داود علیزاده:

سوء‌تغذیه یکی از بیماری‎های تهدیدکننده در کودکان است که به سه شکل چاقی، لاغری و کوتاهی قد مفرط دیده می‏شود. این بیماری به‌دلیل مصرف ناکافی یا بیش از اندازه مواد غذایی و بی‎توجهی به اصول تغذیه نامناسب در کودکان به‌وجود می‎آید.

بنا به اعلام سازمان بهداشت جهانی، سوءتغذیه مهم‎ترین و اصلی‎ترین عامل مرگ و میر در کودکان است. بسیاری از کشورهای جهان با این بیماری دست و پنجه نرم می‎کنند که طبیعتا ایران نیز با این بیماری در کودکان زیر پنج سال روبه‎روست هرچند در این سال‎ها توانسته سوءتغذیه را با اجرائی کردن سیاست‎ها و برنامه‎های علمی 75 درصد کاهش بدهد اما با وجود این، همچنان سوءتغذیه در مناطق محروم آن یک چالش به‎شمار می‎رود.

بدیهی است به موازات افزایش شهرنشینی و بالا رفتن درآمد شاهد تحولات رفتارهای غذایی مانند پرخوری و نبود روال مناسب تغذیه‌ای در بخشی از جمعیت کشور هستیم و نتیجه این است که در کنار کمبودهایی مانند سوء‌تغذیه، انرژی، پروتئین و کمبود ریزمغذی‌ها در برخی از مناطق محروم کشور، سوء‌تغذیه ناشی از رفاه نیز در کشور به‌صورت روزافزون خودنمایی کند. اضافه وزن و چاقی در حدود ۶۰ درصد جمعیت بالای ۱۸ سال کشور مشاهده می‌شود که با عوارضی مانند دیابت، افزایش فشارخون و افزایش مرگ‌و‌میر ناشی از بیماری‌های قلب و عروق و انواع سرطان‌ها همراه است.

این آمار غیر از سوء‌تغذیه‌هایی است که خفیف هستند و خود را نشان نمی‌دهند؛ برای مثال دانش‌آموزی که صبحانه نمی‌خورد، کارایی ذهنی او در همان روز کم می‌شود؛ اما هنوز تاثیر خود را روی وزن و قد نشان نداده و شاید در آینده نمایان شود. یکی از محققان معتقد است سوء‌تغذیه در دوران کودکی هم بر رشد قدی و جسمانی و هم روی سلامت روحی و روانی و توانمندی ذهنی آن‌ها تاثیر می‌گذارد و مطالعات متعدد ثابت کرده که این افت‌های جسمی و روانی در دوران بزرگسالی نیز باقی می‌ماند.

سوءتغذیه خود را در کودکان با این علائم نشان می‎دهد که مهم‎ترین آنها به این شرح است: مشکلات تنفسی، از دست دادن ناگهانی وزن، حساسیت، خستگی شدید، افسردگی روانی، فقدان چربی (بافت چربی)، خطر بزرگ هیپوترمی - دمای پایین غیر عادی بدن، سیستم ایمنی ضعیف، کاهش جرم ماهیچه‌ای، کاهش جرم بافت، خستگی، حساسیت بالا برای احساس سرما، زمان التیام بالا برای بریدگی‌ها، زخم‌ها و عفونت‌ها، زمان طولانی بهبودی از بیماری‌ها، سطح تمرکز ضعیف و غیرفعال بودن.

طبق پایشی که بر اساس سامانه سیب از سوی معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی استان بوشهر صورت گرفته است، 670 کودک زیر پنج سال در استان بوشهر مبتلا به سوءتغذیه هستند.

مدیر مولفه‌های اجتماعی سلامت دانشگاه علوم پزشکی استان بوشهر در این خصوص به بامداد جنوب گفت: 670 کودک زیر پنج سال در استان بوشهر به سوء تغذیه دچار هستند که روزانه به دریافت 1200 تا 1500 کالری نیاز دارند. با توجه به اینکه این کودکان در سنین زیر سن مدرسه قرار دارند، پروسه شناسایی آنها به همت معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی استان بوشهر با استفاده از سامانه سیب صورت گرفته است که حقیقتا شناسایی این کودکان کار راحتی نبود و یکی از دشواری‌های کار در این زمینه مراجعه نکردن مبتلایان به مراکز بهداشتی و درمانی برای ثبت در سامانه است.

