام تخریب به محیط راه یافته و سبب آلودگی آب و خاک
شوند. برخی از مواد آلی از جمله پلاستیکها که در ساخت لوله به کار گرفته میشوند،
بهدلیل تجزیه نشدن، شرایط نامطلوب فیزیکی خاک و شرایط زیست موجودات را فراهم میکنند.
مواد زائد ساختمانی با توجه به دانهبندی سبب تغییر بافت خاک میشود. گرد سیمان
سبب کاهش خلل و فرج خاک شده و از تخلخل خاک میکاهد. قیر سبب بسته شدن منافذ خاک میشود.
انباشته شدن نخالههای ساختمانی منظری ناهمگن در محیط ایجاد کرده که میتواند کاهش
بهرهمندی اقتصادی را درپی داشته باشد. وجود محل تجمع یا دفع مواد حاصل از تخریب میتواند
بر کاربری زمینها و نرخ آنها آثار سوء داشته باشد.»
در پایان این
گزارش باید یادآوری شود که دفع غیراصولی نخالههای میتواند پیامدهای بسیاری
ناگواری برای شهر و ساکنان آن داشته باشد که مهمترین آن عبارتند از: مشکلات زیست
محیطی، نیاز به مکان دفن زباله و ایجاد چشمانداز نامناسب. افزون بر این مسائل، به
دلیل نیاز روزافزون به مصالح سنگی، برداشت از منابع طبیعی که بیشتر در مسیر
رودخانهها وجود دارند، منجر به بروز سیلابهای خطرناک شده است. همچنین ریختن
نخالههای ساختمانی در بستر رودخانهها موجب تغییر نظام طبیعی رودخانه و ورود مواد
مضر موجود در این نخاله در چرخه آبهای زیرزمینی و شوری آن میشود.
با این اوصاف،
میطلبد که مسوولان شهری و متولیان حوزه سلامت برازجان به صورت جدی به موضوع نخالههای
رها شده در مناطق مسکونی و درههای فصلی شهر ورود کرده و با نظارت بیشتر در
ساماندهی و جلوگیری از پراکندگی آنها در فضای شهری ظاهر شوند. از سوی دیگر نیز
شهروندان با همکاری با شهرداری از زشت کردن چهره شهر در اثر ریختن غیرقانونی نخالهها
و پسماندها در درهها و شهرکهای مسکونی پرهیز کنند.