داود علیزاده
چاقی معضلی است که گریبان بسیاری از افراد را در جوامع توسعهیافته یا در حال توسعه گرفته است. در ایران نیز همواره اضافه وزن و چاقی سلامت جامعه را تهدید میکند. شوربختانه طبق پایشی که از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی صورت گرفته است، استان بوشهر یکی از سه استان اول چاق کشور است که این مساله ریشه در سبک زندگی، ژنتیک و تغذیه اشتباه مردمان این دیار دارد.
بدیهی است که چاقی افزون بر اینکه یکی بیماری محسوب می‌شود، از نظر روحی روانی به فرد آسیب فراوانی وارد میکند که مهم‌‌ترین آن کاهش اعتماد به نفس در فرد است و پایین آمدن اعتماد به نفس در افراد خود میتواند زمینهساز مشکلاتی دیگری در آنها شود. حال با توجه به آمارها شهرستان گناوه از استان بوشهر بیشترین سهم را در چاقی استان دارد که این مساله نیاز به آسیبشناسی دارد.
طبق اعلام اسما صیادنیک، مسوول بهبود تغذیه جامعه شبکه بهداشت و درمان گناوه، مردم این شهرستان رتبه اول اضافه وزن و چاقی را در گروه‌های سنی مختلف در بین شهرستان‌های استان بوشهر به خود اختصاص داده‌اند. درحالی که شاخص استانی چاقی و اضافه وزن در بوشهر ۵۳ درصد است؛ اما این میزان در شهرستان گناوه ۶۲ درصد است.
در این رابطه، یک متخصص سلامت اجتماعی به بامداد جنوب گفت: هرچند در جریان متدلوژی و شیوه سنجش میزان چاقی در این شهرستان نیستم، بنابراین باید ببینیم که میزان چاقی در این شهرستان بر اساس چه روش و چه دستگاهی صورت گرفته است ولی در این میان نمیتوان گفت که عدد استخراج شده اشتباه است. بدیهی است که برای سنجش میزان چاقی ما یک عدد بینالمللی، یک عدد ملی و یک عدد استانی داریم. متاسفانه در حوزه چاقی ما جزء سه استان اول چاق کشور هستیم که باید این مساله در استان کنترل و مدیریت شود اما در اینکه کدام شهرستان استان بیشترین درصد چاقی را دارد، رسالتی است که برعهده معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی سپرده شده که به‌صورت مستمر از طریق سامانه سیب رصد می‌شود.
وی ادامه داد: به‌قاعده در چاقی تفاوت معناداری میان شهرستانها وجود ندارد؛ چراکه شهرستان بوشهر نیز در میان مراکز استان جزء سه شهر اول چاق کشور محسوب می‌شود. بنابراین طبق کار پژوهشی که صورت گرفت در زمینه چاقی تفاوت چندانی میان شش شهر بندری استان با سایر شهرهای دیگر آن وجود ندارد اما در رابطه با شیوع چاقی در بندر گناوه باید تاکید کنم، بیشترین دلیلی که می‌توان برای چاقی شهروندان این شهر یافت، نبود مراکزی است که میتواند بستر تحرک لازم را برای شهروندانش را ایجاد کند. این شهر فاقد مراکز تفریحی بزرگ است. برای مثال پارکهایی که وسیع باشد و موجب تحرک شهروندان شود در این شهر کافی نیست. چون بنا به شرایط آب و هوایی در بیشتر ماههای سال تحرک افراد بهویژه بانوان به دلیل گرما پایین است. حال با توجه به اینکه بانوان گناوهای بیشترین سهم را در چاقی شهرستان دارند، بنابراین ضرورت دارد که پارکی با مساحت زیاد یا فضای ورزشی تخصصی برای آنها در سطح شهر ایجاد شود تا زمینه برای انجام ورزشهای هوازی برای بانوان گناوهای فراهم شود. بدون شک با این کار می‌توان به طرز قابل توجهی ضریب چاقی را در این شهرستان کاهش داد.
