الهام بهروزی

دیّر یکی از شهرستان‌های استان بوشهر است که پیشینه درخشانی در هنر تئاتر دارد تا بدانجا که این هنر از پیش انقلاب در این دیار نمود پررنگی داشته است؛ اما پس از انقلاب تا دهه 70 تئاتر در دیّر کم‎فروغ ظاهر شد تا اینکه با فعالیت هنرمندانی چون پرویز هوشمند، حسن مختارزاده و... سوی چراغ این هنر پرفروغ شد و توانست جایگاه گذشته خود را بازیابد و در ادامه با پرورش هنرمندان شاخص و جوان سکاندار هنر تئاتر در جنوب کشور شود.

بدیهی است آیین‎ها در جنوب استان بوشهر پیوند تنگاتنگی با زندگی مردم و کسب و کار آنها دارد. افسانه‎ها و مثل‎ها و اسطوره‎های همواره در این منطقه زنده هستند و در سینه اهالی این بندر کهن در رفت و آمدند تا بدانجا که هنرمندان دیّری با تاسی از این آیین‎ها، افسانه‎ها و اسطوره‎ها آثاری را می‎آفرینند که از بعد زیباشناختی قابل تامل هستند و پشتوانه فرهنگی مردم این خطه را به رخ می‎کشند. هنرمندان این منطقه دین بزرگی در احیای نمادین سنن و آیین‎های کهن دیّر دارند و بدین شکل مانع از فراموشی و انزوای بسیاری از این آیین‎ها و مناسک‎ها شده‌اند. تئاتر این شهر امروز در سطح خوبی قرار دارد تا بدانجا که در جشنواره‎های تئاتری حضور چشمگیری دارد.

فضل‎الله عمرانی، کارگردان جوان و باتجربه دیّری یکی از هنرمندان مطرح تئاتر استان بوشهر است که در این سال‎ها کوشیده با ایرانیزه کردن متون نمایشی شاخص جهان، فرهنگ بومی منطقه را به همگان معرفی کند و به غنای تئاتر استان به‎ویژه شهرستان دیّر بیفزاید. وی افزون بر این، در سال‎های اخیر با پرداختن به سوژه‎های اجتماعی دست روی آسیب‎های اجتماعی و قشرهای نادیده شده اجتماع می‎گذارد و با نگاهی واکاوانه به جست‎وجوی منشا و چیستی این آسیب‎ها می‎پردازد. عموما قشرهای آسیب‎دیده آثار وی زنان هستند که در جامعه سنتی استان بوشهر کمتر مجالی برای خودباوری خود یافته‎اند. او با درایت و تیزبینی مصائبی که زنان در جامعه سختگیر جنوب سال‎های سال متحمل شده‎اند به رخ می‎کشد تا بدین شکل با زبان هنر فضای جامعه را برای حضور و دیده شدن زنان و خودباوری آنها فراهم آورد. عمرانی در کنار دیگر کارگردان‌های موفق این شهر نظیر عبدالزهرا محمودی، لقمان بحرانی، قحطبه فخرایی، موسی درویشی و ... با تولید آثار فاخر و هنرمندانه به کیفیت تولیدات تئاتری دیّر افزوده است. او در سال جاری از جمله کارگردان‎های غائب جشنواره استانی تئاتر بوشهر بود این در حالی است که در دوره‎های پیش کارهای وی جزء آثار برگزیده جشنواره معرفی می‎شد. در کارنامه هنری عمرانی تولید آثار شاخصی چون «پدرم همین نزدیکی‌ها منظراست باید بروم»، «روایت از مردن در یک روز مه‌آلود»، «پل نو»، «پیک نیک در میدان جنگ»، «هامبورگ بصره قوچان»، «عروسی خون»، «آواز ماهی‎ها در مرداب» و... دیده می‎شود. در ادامه گفت‌وگویی را با این هنرمند صورت داده‎ایم که در ادامه می‎آید.

آقای عمرانی آیا کار جدیدی در دست تولید دارید؟

در حال حاضر به نتیجه در انتخاب نمایشنامه نرسیدم؛ ولی چند پیشنهاد خوب دارم برای کار کردن که به‌زودی شروع خواهم کرد.

