داود علیزاده

هر ساله در این ایام آهوان خارگ خبرساز می‌شوند. گاهی افزایش و گاهی هم تلفات و کاهش جمعیت این گونه‌ وارداتی مانند سال 82-83 که جمعیت آهوان خارگ را از هزار راس به زیر صد راس پایین آمد.

در جدیدترین خبر، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر نتایج عملیات پایش و آماربرداری تابستانه از آهوان جزیره خارگ را اعلام کرد که بر اساس آن تعداد آهوان خارگ 10 درصد افزایش داشته است.

فرهاد قلی‌نژاد درباره تعداد آهوان خارگ و طرح آماربرداری گفت: این آماربرداری به مدت دو روز با همکاری متقابل کارشناسان اداره‌کل و محیط بانان پناهگاه حیات وحش خارگ و تعدادی از همیاران محیط زیست برای برآورد آخرین تغییرات جمعیتی آهوان جزیره پس از زادآوری بهاره در سال جاری اجرا شده است که نتایج آن نشان‌دهنده افزایش جمعیت این آهوان به هزار راس است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر در خصوص افزایش تعداد آهوان خارگ تصریح کرد: با توجه به شرایط مناسب زیستگاهی و همیاری مردم دوستدار محیط زیست این جزیره، جمعیت آهوان در یکی دو دهه اخیر رو‌به فزونی گذاشته است. با توجه به ظرفیت محدود جزیره خارگ برای زیست این پستاندار شاخص، ادامه روند کنونی شرایط زیستی آنها را با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌کند، لزوم اتخاذ و اجرای تصمیم‌های مدیریتی برای تعدیل جمعیت آنها ضروری است.

به گفته وی، پناهگاه حیات وحش خارگ یکی از مناطق تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر است که آهو شاخص‌ترین گونه مورد حمایت حیات وحش آن است.

قلی‌نژاد با اشاره به مسکوت ماندن طرح تعدیل آهوان خارگ خاطرنشان کرد: در دهه کنونی چند بار به‌صورت مقطعی عملیات تعدیل و کاهش متوازن جمعیت آنها اجرا شد اما درچند سال گذشته به‌واسطه مشکلات اجرایی در انجام بهینه این کار، این اقدام مدیریتی مسکوت مانده‌است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر ادامه داد: همچنین از سال گذشته طرح حفاظت از آهوان خارگ به‌منظور کاهش تلفات جاده‌ای و حفاظت بهتر از این‌گونه در جزیره اجرایی شد که کاهش تلفات این‌گونه را در پی داشته است. با استمرار این طرح در کنار فعالیت‌های مدیریت جمعیت آنها که همکاری همه ارگان‌ها را می‌طلبد امیدواریم مشکلات زیستی این زیست‌مندان شاخص برطرف شود.

دکتر ‌اسماعیل کهرم، بوم‌شناس و فعال محیط‌زیست پیش از این درباره افزایش تعداد آهوان خارگ به بامداد جنوب در پاسخ به پرسشی درباره زیست و زندگی آهوان خارگ گفته بود: آهوان خارگ وارداتی هستند و در یک مجموعه انسان‌ساخت رها شده‌اند. این‌ها دیگر از حیات‌وحش خارج هستند و فرمول‌هایی که درباره حیات‌وحش صادق هست دیگر درباره آن‌ها صادق نیست؛ شما ببنید اگر این‌ها در بیابان‌های مرکزی ایران بودند، الان یوزپلنگ ما را کنترل می‌کردند؛ اما الان در یک منطقه انسان ساخت هستند و محدودیت جغرافیایی ممکن است آن‌ها را تهدید کند. مثلا وقتی جمعیت افزایش پیدا کنند و غذا نداشته باشند، این‌ها خودشان به جنگ هم می‌روند و با همان شاخ‌هایی که دارند همدیگر را مجروح می‌کنند و به قتل می‌رسانند پس باید جمعیت آن‌ها در زیستگاه‌های انسان‌ساخت کنترل شود.