دکتر عیسی صفوی در ادامه با اشاره به اینکه تاکنون تحقیق جامعی در زمینه میزان ابتلای کودکان زیر پنج استان به سوءتغذیه صورت نگرفته است، افزود: متولی این کار هم دانشگاه علوم پزشکی است و هم اداره‌کل بهزیستی. البته در این حوزه بنیاد کودک هم فعالیت‎های دارد؛ اما اینکه آیا در حال حاضر سامانه منسجم و متمرکزی برای رصد این مورد وجود دارد، خیر ندارد. ولی معاونت بهداشتی دانشگاه به تازگی لیست 670 کودک زیر پنج سال را به تفکیک شهرستان‌های استان ارائه کرده است که دچار سوء تغذیه هستند.

وی با بیان اینکه دانشگاه علوم پزشکی آمادگی دریافت کمک‎های مردمی و دولتی را در زمینه درمان سوءتغذیه این کودکان دارد، تصریح کرد: البته تاکید می‎کنم که 670 نفر کودک دارای سوءتغذیه آماری جامعی نیست چون برای پایش و سنجش آمار دقیق نیاز به راه‎اندازی یک سامانه منسجم و متمرکز است. سوءتغذیه موضوعی نیست که جریان آن متوقف شود و اگر وجود داشته باشد، به همین منوال این سیکل در حال بازتولید معیوب است و کودکانی را به‌وجود می‌آورد که دچار سوءتغذیه هستند.

این استاد دانشگاه و پژوهشگر برتر کشوری با اشاره به اینکه برای درمان کودکان دارای سوءتغذیه باید در گام نخست به شناسایی آنها اقدام کرد، یادآور شد: این شناسایی در استان ما ناقص صورت گرفته است؛ اما همین که بخشی از آن محقق شده است، جای امید بسیار است و متاسفانه غیر از معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی دستگاهی در این زمینه اقدامی نکرده است، این در حالی است که انتظار می‎رود اداره‌کل بهزیستی هم با توجه به رسالتی که دارد می‎تواند در این زمینه کمک کند و تاکنون شاهد اقدامی آکادمیک و علمی از سوی آنها نبوده‎ایم. البته این را هم عرض کنم که از بعد علمی تامین غذای گرم در سه وعده به معنای درمان سوءتغذیه محسوب نمی‎شود.

صفوی با بیان اینکه «تغذیه» شاه‎بیت و اصل رشد کودک را تا رسیدن به سن هشت سالگی تشکیل می‎دهد، تصریح کرد: با توجه به تکامل سیستم شناختی او که در این دوره شکل می‎گیرد، اگر تغذیه کودک در این سنین مناسب نباشد، مهم‎ترین مشکلی که برای فرد ایجاد می‎شود اختلال در فرایند رشد اوست که اولین نشانه فرایند رشد فرد هم در قد او متبلور می‎شود. بنابراین در هر جامعه‎ای که متوسط قد کودکان آن از استاندارهای موجود پایین‌تر است دقیقا نمایانگر عدم پوشش علمی و اخلاقی حاکمیت در زمینه تغذیه کودکان است که به یک شاخص تبدیل شده است. با این اوصاف، اگر متوسط قد نوجوانان یک کشور را از استاندارهای قد کوتاه‎تر است نقصی بزرگی برای حاکمیت حوزه سلامت آن جامعه به شمار می‎رود. همچنین دومین مشکلی که سوءتغذیه برای کودکان به‎وجود می‎آورد، نقص سیستم ایمنی بدن آنهاست. این کودکان عموما دچار بیمارهای ثانویه می‏شوند. حال با توجه به دو مبحث «گرسنگی» و «سوءتغذیه» در این گروه کودکان، به دلیل عدم تکامل سیستم ایمنی بدن آنها، مشکلات دیگری برای آنها در سنین پیری و کهنسالی برای آنها به وجود می‎آید.