شما در جشنواره امسال غیبت داشتید فکر نمی‌کنید این فاصله روی کیفیت کار شما تاثیر بگذارد؟

نه، این فاصله نمی‌تواند از کیفیت کار بکاهد و بر آن تاثیر سوء بگذارد. بدون تردید دلیل اصلی‌ام همین بود که بتوانم با یک کار بهتر نسبت به کارهای قبلی‌ام به صحنه بازگردم.

تئاتر در جنوب استان چقدر توانسته خود را بالا بکشد و آیا اهالی دیّر توانسته‌اند با این هنر ارتباط برقرار کنند؟

تئاتر در دیّر به‌دلیل استمرار در تولید آثار باکیفیت به سطح خیلی خوبی رسیده است و توانسته مخاطبان زیادی را به خود جذب کند و به دلیل تولید آثار بامحتوا و با کیفیت ذائقه مخاطب ارتقا یافته تا بدانجا که نمی‎توان هر کاری را به خورد تماشگر بدهیم که گواه این ادعا کارهای انتخابی امسال جشنواره استانی است که رشد تئاتر را در جنوب استان را به رخ کشید و خوشبختانه این هنر در این منطقه به مرحله جدیدی رسیده است. البته دلیل اصلی رشد تئاتر دیّر مربوط به امروز و حالا نیست، بلکه در گروی برگزاری کارگاه‌های آموزشی فنی و تخصصی است که در طول این سال‌ها در دیّر با حصور اساتید مطرح برگزار شده و الان در حال نتیجه دادن است. خوشبختانه اکنون تئاتر دیّر در بهترین دوران طلایی خود قرار دارد؛ به‎گونه‎ای که امروز در جشنواره‌ بین‎المللی تئاتر فجر تئاتر دیّر حضوری چشمگیر و قابل لمس دارد و همین خود دلیلی مبنی بر پیشرفت بیش از پیش تئاتر این دیار است.

برخی از هنرمندان به نخبه‌کشی در تئاتر استان معتقدند، دیدگاه شما در این خصوص چیست؟

به نظر من، دیدگاه غلطی است؛ چون ما امروز شاهد رشد خوبی در تئاتر بوشهر هستیم، به‌خصوص در جنوب استان و اکثر در استان به‌جای اینکه دنبال این باشند که ببینند چرا الان نزدیک به سه سال متوالی است که تئاتر دیّر در جشنواره‌های ملی حضور دارد، به فکر تولید آثار باکیفیت باشند. متاسفانه فقط به حاشیه‌هایی دامن می‌زنند که فقط دارند خودشان و اطرافشان را گول می‌زنند.

از دید شما نقطه ضعف تئاتر استان در حال حاضر چیست؟

شاید بتوان گفت حاشیه‌سازی‌های بی‌مورد در میان خود هنرمندان تئاتر در خصوص اجراهاست. همیشه به جای پرداختن به مساله اصلی در حال پاک کردن صورت مساله هستیم و همین هم باعث شده که بیشتر در حاشیه‌ها باشیم تا بر روی صحنه! خوشبختانه استان بوشهر امروزه در سطح کشور در سطح بالایی قرار دارد و اکثر در همه جشنواره‌های ملی و بین‌المللی با نمایش‌های مختلفی حضور دارد و هنرمندانش به مقام‌های ارزنده‌ای رسیده‌اند.

اجرای کارهای کارگردان‌های تهرانی را در استان چگونه ارزیابی می‌کنید آیا می‌تواند در ارتقای سطح دانش هنرمندان و کیفیت کارهای تولیدی نقش داشته باشد؟

قطعا دیدن تئاتر لذت‌های خاص خود را دارد طبیعتا از یک سو اجراهایی که به‌هرحال در سطح حرفه‌ای‌تر تولید شده موجب افزودن به دانش و تجربیات ما می‌شود و از سوی دیگر اجرای این آثار در استان فرصت مناسبی برای هنرمندان بومی است که به دلایلی فرصت دیدن این کارها را در تهران ندارند.

