داود علیزاده
اسماعیل
جاشویی از عکاسهای برجسته بوشهری است که با نگاهی بکر به عناصر بومی سعی کرده است
تا حافظه جمعی این خطه را در قاب تصویر ثبت کند. وی که پیش از این آثار مختلفی از عکاسی
بهصورت کتاب منتشر کرده بود؛ بهتازگی با همکاری نشر «هلیله» کتاب «باغ سنگی» حاصل
دو دهه عکاسیاش از مناطق خاص تاریخی و زیبای بوشهر را عرضه کرده است.
باغ سنگی عکسهایی از بناهای خاص بوشهر است. بناهایی
که هرچند امروز ممکن است تخریبشده یا از بین رفته باشند؛ اما در شکل دادن هویت فرهنگی
ما بیتاثیر نبودند. اسماعیل جاشویی در کتاب «باغ سنگی» به سراغ ثبت بوشهر برای
آیندگان رفته است.
این
عکاس در گفتوگو با بامداد جنوب درباره علت نامگذاری کتاب با عنوان «باغ سنگی»
گفت: سنگ در معماری بناهای تاریخی معنا و مفهوم ویژهای دارد. در شبهجزیره بوشهر و
کرانه خلیجفارس از سنگ مرجانی و در دیگر نقاط استان بوشهر بر اساس موقعیت جغرافیایی
از سنگهای خاص همان منطقه استفادهشده است. بهجز چند استثنا مثل قلعه زائرخضرخان
در اهرم و یا سد صبا که از خشت پخته استفادهشده است.
سنگ اساس
و شناسنامه هر بنای تاریخی است و بر پایه آن کلیت معماری سنتی ما شکلگرفته است. در
چنین جهانبینی سنگ یک موجود زنده است. کتاب «باغ سنگی» مجموعه تصاویر بناهای تاریخی
استان بوشهر است. این بناهای تاریخی توسط انسان سنتی ساختهشده و آخرین نشانههای حضور
ذهنیت انسان سنتی است. این نام جایگاه و ارزش معماری سنتی و همزیستی انسان و طبیعت
را در درون ذهنیت انسان سنتی نشان میدهد.
وی
در خصوص انگیزه تدوین و انتشار کتاب «باغ سنگی» افزود: ثبت تصاویر بناهای تاریخی استان
بوشهر و ارائه آن در قالب یک کتاب شاید در دنیای امروزی چندان مهم نباشد؛ اما نسلهای
آینده بدون تردید به شناخت معماری سنتی اقلیم خود نیازمند هستند. چه از نظر فرهنگی
و چه از نظر اقتصادی این شناخت برای توسعه و پیشرفت هر شهر و دیار و کشوری لازم و ضروری
است.
تصاویر بناهای تاریخی بخشی از این نیاز را پاسخ میدهد.
مجموعه عکس بناهای تاریخی استان شامل همه دورههای تاریخی از جمله اسنادی است که برای
نسلهای آینده میماند. این سندهای تاریخی در غیاب خود بناها بهعنوان یک منبع ارزشمند
تاریخی باقی میماند.
جاشویی
با اشاره به از بین رفتن بناهای تاریخی پس از مرمت غیرعلمی و ناشیانه خاطرنشان
کرد: یکی از مشکلات بزرگ در خصوص مرمت بناهای تاریخی، مرمتهای غیرعلمی و بسیار ناشیانه
است که بهخاطر کمبود دانش و منابع مالی ناکافی رخ میدهد. این مرمتها فرقی با تخریب
و نابودی اثر تاریخی ندارد. بسیاری از بناهای تاریخی مرمتشده متاسفانه بعد از مرمت
اصالت خود را از دست میدهند. یکی از کارکردهای عکس بناهای تاریخی بهعنوان یک سند
معتبر از زمانه قبل از مرمت است. در کتاب «باغ سنگی» همه عکسها مربوط به قبل از مرمت
است. البته در کتاب بناهایی را میبینید که مرمت اصولی داشتهاند ولی هیچ عکسی از بناهایی
که بهصورت بسازوبفروشی مرمتشده باشند در کتاب نیاوردهام.