وی با تاکید به اینکه از نظر عملی ثابت شده است که 80 درصد بیماری‎های شخص به هشت سال اول دوران کودکی او برمی‎گردد، تصریح کرد: ما در این زمینه یک اصطلاح داریم به نام (ECD) که متاسفانه در کشور ما برای گروه سنی دو تا هشت سال هیچ کار قابل قبولی انجام نشده است، در حالی که باید روی این گروه سنی بیشترین سرمایه‌گذاری روانی، ذهنی و جسمی صورت بگیرد. حال در هر خانواده ایرانی دارد این کار انجام می‎شود و به تعبیری حاکمیت هم به اندازه سهم خود دارد اقداماتی را انجام می‌دهد اما به لحاظ علمی و آکادمیک آیا این اقدامات صحیح است؟! شما با اندکی دقت متوجه می‏شوید که الان چاقی دارد کودکان ایرانی را تهدید می‎کند که متاسفانه استان بوشهر در این زمینه جزء سه استان اول چاق کشور است.

مدیر مولفه‌های اجتماعی سلامت دانشگاه علوم پزشکی استان بوشهر با تاکید بر اینکه طبق آماری که در حال حاضر از سوی معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اعلام شده است، بیشترین کودکان مبتلا به سوء تغذیه در استان با توجه به جمعیت متعلق به شهرستان دشتستان است، گفت: عسلویه و بوشهر در رده‎های بعدی قرار دارند. البته برای درمان صرفا به این آمار نباید اکتفا کرد؛ چراکه حتما باید یک تحقیق جامع با روش علمی و اصولی در زمینه شناسایی کودکان مبتلا به سوءتغذیه در استان صورت بگیرد.

صفوی با بیان اینکه بنیاد کودک در استان بیشتر در حوزه آموزش کودکان فعالیت چشمگیری دارد، افزود: این بنیاد دارد روی کودکان نخبه و باهوشی که معدل آنها بالای 18 است سرمایه‎گذاری می‎کند. هر چند نام این تشکل نامی بسیط است ولی حوزه فعالیتی آنها چندان گسترده نیست و البته شاید این بنیاد خود تصمیم گرفته است که در حوزه محدودتری یعنی فقط آموزش فعالیت کند.

وی با اشاره به نحوه مشارکت مردمی در رفع این معضل حوزه سلامت کودکان توضیح داد: مردم با راه‎اندازی سمن‎های سلامت کودکان می‎توانند به تناسب شناسایی کودکان مبتلا به سوءتغذیه در هر شهر اقدام کنند. حال اگر سمنی هم در این زمینه وجود نداشته باشد، خیّرینی که تمایل به کمک به این کودکان را دارند، می‎توانند به مراجعه مراکز خیّریه‎ای (حوزه ریاست، اتاق 13، خیریه سلامت) که در دانشگاه علوم پزشکی وجود دارد در این زمینه نقش‌آفرینی کنند.

صفوی با بیان اینکه مهم‌ترین شکل سوءتغذیه همان سوءتغذیه مطلق است، یادآور شد: بدیهی است سوءتغذیه اشکال گوناگونی دارد که شامل فقر قند، فقر پروتئین، فقر چربی، فقر ویتامین و... می‌شود و امکان دارد که کودک در یکی از این موارد سوءتغذیه داشته که متاسفانه طبق لیستی که در اختیار داریم کودکان شناسایی شده در استان دچار فقر هر پنج گروه هستند که البته چون بر اساس شیوه علمی مشخصی شناسایی نشده‎اند، در حال حاضر نمی‎توانیم با اطمینان در این حوزه به اظهار نظر بپردازیم.

مدیر مولفه‌های اجتماعی سلامت دانشگاه علوم پزشکی استان بوشهر در پایان خواهان مشارکت مردمی و دولتی برای رفع این معضل در کودکان زیر پنج سال استان شود و گفت: کودکان سرمایه‎‎های کشور به شمار می‎روند و جامعه‎ای که کودکان سالم پرورش می‎دهد، سلامت آینده خود را تضمین می‎کند.