عیسی صفوی در خصوص شیوع چاقی در جامعه امروزی افزود: مهم‌‌ترین دلیل چاقی در جامعه امروزی، سبک زندگی است؛ البته سبک زندگی در همه جوامع منجر به چاقی نمیشود ولی عموما باعث چاقی می‌شود؛ چراکه در برخی از جوامع که مدرن شدند ما با پدیده چاقی روبه‌رو نمیشویم. برای مثال، در آسیای شرقی شامل ژاپن، کره‌جنوبی، هنگ‌کنگ و... چنین اتفاقی نیفتاد. در حالی که در اوج مدرنیته به‌سر میبرند. هرچند در این میان بحث ژنتیک مطرح می‌شود اما این مساله نمی‌تواند بهانهای برای چاق بودن یا نبودن افراد جامعه باشد. بنابراین سبک زندگی بیشترین سهم را در چاقی دارد و در کنار آن هم عوامل دیگری نقش دارند. سبک زندگی به این دلیل منجر به چاقی شده که در جوامع مدرن ابزاری وجود دارد که ضرورت تحرک را از ما در انجام کارها میگیرند. برای مثال، امروز با دستگاه کنترل می‌توان کانال تلویزیون را عوض کرد یا کولر را روشن و خاموش کرد و دیگر نیازی به تحرک نیست. در حالی که در گذشته برای انجام این امور تحرک داشتیم. حال با توجه به اینکه سبک زندگی تغییر کرده است اما می‌توان زندگی را به سمتی هدایت کرد که منجر به چاقی نشود؛ زیرا ما نمیتوانیم به گذشته برگردیم. از این‌رو، در این زمینه نسخهای که برای چنین جوامعی تجویز شده، این است که ما تحرک خودمان را از طریق ورزش کردن دنبال کنیم که این مهم هم در جامعه فعلی کاری دشوار است؛ چون شرایط شغلی اغلب افراد به شکلی است که با کمبود وقت مواجه هستند و زمان کافی برای ورزش ندارند و متاسفانه زندگی ماشینی تمام‌قد در چنین جامعه‌ای در جریان است.
این استاد دانشگاه در ادامه با بیان اینکه مهم‌‌ترین خطری که افراد چاق را تهدید میکند طیف گسترده بیماریهاست که در راس آنها بیماریهای قلبی است، تصریح کرد: البته در کنار آن باید سن هم لحاظ کرد. بیماریهای گوارشی، تنفسی و... از دیگر بیماریهایی هستند که همواره سلامت افراد چاق را تهدید میکنند. هرچند ممکن است که چاقی در کودکی چندان مشکلی برای افراد ایجاد نکند اما عوارض آن در میانسالی گریبان فرد را میگیرد. بنابراین افراد نباید فریب آن را بخورند و تا دیر نشده برای کاهش وزن اقدام کنند.
صفوی با اشاره به اینکه افراد چاق نه تنها تهدیدی برای خود بلکه تهدیدی برای جامعه هستند، افزود: بنابراین توصیه میکنم که این افراد باید در گام نخست با متخصصان هم حوزه روانشناسی و هم حوزه تغذیه و لاغری مشاوره داشته باشند. چون چاقی صرفا مساله‌ای جسمی و ذائقه‌ای نیست؛ بلکه مساله‌ای روانی و ذهنی است. به تعبیری فردی که عطش خوردن دارد مشکل دارد و باید در گام نخست به دلیل این مشکل با متخصص روان و دهن مشورت کند و ریشههای مشکل ذهنی و روانی او شناخته شود. سپس با استخراج ریشههای این مشکل ذهنی باید به سراغ پیامدهایی رفت که چاقی برای او به همراه داشته است. پس موکدا به افراد چاق توصیه می‌شود که افزون بر شناسایی و گشودن گرههای ذهنیشان، پیامدهای سوء چاقی‌شان را در گفت‌وگو با متخصصان تغدیه پیگیری کنند.
