الهام بهروزی
حریم خصوصی یعنی مرزها و اطلاعات فردی که شخص دوست ندارد جنبه عمومی پیدا کند و خودش با توجه به اختیارتش تعیین میکند کدام
اطلاعات زندگیاش برای دیگران آشکار و فاش شود؛ زیرا ما انسانها از سرک کشیدن دیگران
در اندیشهها، اعمال و رفتارهایمان گریزانیم و دوست داریم که حریم خصوصی داشته
باشیم. این در حالی است که امروز دنیای مجازی تهدیدی جدی برای حریم خصوصی افراد بهشمار
میرود و هر روز در شبکههای اجتماعی شاهد بروز و آشکار شدن ریزترین اطلاعات خصوصی
افراد از غذا خوردن تا نوع لباس پوشیدن و تفریح کردن و... هستیم که یا از سوی خود
آنها منتشر میشود یا از سوی افراد سودجو و...
در این میان اما نکته اصلی است که امروز دیوار حریمها
برداشته شده است و افراد خیلی راحت تمام ماهیت زندگی خود یا فرزندشان را از مالی
گرفته تا جمانی و اطلاعاتی در شبکههای مجازی مثل ایسنتاگرام، فیسبوک، تلگرام و ... به نمایش
میگذارند که در اغلب مواقع هم بهدلیل عمومی کردن حریم خصوصی خود آسیب دیدهاند.
بدیهی است فاش شدن حریم خصوصی میتواند تبعات متعددی برای
افراد به همراه داشته باشد که البته پیامدهای منفی آن بیش از پیامدهای مثبت است.
شاید بارها و بارها در شبکههای اجتماعی بهویژه اینستاگرام با صفحههای روبهرو
شدهاید که والدین با راهاندازی آن تمام جزئیات زندگی کودک خود را به نمایش
گذاشتهاند که این اقدام میتواند در آینده از بعد روانشناختی فرزندشان را با مشکل
جدی روبهرو سازد.
این در حالی است که در اکثر اوقات فکر میکنند برای کودکان فعلا زود
است تا حریم خصوصی داشته باشند و اگر احیانا به کارهای آنها سرکی بکشند تا از
کارهایشان مطلع شویند، مشکلی پیش نمیآید و با نمایش کارها و حالات کودکانشان در
تلاش هستند تا با این کار بهنحوی آنها را با سایر کودکان دیگر متمایز و متفاوت
جلوه دهند که به آن پدیده «کودک- سلبریتی» گفته میشود. غافل از اینکه که آنها
اکنون و در این زمان کودک هستند و پس از چند سال با دیدن این صفحات و این عکسها
ممکن است پریشان شوند.
جدا از جنبههای روانشناختی، این مساله به لحاظ حقوقی نیز بحثهایی
را بهدنبال داشته است. نقض حریم خصوصی در برخی اسناد بینالمللی و کنوانسیون حقوق
کودک مورد توجه و تاکید قرار گرفته است. علاوه بر این، در قوانین داخلی بسیاری از
کشورها نیز بر ضرورت رعایت حریم خصوصی به ویژه کودکان و نوجوانان توجه شده هر چند
در برخی از کشورها این نکته پر رنگتر و در برخی دیگر کمرنگتر است.
برای مثال کنوانسیون حقوق کودک بهطور خاص به حریم خصوصی کودک اشاره کرده
و ماده ۱۶ آن چنین مقرر
داشته است که در امور خصوصی، خانوادگی یا مکاتبات هیچ کودکی نمیتوان خودسرانه یا
غیر قانونی دخالت کرد یا هتک حرمت کرد. همچنین کودک در برابر اینگونه دخالتها یا
هتک حرمتها مورد حمایت قانون قرار دارد. از طرفی ماده ۱۳ کنوانسیون با پذیرش حق کودک بر آزادی ابراز عقیده، این
حق را شامل آزادی در جستوجو، دریافت و رساندن اطلاعات و عقاید از هر نوع میداند
و ماده ۱۴ نیز به حق
آزادی فکر، عقیده و مذهب برای کودک اشاره دارد.