فضل‌الله عمرانی بیشتر سوژه‌های تلخ اما ملموس اجتماعی را برای کارهای خود انتخاب می‌کند، با این کار می‌خواهد به مخاطب چه چیزی را تلنگر بزند؟

ببینید سوژه‌هایی که من انتخاب می‌کنم شاید همان واقعیت‌های تلخ موجود در جامعه است که سعی می‌کنم مخاطبان را به فکر و اندیشه وادار کنم تا نسبت به جامعه پیرامونی خود احساس مسوولیت داشته باشند.

آسیب‌های اجتماعی در جامعه امروز رشد فزاینده‌ای دارد، از دید شما هنر تئاتر چگونه می‌تواند در زمینه پیشگیری و آگاهی به مردم نقش‌آفرینی کند؟

همیشه تاکید داشته و دارم که تئاتر به‌واسطه زنده بودنش می‌تواند تاثیر بسزایی روی ذهن و اندیشه مخاطبان و جامعه بگذارد، به‌همین دلیل با انتخاب سوژه‌های اجتماعی و مسائل روز سعی در آگاهی‎بخشی به جامعه پیرامونی را دارم تا بتوان به مخاطب تلنگر بزنم و اندکی از آسیب‌های اجتماعی در جامعه را کاهش بدهیم.

فکر می‌کنید افزایش اجراهای عمومی چقدر به توسعه فرهنگی استان کمک می‌کند؟

با توجه به شرایط اقتصادی امروز جامعه واقعا تولید یک اثری نمایشی بسیار سخت شده است. بدیهی است هزینه تولید یک اثر نمایشی باکیفیت کم نیست! متاسفانه تئاتر هنوز نتوانسته در سبد خرید خانواده‎های ایرانی آن گونه که باید قرار بگیرد، بدون شک اگر اثری هم تولید نشود خواه ناخواه این هنر سهم ناچیزش را از سبد خرید خانواده‎ها از دست خواهد داد، از این رو اندکی شرایط سخت شده و وضعیت بد اقتصادی هم دست ما را در تولید اثر مخاطب‌پسند و بامحتوا بسته است و متاسفانه در سایه سیاست غلط خصوصی‎سازی تئاتر و حمایت نکردن دولت از این هنر، چه بسا از حجم تولیدات تئاتری به‎خصوص در شهرستان‎ها کاسته شود. امیدوارم هر چه زودتر دولت حمایتش را از تئاتر شروع کند.

یکی از ارکان تئاتر موسیقی است به نظر شما موسیقی چقدر در انتقال پیام اثر می‌تواند به متن کمک کند؟

هنر موسیقی علاوه بر اینکه یک هنر مستقل و پرطرفدار هست در تئاتر هم تاثیر بسزایی در خلق موقعیت اثر دارد و امروزه اغلب نمایش‌های موزیکال و بدون کلام در حال تولید و اجرا هستند که قابل تحسین هستند.

شما برای کارهای‌تان ترجیح می‌دهید موسیقی زنده انتخاب کنید یا افکت؟

بستگی به شیوه اجرای کار دارد ولی اکثر به‌دلیل اینکه سلیقه خودم موسیقی‌های تلفیقی است، سعی می‌کنم از موسیقی غیرزنده و از قبل ساخته و تولید شده بیشتر استفاده کنم.

در انتخاب متن تمایل دارید که متن‌های انتخابی به هر صورت خاصیت بومی‌سازی داشته باشد آیا با انتخاب یک متن صرفا بومی این دغدغه شما رفع نمی‌شود، چراکه شما معمولا متون خارجی را ایرانیزه می‌کنید؟

نه اینکه دلم نخواهد از نمایشنامه‌های ایرانی بهره‌مند شوم نه؛ ولی به‌دلیل اینکه برخی آثار فاخر دوره کلاسیک از بعد جامعه‌شناختی دارای موقعیت‌های بهتر دراماتیکی هستند، تمایل بهتری دارم که بتوانم با دیدگاه متفاوت‌تری به بومی‌سازی و ایرانیزه کردن آنها بپردازم و به مرحله تولید اثر برسانم.

سخن پایانی؟

امیدوارم روز‌به‌روز شاهد رشد و پیشرفت تئاتر استان بوشهر باشیم؛ چراکه بوشهر تئاتر بسیار غنی و خوبی دارد که هنوز جا دارد برای معرفی این ظرفیت‎ها و پتانسیل‎های مستعد تئاتری.