الهام بهروزی
ادبیات کودک و نوجوان یکی از گونههای ادبی است که از اهمیتی ویژهای برخوردار است. چون مخاطبان آن کودکان و نوجوانانی هستند که ساختار فکری آنها مستعد پذیرش مفاهیم، تصاویر، ارزشها، بایدها و نبایدها اشت. حسین تولایی یکی از شاعران و نویسندگان مطرح حوزه کودک و ادبیات پیش از این در گفت‌وگو با بامداد جنوب در خصوص وضعیت ادبیات کودک و نوجوان گفته است: «به‌معنای حرفه‌ای ادبیات کودک و نوجوان در ایران شاید کمتر از ۷۰ یا ۸۰ سال قدمت دارد ولی با این اوصاف، ما الان نسبت به چند دهه پیش، جایگاه خوبی داریم؛ پیدایش شاعران و نویسندگان جوان و خوش‌فکر در حوزه کودک و نوجوان و آشنایی آنها با زبان انگلیسی -که موجب شده آثار برگزیده و روز جهان را مطالعه کنند- به غنای این جایگاه افزوده است، هرچند آسیب‌های جدی هم در این حوزه وجود دارد و آن هم کم شدن تیراژ کتاب است که از۷۰ هزار تا به هفت هزار نسخه رسیده است. این یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی است که ادبیات کودک و نوجوان با آن دست به گریبان است. بنابراین وقتی تیراژ کتاب پایین می‌آید، بدونشک سرانه مطالعه کاهش می‌یابد. شما ببنید بیشترین مغازه‌هایی که در ایران فعالیت می‌کنند، فست‌فودی‌ها و بعد هم بنگاه‌ها هستند؛ مگر ما در همین تهران چند کتابفروشی خوب داریم که مخصوص کودک و نوجوان باشد؟ مگر کانون پرورش فکری که متولی ادبیات کودک و نوجوان است، الان چند نسخه کتاب منتشر می‌کند؟ ما الان ۱۳ میلیون دانش‌آموز داریم، حال باید چه تعداد کتاب چاپ شود که بتوانیم خوراک فرهنگی و فکری آنها را تامین کنیم؟ آیا با تیراژ هزار کتاب که به جایی می‌رسیم؟! البته قاچاق کتاب و کتاب‌های الکترونیک هم به این حوزه آسیب رسانده است! از این‌رو، باید کاری کنیم که کتاب راحت‌تر در دسترس کودکان و نوجوانان قرار بگیرد. در بوشهر باید ۵۰ کتابخانه باشد و در تهران هم باید چند برابر باشد اما واقعا نیست!»
به گزارش ایسنا، این نویسنده به تازگی از وضعیت بد شعر طنز کودک و نوجوان انتقاد کرده و معتقد است بچه‌ها در آثارشان به مسائل سیاسی و اجتماعی عکس‌العمل نشان می‌دهند؛ اما نویسندگان به دلایل مختلف سمت آن نمی‌روند.
این شاعر حوزه کودک و نوجوان در ادامه درباره وضعیت آثار ادبی طنز کودک و نوجوان گفت: در حوزه کتاب‌های داستانی طنز کودک و نوجوان وضعیت به نسبت خوب است، هم نویسندگان در این حوزه فعال هستند و هم ناشران از چاپ آثار داستانی طنز استقبال می‌کنند، ولی در حوزه شعر طنز کودک و نوجوان به‌خصوص در زمینه چاپ و نشر وضعیت اصلا خوب نیست، وگرنه شاعران طنز در این حوزه کار می‌کنند.
تولایی با بیان اینکه وضعیت چاپ کتاب شعر به‌ویژه در حوزه نوجوان خیلی بد است، گفت: به طور کلی ناشران در حوزه کتاب شعر نوجوان سرمایه‌گذاری نمی‌کنند. در مورد داستان نوجوان، وضعیت آثار طنز و غیرطنز خوب است، اما اوضاع شعر اصلا خوب نیست.
شاعر مجموعه «احتیاط کنید! پرنده‌ها پای سفره صبحانه‌اند» که سال گذشته در فهرست «کلاغ سفید» کتابخانه بین‌المللی کودکان مونیخ قرار گرفت، همچنین بیان کرد: من به یک نکته که همیشه باید به آن توجه شود معتقدم؛ اینکه در حوزه آثار طنز، غیر طنز و غیره مخاطب‌شناسی آثار کودک و نوجوان خیلی مهم است. برای همین فکر می‌کنم ادبیات کودک و نوجوان همیشه جای کار دارد، چون اغلب آثاری که چاپ می‌شوند، مخاطب‌شناسی باکیفیتی ندارند.
تولایی با بیان اینکه آنچه خیلی از نویسندگان و شاعران کودک و نوجوان از مخاطبان‌شان برای تولید اثر می‌بینند با وضعیت فعلی کودکان و نوجوانان فاصله دارد، افزود: در واقع خیلی وقت‌ها ما برای خودمان می‌نویسیم و درک واقعی از مخاطب‌مان نداریم. تصوری که از مخاطب‌مان داریم باعث شده برای‌شان بنویسیم نه آنچه در واقعیت مخاطب وجود دارد.