عکاس
مجموعه باغ سنگی در خصوص دوره ثبت عکسها اینگونه توضیح داد: مجموعه عکس «باغ سنگی»
طی دو دهه از ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۵ در سفرهای مختلف یک یا چندروزه به شهرستانهای مختلف استان
بوشهر عکسبرداری شد.
در
کتاب باغ سنگی مخاطب با برخی از تصاویر روبهرو میشود که آن مکان دیگر وجود خارجی
ندارد. بهطور مثال سد صبا، جاشویی درباره این مکانها توضیح داد: بناهای تاریخی این
کتاب در محدوده تاریخی دوره هخامنشی تا دوره قاجار یعنی از حدود ۲۵۰۰ سال تا حدود
۱۰۰ سال قبل را شامل میشود. برای مثال، بند انحرافی آب معروف به سد صبا در دوره هخامنشی
ساختهشده بود و تا اواسط دهه ۱۳۷۰ که برای اولین بار بهخاطر نبود راه آسفالت با سختی
زیاد موفق به دیدن و عکاسی از آن بنای عظیم شدم، هنوز سالم و پابرجا بود. در اواخر
دهه ۱۳۸۰ که دوباره به آنجا رفتم دیدم کاملا فرو ریخته و هزاران خشت پخته بر روی هم
ریخته شده است. از نظر یک پژوهشگر دانستن زمان دقیق نابودی بنای تاریخی مهم است ولی
حتی خودم هم نمیدانستم طی این دو دهه دقیقاً در چه سالی این فاجعه رخداده و این کتاب
جوابی برای این سوال ندارد.
با
این حال، نمیتوان از اهمیت ثبت تصاویر بناهایی اینچنینی بهسادگی گذشت. وی با
اشاره به همین نکته خاطرنشان کرد: مجموعه عکس «باغ سنگی» یک دایره المعارف تصویری بناهای
تاریخی سرتاسر استان بوشهر است و روند تغییرات معماری دورههای مختلف تاریخی را در
این محدوده جغرافیایی به مخاطب خود انتقال میدهد. ذکر این نکته که برخی از این بناها
در حال حاضر وجود ندارند فقط برای اطلاع مخاطب است. چگونگی و چرایی و زمان تخریب در
محتوای این کتاب جایی ندارد و البته این موضوع مهم جای کار دارد و امیدوارم پژوهشگران
بهصورت ویژه این موضوع را دنبال کنند.
کتاب
باغ سنگی بهصورت الکترونیک و در بستر اپلیکیشن طاقچه منتشر شده است. جاشویی در این
خصوص نیز توضیح داد: چاپ کتاب عکس بهصورت کاغذی هر سال و البته این روزها هر ماه و
هر روز نسبت بهروز، ماه و سال قبل پرهزینهتر میشود. آمار دقیقی ندارم ولی چاپ کتاب
عکس نفیس که با کاغذ خوب چاپشده باشد هر روز سختتر میشود. اوایل فکر میکردم این
سختی چاپ کتاب عکس برای عکاسان خوب کشور وجود ندارد. در سفری به تهران به دیدار عکاس
بزرگ کشورمان نصرالله کسراییان رفتم تا کتاب قبلی خودم «بوشهر دیر بوشهر دور» را تقدیم
کنم. کسراییان از جمله عکاسانی است که تعداد زیادی کتاب عکس منتشر کرده و تجربه بسیار
زیادی در کار چاپخانه و نشر کتاب دارد. از صحبت با او فهمیدم وضعیت نشر کتاب عکس و
بخصوص بازگشت سرمایه در شرایط فاجعهباری است.
