بامدادجنوب: صادرات گاز موضوعی است که مسوولان ایران همواره به‌دنبال آن بوده‌اند. با توجه به تحریم‌های نفتی اخیر امریکا علیه ایران و کاهش صادرات نفت، صادرات گاز اهمیت دوچندانی پیدا کرده است؛ دیپلماسی فعالانه و بهینه‌سازی مصرف داخل راه‌حل موفقیت در صادرات گاز است. صادرات گاز نه تنها از منظر تحریم‌ناپذیری و ایجاد درآمد پایدار، بلکه از منظر افزایش قدرت سیاسی از طریق ایجاد پیوند‌های راهبردی با کشور‌های مختلف، بسیار مورد توجه بوده و به‌عنوان یک عامل بازدارنده و ابزار قدرت قلمداد می‌شود. به اعتراف خود امریکایی‌ها در دوره قبل تحریم‌ها، یکی از موانع افزایش فشار تحریمی بر ایران به‌ویژه در رابطه با ترکیه، صادرات گاز ایران به این کشور بوده است.

اهمیت صادرات گاز بیش از آنکه اقتصادی باشد، سیاسی هست و در حقیقت وجه سیاسی آن در تعامل بین کشور‌ها خیلی پررنگ است. عمدتا قرارداد‌های صادرات گاز در لایه اقتصادی بسته نمی‌شود و قرارداد در لایه سیاسی منعقد می‌شد، اما مباحث اقتصادی نیز بر روی آن تاثیرگذار است؛ بنابراین در این قرارداد‌ها معمولا دو رئیس‌جمهور یا وزیر دو کشور با هم تعامل می‌کنند، نمونه آن هم قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه است و همچنین قرارداد‌های صادرات گاز روسیه به اروپا که خود پوتین در آن دخیل بود. در این راستا برای توسعه صادرات گاز ایران باید مسوولان رده‌های بالا به این موضوع ورود کنند. همه می‌دانند بهترین بازار ما برای صادرات گاز، بازار منطقه است. گزینه‌های ما در منطقه کشور‌های عمان، عراق، هند، پاکستان ترکیه، امارات و کویت و واردات از ترکمنستان برای تبدیل شدن به هاب گازی است. ما در جایی که در تعامل بین این کشور‌ها در لایه‌های سیاسی ورود کردیم، کار تا حدی جلو رفت و در جایی که در لایه سیاسی ورود نکردیم، کار پیش نرفته است. برای مثال می‌توانید به قرارداد صادرات گاز به عراق توجه کنید.

زمانی که برای صادرات گاز به عراق در لایه سیاسی ورود کردیم این قرارداد منعقد و نهایی شد. در بحث ترکیه هم که نخست وزیر وقت ترکیه با آقای هاشمی رفسنجانی قرارداد منعقد کردد. نمونه عمان را هم اگر نگاه کنید زمانی که وزیر نفت دو سال قبل به این کشور سفر کرد و با وزیر نفت عمان دیدار کرد، بلافاصله همانجا اعلام شد که تا چند ماه آینده مناقصات اجرائی خط لوله و مطالعات آن انجام می‌شود؛ اما بعد آن، چون پیگیری از سمت ایران صورت نگرفت، عملا کار متوقف شد. این موارد نشان می‌دهد که اگر موضوع صادرات گاز در لایه سیاسی یا در لایه وزیر نفت و بالاتر پیگیری شود، به نتیجه می‌رسد. به‌تازگی هم وزیر نفت بعد از انتخاب شدن احسان عبدالجبار اسماعیل به سمت وزیر نفت عراق، بالافاصله با او مذاکره کرد و او هم اعلام کرد به راحتی نمی‌تواند واردات گاز از ایران را جایگزین کند و دنبال این هستم که در بلندمدت این کار را بکنم.