یک حقوقدان در خصوص حریم خصوصی کودکان در قوانین و اسناد بالادستی به
ایرنا گفت: حریم خصوصی یکی از موضوعات اساسی حقوق بشر است و در نظامهای حقوقی
توسعهیافته به آن بسیار توجه میشود و بسیار با کرامت انسانها مرتبط است. به نحوی،
حمایت از حقوق شهروندان در یک جامعه نیازمند حمایت از حقوق خصوصیشان است. در واقع
حریم خصوصی محدودهای از زندگی اشخاص است که ارتباطی با دیگران ندارد و هر گونه
ارتباط دیگران در آن ممکن است به آن فرد صدمه بزند. عنوان حریم خصوصی در قوانین ایران
فاقد سابقه مشخص است ولی در واقع در قوانین متنوع و متفاوتی به صورت ضمنی مورد
توجه قرار گرفته است. به این صورت که برای مثال در قانون اساسی مصادیقی از حریم
خصوصی مورد حمایت قرار گرفته و به صورت پراکنده اصول و قوانینی در این زمینه وجود
دارد.
مونیکا نادی در ادامه با اشاره به اینکه در مورد کودکان واقعیت این
است که اسناد حقوق بشری وجود دارد از جمله کنوانسیون حقوق کودک که ایران هم به آن
پیوسته و طبق قوانین وقتی ایران به این قوانین میپیوندد، این موارد حکم قوانین
داخلی پیدا میکند و لازمالاجرا هستند، افزود: کنوانسیون حقوق کودک از این دسته
از کنوانسیونها است در آن بهصورت مشخص به حریم خصوصی توجه شده و در واقع دخالت
در امور خصوصی خانوادگی و مکاتبات کودک را بهصورت خودسرانه و غیرقانونی منع کرده
و این امر را هتک حرمت کودک دانسته است. همچنین در کنوانسیون حقوق کودک برای آزاد
عقیده، آزادی دریافت اطلاعات، آزادی داشتن عقاید هم تصریح شده و کودک حق دارد همه
این آزادیها را داشته باشد.
به گفته این حقوقدان، در قانون حمایت از اطفال و نوجوانان که بهتازگی
به تصویب نهایی رسید، نه بهطور صریح اما بهصورت ضمنی از حریم خصوصی کودکان حمایت
شده است. مثلا اگر کودکان بخواهند تحریک یا ترغیب و یا فریب داده شوند و به هر نحوی
به حریم خصوصی آنها ورود شود و یا کودک اجیر شده تا مرتکب فحشا شود و یا هر خطایی
دیگر، این موارد جرمانگاری شده و قانونگذار امکان ورود و حمایت قانونی از کودک را
پیشبینی کرده است.
وی در ادامه با بیان اینکه حتی در قانون جدید پیشبینی شده که هویت
کودک و یا نوجوان بزهدیده یا در معرض خطر گرفته از طریق رسانههای گروهی نباید
منتشر شود و در غیر این صورت فرد منتشر کننده مرتکب جرم شده است، تصریح کرد: یا حتی
در رسیدگیهای قضائی و قانونی سوالی و یا پرسشی که از کودک میشود، باید به نحوی
همان موضوع مورد بررسی محدود قرار بگیرد و اقدامات لازم اجرا شود تا مطمن شویم
اطلاعات خصوصی آن کودک انتشار پیدا نمیکند. موارد فوق، اموری هستند که در قانون
ما تازگی دارند و میتوانیم بگوییم که ردپای رعایت کرامت انسانی در آنها دیده میشود.