وی با اشاره به اینکه کودکان و نوجوانان امروز خیلی جسور و هنجارشکن هستند، گفت: بچه‌ها قوانین و خط قرمزها را رد می‌کنند و مولف باید در حین خلق آثار برای آنها به این توجه کند. شعرهای طنز که در مطبوعات برای کودکان و نوجوانان می‌بینیم بیشتر طنزهای احتیاط‌شده هستند که این بیشتر طنز فرمایشی است تا طنز خلاق ادبی و جسورانه. جسارت در آثار وجود ندارد، برای همین ممکن است برای بچه‌ها جذاب نباشد.
تولایی در سال گذشته در گفت‌وگو با بامداد جنوب در خصوص بحث ممیزی و سانسور در حوزه کودک اشاره کرده بود که به‌طور قطع سانسور در کتاب‌های کودک وجود دارد اما نه به آن شدت. تنها روی بعضی از مفاهیم و موضوعات به‌شدت حساسیت نشان داده می‌شود که از نظر من این حساسیت‌ها لازم است. از همین رو، خود من در سروده‌هایم از همان ابتدا یک خودسانسوری دارم برای اینکه فکر می‌کنم اگر بچه خودم بخواهد این کتاب را بخواند آیا به دستش این کتاب را می‌دهم یا نه؟! بدونشک ما هر چیزی را نمی‌توانیم به دست کودک و نوجوان‌مان بدهیم، چراکه هر مطلبی را باید با توجه به گروه سنی آنها تولید کنیم، به همین دلیل سانسور در این حوزه هم وجود دارد. البته برخی از سانسورها را غیرمنطقی می‌دانم، برای مثال، در داستانی دختربچه دامن دارد اما گرافیست برایش شلوار می‌کشد یا در داستان ما حیوانی چون خوک داریم اما ممکن است خوک در طراحی به گربه تبدیل شود. به‌نظر من این غیرمنطقی است چون کار ترجمه است و از آن فرهنگ می‌آید، باید دیده شود و نباید حذف شود. بنابراین ما نمی‌توانیم به بچه‌های‌مان بگوییم که حیوانی به نام خوک وجود ندارد، بلکه به جای آن باید به آنها آموزش داده شود؛ اما گاهی ممیزی و سانسور لازم است، چون در برخی از آثار شاهد وجود مطالبی هستیم که مناسب با گروه سنی کودک و نوجوان نیستند و اگر من مسوول این حوزه بودم نه به دلایل اخلاقی یا تربیتی بلکه به‌دلیل ارزشی ادبی این مطالب را حذف می‌کردم؛ مثلا آوردن ضرب‌المثل‌هایی که برای بچه هشت ساله اساسا قرابت معنایی ندارد. مثل اینکه به آنها در داستان بگوییم که «دلم را صابون زدم». خب این بچه چه تصوری از این ضرب‌المثل می‌تواند داشته باشد؟! اینها باید حذف شود!
این شاعر در ادامه با بیان اینکه در سال‌های اخیر کار جدیدی در قالب شعر طنز کودک و نوجوان در کتاب‌ها چاپ نشده است، خاطرنشان کرد: آثار طنز کودک و نوجوان به طنزهای مدرسه‌ای محدود شده‌اند، در حالی که موضوعات مدرسه‌ای در قالب طنز خیلی کلیشه‌ای شده است. در صورتی که وقتی آثار بچه‌ها را می‌خوانیم، خیلی جسورانه هستند و اصلا احتیاط‌های بزرگ‌ترها را ندارند. بچه‌ها حتی در آثارشان طنزهای سیاسی دارند و نسبت به حوادث سیاسی کشور هم واکنش نشان می‌دهند. آنها این‌طور می‌نویسند؛ اما وقتی ما می‌خواهیم بنویسیم به همان اتفاقات مدرسه محدود هستیم. درحالی‌که بچه‌های امروز پا را خیلی فراتر گذاشته‌اند و نسبت به مسائل جامعه و اتفاق‌های سیاسی کشور عکس‌العمل نشان می‌دهند و در مورد آنها می‌نویسند؛ اما ما بزرگ‌ترها وقتی می‌خواهیم بنویسیم به دلایل مختلف سراغ این جسارت‌ها و هنجارشکنی‌ها نمی‌رویم یا اینکه می‌گویند قابل چاپ نیست. این باعث می‌شود ما طنز ناب و خلاق نداشته باشیم و بیشتر طنزها فرمایشی و با احتیاط باشند که ادبیات هم خیلی در این احتیاط وجود ندارد.
حسین تولایی در پایان درباره وضعیت تصویرگری آثار طنز کودک و نوجوان گفت: به طور کلی، به تبع ادبیات احتیاط‌شده، آرام و بی‌حاشیه، تصاویر هم به همان شکل هستند و جسارتی در آنها وجود ندارد.
پربازدید ها