ترکیه مهم‌ترین کشور واردکننده گاز طبیعی ایران محسوب می‌شود. بیش از ۲۴ سال از قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه می‌گذرد که بر اساس این قرارداد ایران باید روزانه ۲۷ میلیون مترمکعب گاز به ترکیه صادر کند. ترکیه علاوه بر ایران از کشور‌های روسیه و آذربایجان نیز گاز وارد می‌کند. این کشور طی چند سال اخیر تلاش کرده است تا با افزایش واردات گاز خود از آذربایجان و روسیه سبد وارداتی گاز خود را متنوع و خود را به بازیگری اثرگذار در حوزه بازار گاز تبدیل کند؛ اما اجرای این قرار داد در طول سال‌های گذشته با مشکلات مختلفی رو به‌رو و موجب شده تا حتی برخی کارشناسان اعلام کنند احتمال تمدید این قرارداد بسیار ضعیف شده است. در ۱۲ فروردین‌ماه سال جاری انفجاری در خط لوله گاز صادراتی ایران به ترکیه در خاک این کشور اتفاق افتاد. مسوولیت این حمله را گروهک تروریستی پ.ک.‌ک برعهده گرفت، اتفاقی که بار‌ها در طی این چند سال گزارش شده بود؛ اما این بار شرکت ترکیه‌ای بوتاش تمایلی به تعمیر این خط لوله نداشت.

این شرکت خطر شیوع ویروس کرونا را بهانه‌ای برای به تعویق انداختن تعمیر خط لوله بیان کرد، ولی در حقیقت به علت اختلاف قیمت گاز وارداتی ایران نسبت به سایر بازارها، ترکیه از این فرصت استفاده کرده تا نیاز گازی خود را از منابع دیگری تامین کند. در همین رابطه یکی از کارشناسان انرژی درباره ضرورت حفظ بازار‌های صادراتی گاز کشور بیان کرد: از آنجایی که ایران به‌دلیل تحریم‌ها در تلاش بوده تا صادرات انرژی خود را در حوزه کشور‌های همسایه و مرزی ادامه دهد مهم است تا بازار گاز ترکیه را نیز برای خود حفظ کند. هرچند این کشور به‌دنبال بهانه‌های زیادی است.پس از گذشت یک ماه از انفجار در خط لوله گاز صادراتی ایران به ترکیه، این شرکت به‌دلیل گران بودن قیمت گاز از ایران شکایت کرده تا ایران را تحت فشار قرار دهد. ترکیه با راه‌اندازی این سناریو در نظر دارد تا با افزایش واردات ال‌ان‌جی از کشور‌های دیگر و به‌خصوص امریکا به قیمت روز، از مزایای افت قیمت استفاده کند و آن را جایگزین گاز ایران کند چراکه در غیر این صورت بر اساس قرارداد حتی در صورت دریافت نکردن گاز از ایران باید هزینه آن را بپردازد.

نرسی قربان، با بیان اینکه ترکیه تلاش می‌کند ایران را از بازار گاز حذف کند، اقدام این کشور را در راستای تقابل گازی امریکا با ایران بیان کرد و افزود: نمی‌توان نادیده گرفت که علاوه بر ترکیه، امریکا در کشور عراق که به‌عنوان یکی از واردکنندگان گاز ایران به محسوب می‌شود، سعی در جایگزینی ال‌ان‌جی به‌جای گاز ایران را دارد. در حال حاضر ترکیه از منابع گازی ایران، روسیه و آذربایجان گاز واردات دارد و در کنار آن با توجه به تامین نیاز داخل، صادرات ال‌ان‌جی خود را نیز راه انداخته است، ترکیه برای واردات گاز، به غیر از ایران از دو کشور دیگر نیز واردات دارد، از این‌رو صادرات ایران به‌دلیل پایین بودن قیمت برای ترکیه قابل توجه است. از نکته مهمی که باید مورد توجه قرار بگیرد حفظ بازار‌های صادراتی است. از آنجایی که ایران به‌دلیل تحریم‌ها در تلاش بوده تا صادرات انرژی خود را در حوزه کشور‌های همسایه و مرزی ادامه دهد مهم است تا بازار ترکیه را نیز برای خود حفظ کند.