وی با بیان اینکه مبدا و آغاز چاقی در بیشتر افراد به روان و ذهن برمیگردد که البته این یک نگاه است، گفت: زیرا افراد چاق معمولا زمانی که به‌صورت افراطی به خوردن اقدام میکند که ذهنیتی بر او حاکم است که باید ریشه آن را پیدا کرد تا بتوان چاقی را در او کنترل کرد. چون چاقی اثرات روانی سوئی بر افراد دارد که یکی از آنها کاهش اعتماد به نفس در افراد است. همچنین ارتباط افراد چاق با جامعه کم می‌شود چون به دلیل چاقی مهر تائیدی از سوی افراد دریافت نمیکند و تشویق نمیشود و دائم سرزنش می‌شود. افزون بر این خود فرد هم به خودآزاری دچار می‌شود چون توان و مدیریت لازم را برای کنترل چاقی در خودش احساس نمیکند که همین خودبه‌خود به کاهش اعتماد به نفس در او منجر می‌شود.
صفوی در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه رسانه ملی در حوزه سلامت نتوانسته آنگونه که باید کارامد ظاهر شود و عمده تبلیغات این رسانه خلاصه می‌شود در تبلیغ انواع خوراکیها و فست‌فودها که یکی از عاملهای چاقی و اضافه وزن هستند، حال رسانه چگونه میتواند تغذیه سالم را در جامعه تلبیغ کند و ترویج دهد، توضیح داد: اقتصاد رسانه حکم میکند که درآمدزایی صورت بگیرد و نگاه تجاری دارد که این موضوع در خصوص سیگار هم وجود داشت و سال‌های سال شبکههای اروپایی و امریکایی آن را تبلیغ کردند در حالی که بخش سلامت این جوامع بر این تاکید داشتند دستکم در این بخش آگاهیبخشی از پیامدهای سوء آن هم صورت بگیرد. بنابراین رسانه برای درآمدزایی تلاش میکند، در حالی که وظیفه حوزه سلامت تامین و تضمین امنیت و سلامت شهروندان است. بله، رسانه ملی ما با توجه به چالشهای اقتصادی که دارد، در مقابل سیل تبلیغات مواد غذایی مقاومت لازم را ندارد و با توجه به شرایط موجود هم هرگز نمی‌تواند مقاومت کافی را در مقابل فست‌فودها داشته باشد. بنابراین کمترین کاری که میتواند انجام بدهد و شرط انصاف را رعایت کند، این است که با دعوت از متخصصان و کارشناسان حوزه سلامت، مضرات و کارکرد منفی این مواد غذایی را به شهروندان معرفی و تبیین کند. بنابراین به صورت هفتگی باید دو تا سه برنامه سلامت‌محور در نقد فستفود و افیون از رسانه ملی پخش شود.
صفوی در پایان در خصوص نقش آموزش و پرورش در کاهش چاقی دانش‌آموزان گفت: با توجه به اینکه در جریان برنامههای آموزش و پرورش در زمینه سلامت دانش‌آموزان هستم، باید بگویم انصافا آموزش و پرورش در سال‌های اخیر بوفههای مدارس و تغذیه دانش‌آموزان را ساماندهی کرده و بر اساس پروتکلهای کشوری به‌منظور تامین سلامت دانش‌آموزان به پخش شیر، خرما و ... در مدارس مبادرت میورزد ولی خب باید اعتراف کرد که این ارگان تنها یک ضلع از مثلث سلامت دانش‌آموزان را تشکیل میدهد و ضلع دیگر آن خانواده‌ها هستند که ذائقه دانش‌آموزان را شکل میدهند. در نتیجه آموزش و پرورش کار دشواری دارد و گاه با شکست روبه‌رو می‌شود؛ چراکه ذائقه فرد در خانواده شکل گرفته است و گاهی عکس این است. بنابراین با توجه به همکاری که با آموزش و پرورش در حوزه سلامت دانش‌آموزان داریم، گامهای خوبی برداشته است اما اعتباراتی که برای برنامههای سلامت‌محور در نظر میگیرد؛ اعتبارات مستمری نیست به همین دلیل در پارهای از مواقع با شکست روبه‌رو شده که سهم بیشتر این شکستها در بعد فرهنگسازی بوده و بعد هم کمبود منابع مالی است. ولی در کل آموزش و پرورش همواره تلاش خود را در حوزه سلامت دانشآموزی مصرانه دنبال میکند.