وی با تاکید بر سرشماری دقیق و کار کارشناسی شده درباره تعدیل آهوان افزوده بود: کنترل باید بعد از سرشماری دقیق و محاسبات صورت بگیرد و گونه برداشت آن‌ها نیز بسیار مهم است. اینکه مجوز شکار به مردم داده شود و یا نهادی این کار را انجام دهد. از بیرون منطقه با داخل مجوز صادر شود. طبیعت خودش یک ‌روند طبیعی دارد، موجودات پیر و ناتوان را از چرخه حذف می‌کند، پس اگر قرار باشد که برداشت صورت گیرد، می‌شود آهوان پیر یا معلول را شکار کرد و با توجه به قیمت گوشت این حیوان، درآمدی کسب کرد که همان درآمد را به گسترش و بهبود همان زیستگاه استفاده کرد.

کهرم در خصوص انتقال آهوان خارگ به دیگر مناطق و زیستگاه‌ها نیز توضیح داده بود: انتقال آهوان خارگ غیرمنطقی است. به این دلیل که جمع‌آوری این حیوانات هم برای خودشان و هم برای کسانی که اقدام به جمع‌آوری می‌کنند خطرناک و هزینه‌بر است. آهو گریزپاست، آناتومی آن برای دویدن و فرار ساخته‌شده است و زنده گیری آن بدون آسیب نیست و البته توان مقابله نیز دارد، پس زنده‌گیری آن و انتقال به شرایط دیگر قابل‌قبول نیست. این مساله هم هزینه و هم تلفات دارد. این کار پیش‌ازاین در افریقا خواستند انجام شود و بعد هم مشخص شد که موفق نبود و تاکید می‌کنم زنده‌گیری و انتقال آهوان کار شاق و دشواری است که مستلزم هزینه و ... است. اگر قرار به تعدیل تعداد این آهوان باشد، درست‌ترین راه مجوز برداشت آهوان با شرایط خاص و نظارت خاص است.

آهو یکی از مهم‌ترین گونه‌های حمایت‌شده سازمان محیط‌زیست است که در اکثر دشت‌های مسطح واقع در زیستگاه‌های استپی و نیمه بیابانی قادر به زندگی است. در گذشته، این‌گونه در اکثر مناطق دشتی ایران یافت می‌شد؛ اما امروزه به‌دلیل شکار بی‌رویه و محدود شدن زیستگاه‌ها، این‌گونه در بسیاری از دشت‌های ایران نابودشده و تنها در مناطق تحت حفاظت وجود دارد. از نظر سازمان جهانی حفاظت (IUCN) آهو در زمره گونه‌های آسیب‌پذیر (VU) قرار گرفته و طبقه‌بندی CITES گروه مشخصی را برای این‌گونه در نظر نگرفته است.

البته این‌گونه جانوری در استان بوشهر جمعیت قابل قبولی دارد. حال با توجه به محدودیت جغرافیایی جزیره خارگ و افزایش تعداد آهوان این جزیره، مسوولان را بر آن داشته است تا تمهیداتی برای کنترل جمعیتی آهوان خارگ داشته باشند. افزایش تعداد آهوان در محدوده خارگ می‌تواند باعث اثرات منفی همچون شیوع بیماری، محدودیت آذوقه و علوفه، افزایش تصادفات جاده‌ای و... را داشته باشد. پدیده‌ای که در سال‌های پیش نیز باعث تلفات آهوان خارگ شده بود و در سال 82-83 جمعیت آهوان خارگ را از هزار راس به زیر صد راس پایین آورده بود. پیشنهاد تعدیل آهوان خارگ با تاکید بر انتقال آن‌ها به زیست‌گاه‌های مجاور بوده است، امری که اسماعیل کهرم اجرای آن را صحیح نمی‌داند.

برای حفظ بقای این آهوان علاوه بر اجرای طرح حفاظت از آهوان خارگ که با برنامه‌هایی از جمله کاهش تصادفات جاده‌ای، ایمن‌سازی راه‌ها و اقدامات پیشگیری و کنترل بیماری همراه است برنامه‌ریزی برای کاهش جمعیت کنونی از امور ضروری است که باید در اقدامات محیط زیستی مورد توجه باشد.