وی درباره وضعیت صادرات گاز ایران گفت: در حال حاضر صادرات گاز ایران به ترکیه، ارمنستان و عراق محدود است بنابراین باز هم تاکید می‌کنم لازم است تا با طرف‌های ترک توافق کنیم تا از طریق آن‌ها بتوانیم به بخش محدودی از جنوب شرقی اروپا نیز گاز بفروشیم. ترک‌ها هم به‌دنبال آن هستند تا گاز ایران را طی کنسرسیومی به‌عنوان کشور واسطه به جنوب اروپا صادر کنند. نباید فراموش کرد که نیاز اروپایی‌ها هم در موضوع صادرات گاز ایران اهمیت بسیار زیادی دارد، زیرا در طول سال‌های گذشته روسیه نیز توانسته با ایجاد خط لوله تا آلمان تا حد زیادی نیاز اروپایی‌ها را برطرف کند. مهم‌ترین مساله‌ای که مسوولان باید به آن توجه کنند تمدید قرارداد با ترکیه است، زیرا مدت زمان زیادی از قرارداد پیشین باقی نمانده و لازم است تا مذاکرات برای تمدید این قرارداد انجام شود، زیرا این احتمال وجود دارد که ترکیه قیمت و حجم صادراتی که در قرارداد قبلی ذکر شده بود را قبول نکند.

این کارشناس انرژی عنوان کرد: این در حالی است که ما می‌توانستیم قرارد‌اد‌های خوبی برای صادرات گاز با هند و پاکستان ببندیم که متاسفانه موفق نشدیم، به همین خاطر است که باید برای صادرات گاز خود با ترک‌ها تعامل کنیم. در شرایطی که ایران به‌دنبال بازار‌های صادراتی برای فروش گاز است، ترکیه نیز با هدف تضعیف این بازار‌ها به‌دنبال جایگزینی دیگری به‌جای گاز است پس ایران باید با تدابیر جدیدی وارد بازار‌های صادراتی شود.

بررسی روند تاریخی این قرارداد گازی نشان می‌دهد، صادرات گاز ایران به ترکیه همواره با مشکلاتی همراه است، به‌طوری که قیمت و کیفیت گاز وارداتی بار‌ها مورد مناقشه طرفین بوده است. به همین دلیل این کشور بار‌ها به بهانه اختلاف قیمت گاز وارداتی ایران نسبت به روسیه و آذربایجان، به دیوان بین‌المللی شکایت کرده و در دو مورد نیز حتی از ایران تخفیف دریافت کرده است. باز شدن پای روسیه و آذربایجان به موضوع صادرات گاز به ترکیه یکی از مهم‌ترین اتفاق‌هایی بود که صادرات گاز ایران به این کشور را تحت تاثیر قرار داد. با این حال دورنمای قرارداد گازی ایران و ترکیه مبهم و تقریبا بدون انتظار نتیجه مطلوب است. از سوی دیگر نوزدهم خردادماه نیز سرپرست شرکت انتقال گاز ایران درباره توقف صادرات گاز ایران به ترکیه به‌دلیل انفجار در لوله‌های انتقال اعلام کرد: برنامه ترکیه همیشه این است که در نیمه نخست سال میلادی به‌ویژه در سه ماه دوم و سوم برداشت گاز خود را به‌دلیل آغاز فصل گرما کم می‌کند، این کاری است که این کشور سال‌هاست انجام می‌دهد.

به گفته مهدی جمشیدی‌دانا جای نگرانی نیست که به‌دلیل تحریم‌ها دریافت گاز از سوی ترکیه متوقف شود، زیرا این کشور تاکنون از منع ورود گاز از ایران معاف بوده و تاکنون مشکلی در این زمینه وجود نداشته است؛ اما طبق بررسی‌های ما، واردات گاز از ایران برای آن‌ها مزیت‌هایی دارد؛ اما اینکه قرارداد جدید به چه نحو خواهد بود هنوز مشخص نیست؛ اما ترکیه بدون ‌شک به واردات گاز از ایران تا جایگزینی ال‌ان‌جی نیاز دارند.