نادی در خصوص حریم خصوصی کودکان و نقش والدین گفت: مشکل اصلی ما در
بحث حریم خصوصی این است که کودک را بهعنوان یک فرد مستقل از خانوادهاش که صاحب
حقوق و تکالیفی است، نمیدانیم و بهخاطر همین شاهد این هستیم که آنطور که باید و
شاید حریم خصوصیاش رعایت نمیشود. در بسیاری از مواقع این حریم خصوصی در تعارض با
تربیت والدین قرار میگیرد و والدین گمان میکنند که در واقع بهخاطر اینکه باید
کودکشان را تربیت کنند، باید وارد حریم خصوصیاش بشوند در حالی که این اجازه باید
بسیار محدود شود و با رعایت منافع کودک باشد.
وی ادامه داد: همچنین امروزه از کودکان بسیار در فضای مجازی استفاده
میشود و عکسها و یا هر آنچه کودک انجام میدهد در معرض تماشای عموم قرار میگیرد،
این موارد همه نقض حریم خصوصی است. واقعا آن کودک اختیار و ارادهای ندارد و والدین
بهجای وی تصمیم میگیرند و با انتشار عکسهای کودک بهگونهای به حریم خصوصی کودک
تجاوز میکنند. شاید آن کودک نخواهد تصویری از وی در فضای مجازی منتشر شود و یا شاید
وقتی آن کودک بزرگ شد جذابیتهای لازم را نداشته باشد و حالا آن توجهات را نگیرد و
این موارد مشکلات بسیاری را برای وی به همراه آورند.
نادی در خصوص نقش حقوق شهروندی در پرداختن به حریم خصوصی کودکان گفت:
در هر کشوری رعایت حریم خصوصی برمیگردد به این نکته که چقدر کرامت انسانی در بحث
حقوق شهروندی آنها رعایت میشود. در کشورهای توسعهیافتهتر که این موارد جزء بدیهات
است قطعا حریم خصوصی کودک هم بیشتر رعایت میشود، چون عرفا کودک دارای حق است و میتواند
حریم خصوصی خاص خود را داشته باشد. هر چه توسعهیافتگی
نظام حقوقی کمتر باشد رعایت حریم خصوصی هم با موانعی روبهرو میشود. در هر حال
قانون میتواند در متوقف ساختن و یا استمرار یافتن این مشکلات ادامه داشته باشد.
در کشور ما با توجه به مشکلات فرهنگی و یا بیشتر بهدلیل مشکلات اقتصادی کودکان آن
حقوق اساسی خود را در خانوادهها و بعد در جامعه داشته باشند و قوانینشان نقض
شود. ما در کنار قوانین نیازمند فرهنگسازی و ترویج دقیق حقوق کودک بر طبق پیماننامه
حقوق کودک هستیم.
در پایان یادآوری میشود، اصل بر این است که کودک دارای حریم خصوصی
گستردهای است و طبق آن راضی نیست و رضایت ندارد حریم خصوصیاش نقض شود. بنابراین
هرگونه انتشار و اشتراکگذاری تصاویر کودکان در فضای مجازی به نوعی نقض حریم خصوصی
کودک به حساب میآید. در قوانین ما بهصورت خاص نمایش کودکان در فضای مجازی جرمانگاری
نشده؛ اما نقض حریم خصوصی در پیماننامه
حقوق کودک ممنوع اعلام و حریم خصوصی کودک به رسمیت شناخته شده است. از همه مهمتر
طبق ماده ۱۹ این
پیماننامه دولتها موظف هستند که کودکان را از هر نوع رفتار و هر نوع بدرفتاری
که والدین یا سرپرستان قانونی میتوانند نسبت به آنها داشته باشند، محافظت کنند. بنابراین
برای جلوگیری از هر نوع سوءاستفاده از کودک دولتها موظف هستند که اقدامات مناسب
اجتماعی را انجام دهند که این مساله مهمی است. در این میان مساله آموزش به
کودکان و والدین از درجه اهمیت بالایی برخوردار است. استفاده از فضای مجازی بهدلیل
سهلالوصول بودن امروزه در دسترس همگان است؛ اما آسیبهایی که ممکن است داشته باشد
قطعا نیازمند آگاهیرسانی است.