نشر الکترونیک
کتاب در فضای مجازی امکان بسیار مناسبی برای ارتباط با مخاطب است. کتاب «باغ سنگی»
حاصل دو دهه عکاسی از بناهای تاریخی سرتاسر استان بوشهر است. هزاران عکس که طی یک پروسه
طولانی در نهایت حدود ۲۵۰ عکس انتخاب شد. کار ادیت عکسها و صفحهآرایی و طراحی کتاب
که توسط دوست هنرمندم عبدالخالق عیسوندی انجام شد، یک کار سخت و زمانبر دیگر بود.
همزمان با این مقدمات برای پیدا کردن اسپانسر چاپ کاغذی کتاب به تمام بخشهای فرهنگی
دولتی و یا جایی مثل موسسه فرهنگی شهرداری مراجعه کردم ولی هیچکدام تمایلی به چاپ
این کتاب نداشتند. یکی دو سال از چاپ کتاب کاملاً ناامید شده بودم تا اینکه با همفکری
مهدی انصاری ناشر محترم انتشارات هلیله تصمیم به نشر کتاب بهصورت الکترونیک در فضای
مجازی گرفتیم.
وی
با تاکید بر وجه مستند بودن کتاب و عکسهای منتشرشده افزود: کتاب «باغ سنگی» یک اثر
مستند است و با دیگر کتابهای عکس که فقط به دنبال زیبا نشان دادن موضوع عکاسی هستند،
متفاوت است. گاهی هدف یک کتاب عکس فقط زیبا و قشنگ نشان دادن موضوع عکاسی خود است.
در آن نوع عکاسی تصویر بنای تاریخی با تعمهیدات مختلف و حتی اغراق در زوایا و رنگ،
ویرایش میشود و برای تحت تاثیر قرار دادن مخاطب سندیت عکس را مخدوش میکنند. این نوع
عکس که گاهی با نام عکاسی هنری هم شناخته میشود، اطلاعات تاریخی و معماری را فدای
خوشرنگی و زیبایی اغراقآمیز میکند. البته این کار طرفداران خاص خود را دارد و بههرحال
یک کار هنری است و شاید برای خریدار آثار هنری جذابیت بیشتری هم داشته باشد ولی این
نوع عکسها را نمیتوان بهعنوان یک سند تاریخی محسوب کرد؛ چراکه سندیت موضوع مخدوش
شده و واقعیت خود را از دست داده است. صد یا دویست سال آینده برای شناخت درست و دقیق
یک بنای تاریخی به عکسهای کاملا مستند همان بنا نیاز است چراکه اطلاعات درست و دقیقی
از معماری بنای تاریخی را نشان میدهد. برعکس یک تصویر صرفاً هنری به خاطر مخدوش بودن
اطلاعات درون عکس هیچ ارزشی برای مخاطب دویست سال آینده ندارد.
مولف
کتاب «باغ سنگی» با اشاره به ارزش سندیت در عکاسی خاطرنشان کرد: یک عکس خوب مستند هیچ
ارتباطی با هنر به معنای زیبایی صرف ندارد. در دنیای عکاسی مستند زیبایی چشمنواز هیچ
کارکردی ندارد. در خیلی از عکسهای مستند تصویر یکشی، مکان و یا حتی انسان ثبتشده
و از دید یک مخاطب عام این عکسهای مستند ممکن است خیلی زشت و نازیبا هم باشد؛ ولی
همین زشتی در درون خود اطلاعات ارزشمندی از یک واقعه، زمان و یا مکان را به مخاطب انتقال
میدهد. این مخاطب میتواند در زمان معاصر باشد و یا در آینده خیلی دور بیننده عکسی
از صدها سال قبل باشد. تفاوت عکاسی با مثلا نقاشی و گرافیک در همین پایبندی به ذات
واقعیتگرایی همچون یک سند واقعی است. اگر سندیت را از عکس بگیریم تصویر تبدیل به نقاشی
و گرافیک میشود.
در
پایان یادآور میشود که کتاب «باغ سنگی» از سوی انتشارات هلیله و بهوسیله
اپلیکیشن طاقچه در سراسر دنیا در دسترس علاقهمندان به این موضوع قرار گرفته است.