الهام بهروزی
شب «برج» با نگاهی به معماری و تاریخ قلعه‌های شمال استان بوشهر در موزه مردم‌شناسی و باستان‌شناسی روستای چهارروستایی به همت انجمن هوای تازه و کتابخانه عمومی روستای چهارروستایی با همکاری موزه مردم‌شناسی روستا برگزار شد. در این ویژه‌برنامه پنج قلعه (بُرج) تاریخی شمال استان بوشهر شامل قلعه خان در بندرریگ، قلعه محمدحسن‌خان در چهارروستایی، قلعه خان در روستای حصار امام حسن، قلعه خان در روستای مومدی و قلعه خان در روستای مال‌قاید می‌شود مورد بحث و بررسی قرار گرفتند.
از میان این پنج قلعه، تنها قلعه بندرریگ است که به شکل کامل و شایسته‌ای حفظ شده است. قلعه‌های حصار و مومدی که از بناهای شاخص منطقه به‌شمار می‌روند، در صورت رسیدگی می‌توان آنها را از خطر نابودی رهاند؛ هرچند امروز به‌دلیل بی‌توجهی این دو بنا حال و روز خوبی ندارند و قلعه چهارروستایی نیز دیگر قلعه شمال استان بوده است که متاسفانه به صورت کامل تخریب شده و هیچ اثری از آن باقی نمانده است.
در حاشیه این برنامه، حضار از موزه مردم‌شناسی روستای چهارروستایی بازدید کردند که در این میان آقای دوست‌نظام متولی موزه به ارائه توضیحاتی پرداخت. در بخش نخست شب «برج» امیرحسین حیات‌داودی به بعد تاریخی قلعه‌های شمال استان پرداخت و در خصوص قدمت این بناهای شاخص گفت: قلعه حصار ۱۴۲ سال قدمت دارد و سازنده آن آقاخان لیراوی بود. قلعه مال‌قائد ۱۸۵ سال قدمت دارد و به همت مرادخان حیات‌داوودی ساخته شده است. قلعه مومدی ۱۴۰ سال قدمت دارد که به دست حسینقلی خان حیات‌داوودی ساخته شده است. قلعه بندرریگ نیز ۱۳۰ سال پیش به دست حیدرخان حیات‌داوودی ساخته شد و قلعه چهارروستایی ۱۴۰ سال پیش به همت محمدحسن‌خان حیات‌داوودی احداث شد.
دوست‌نظام هم در ادامه ساخت این قلعه‌ها را با کارکرد سکونتی و دفاعی معرفی کرد؛ به نحوی که نگهبانان دائمی نیز داشته‌امد که این کار بیشتر برای نشان دادن جلال و شکوه قدرت خان‌ها بوده است.
حسین کمالی هم در خصوص معماری این قلعه‌ها توضیح داد و سبک معماری این ابنیه تاریخی را با تحلیلی تاریخ‌نگارانه اثر، مفصل توضیح داد. وی گفت: بررسی تاریخ معماری آثار قدیمی نیاز امروز جامعه ما است و باید شخصیت و هویت ساختمان را شناخت. باید وقتی از دور به یک بنا نگاه می‌کنیم ارتباط آن با اقلیم و جغرافیای منطقه، با مردم، با راه‌های ارتباطی، با عوامل جوی و غیره را بررسی کنیم.
کمالی معماری گذشته را هوشمندانه و حکیمانه برشمرد و معتقد بود که سبک معماری برج‌های تاریخی با سبک معماری منازل شخصی هیچ تفاوتی نداشته است، برای مثال، خانه‌ها در قلعه حصار که خان‌نشین هم بوده از نظر طول و عرض با یک اتاق در یک منزل شخصی در آن دوره هیچ تفاوتی نداشته است.
و سبک حیاط مرکزی را خصیصه بارز معماری گذشتگان دانست که نشان از شعور، معرفت آنان بوده که این خود همان علم است!
کمالی جنبه‌های انسانی و صمیمیت را در نوع معماری گذشتگان از دیگر خصایص معماری موجود در این پنج قلعه تاریخی برشمرد که برگرفته از نگاه اخلاقی، معرفتی، جامعه‌شناسانه و انسانی گذشتگان بوده است. وی در ادامه با ذکر مثال ورودی منازل و قلعه‌های تاریخی و همچنین کارکرد راه‌پله و حیاط صحبت‌های خود را برای حاضرین تشریح کرد.
وی سه عنصر «دعوت‌کنندگی»، «توضیح‌دهندگی» و «هدایت‌کنندگی» را از شاخصه‌های بارز ورودی ابنیه تاریخی دانست و شکل هندسی حیاط‌ها را که علاوه بر زیبایی دارای فلسفه نیز هستند که حیاط هر منزل نشان و نماد نیستی است در برابر اندرونی که نماد هستی ساختمان است. وجود حوض یا باغچه در وسط حیاط از دیگر عناصر معماری در ایران و به طور مشخص پنج قلعه تاریخی شمال استان هستند.
استفاده از درختان خاص و فلسفه وجودی هر کدام از نخل و لیمو و نارنج گرفته تا کُنار و... از مباحث دیگری بود که کمالی به آنها پرداخت.
استفاده از طاقچه و کارکرد سه بعدی کردن ساختمان، راه‌پله و کارکرد آن به عنوان مکنده هوا، احترام به کالبد بنا و کالبد انسان، سازگاری سایت با اقلیم و... از دیگر مباحثی بود که در صحبت‌های مهندس کمالی و دوستانی که از انجمن معماری گناوه مهمان برنامه بودند و به طور مشخص مهندس پیمان اسفندیاری که به عنوان مدعو حضور داشتند مطرح شد.
در ادامه برنامه با پرسش و پاسخ مدعوین دنبال شد و مطابق معمول برنامه‌های انجمن گفت‌وگوی آزاد از طرف حاضرین در خصوص صحبت‌های مهمانان مطرح شد و همه نظرات خود را بیان کردند و حسین کمالی و ایمرحسین حیات‌داوودی سوالات مدعوین را پاسخ دادند.
برگزاری نشست در یک مکان محلی به همراه ایجاد یک فضای کاملا سنتی و با پذیرایی سنتی به همت رازقی مسوول کتابخانه روستای چهارروستایی و همچنین حضور اهالی خونگرم و علاقه‌مند به مسائل فرهنگی جذابیت برنامه را دو چندان کرده بود.
در پایان برنامه یک جلد کتاب « غزل برای غزل» که یادنامه «استاد حسین جلال‌پور» و به سعی عبدالله رئیسی جمع‌آوری شده است، از سوی انجمن هوای تازه به کتابخانه روستا و یک کاسه چینی عتیقه با قدمت حدودا ۱۵۰ سال به موزه روستای چهارروستایی اهدا شد.
پربازدید ها