الهام بهروزی
سیراف یادگار شکوه ساسانیان در جنوب است که به‌عنوان مبدا راه آبی ابریشم از اعتبار زیادی در آن روزگار برخوردار بوده و در متون کهن از آن به‌عنوان «دروازه چین و خزانه پارس و خراسان» یاد شده است. افزون بر آن، این بندر کهن در دوران اسلامی نیز در صنعت دریا و دریانوردی و برخورداری از بناهای شاخص و باغ‌های کم‌نظیر، منحصربه‌فرد بوده است اما شوربختانه تمام شکوه این بندر در اثر زلزله مهیب چند روزه در قرن چهارم هجری در زیر دریا و کوه مدفون شد تا جایی که امروز کمترین نشانی از آن همه جبروت باقی مانده است.
مقدسی در کتاب «احسن التقاسیم فی معرفه‌الاقالیم» در این باره اشاره کرده است که سیراف در آن روزگار از نظر تجاری با بصره رقابت می‌کرد و از مراکز تجاری خلیج فارس محسوب می‌شد و بازارهای آن عرضه‌کننده بهترین کالای دست‌بافت ایرانی، چینی، هندی و ادویه و عطر مشرق‌زمین بود. سیراف به گفته مستشرقان یکی از سه نقطه بهشت جهان به‌شمار می‌رفت اما این سرزمین که تاجران و کشتیرانان نام‌آوری چون ابوزید سیرافی، یونس سیرافی، داربزین سیرافی، محمد سیرافی، محمدبن بابشاد سیرافی و سلیمان سیرافی و دانشمندانی چون ابوسعید حسن‌بن عبدالله سیرافی و حسن‌بن سیرافی در خود پرورش داده بود، اسیر طغیان طبیعت و بیدادگری حاکمان دیالمه شد و سر بر خاک گذاشت تا آیندگان به قضاوت درباره آن بنشینند.
هر چند بعدها سیرافی دیگر اما در مقیاسی بسیار کوچک‌تر بر بستر آن بندر باشکوه پا گرفت و در کاوش‌های متعدد باستان‌شناسان آثاری چون سنگ قبرها، سردرها، گچبری‌ها، مسجدها، دخمه‌ها، زیارتگاه‌ها، کاروانسراها و... بیرون کشیده شد تا فرهنگ و تمدن مردم سختکوش و فرهنگ‌پرور سیراف را از میان هزاره‌های تاریخ به نمایش بگذارند. گوردخمه‌ها، مسجد جامع، بازار، کوره سفال‌پزی، چاه‌های سنگی آب در دره لیر و... از جمله اکتشافات باستان‌شناسانی چون دکتر دیوید وایت‌هوس بود که امروز معرف بخش اندکی از آن تمدن بزرگ است.
بنا به گفته سیراف‌پژوهان، در آن روزگار سیراف از باغات بی‌نظیری برخوردار بوده است که متاسفانه امروز در زیر خروارها خاک آرمیده‌اند! بنابراین کمترین کاری که می‌توان در حفظ و معرفی تاریخ باشکوه این بندر کهن کرد، همان ثبت جهانی آن است که البته در زمان مدیریت ناصر امیرزاده در ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر در راستای تحقق و تسهیل این مهم، پایگاه ملی سیراف به‌منظور انجام مطالعات علمی و پژوهش راه‌اندازی شد اما طبیعی است که این اقدام به‌تنهایی برای ثبت جهانی سیراف کفایت نمی‌کند و در این زمینه ناصر مشهدی‌زاده، مولف کتاب «تحلیلی از ویژگی‌های برنامه‌ریزی شهری در ایران» معتقد است: «برای ثبت جهانی سریاف صرفا اقدام دولتی لازم نیست، بلکه باید در این زمینه فرهنگ‌سازی شود. باید همه مردم مطالبه کنند تا این اثر فرهنگی جهانی بشود! باید همه مردم پی ببرند که منابع تاریخی‌شان ارزش جهانی شدن دارد! ما بیست سال پیش وقتی دم از حفاظت و احیای منابع گردشگری و تاریخی می‌زدیم، تکفیر می‌شدیم اما امروز به همت دوستانی همانند آقای محمد کنگانی، گردشگران خارجی و داخلی سیراف را به‌عنوان یک مقصد انتخاب کرده‌اند. هر چند برای اقامت و اسکان جمعیت گردشگران، سیراف مجهز نیست اما همین که سیراف از سوی توریست‌های داخلی و خارجی علامت‌گذاری می‌شود و به آن توجه نشان می‌دهند، برای ما مایه افتخار است. ما انسان‌های دانایی بوده‌ایم و ای کاش با همان شاخص‌های دانایی سیراف را بسازیم. اتفاقا معدن نفت و گاز ما همان سیراف است! به یاد داشته باشیم که این معادن تمام‌شونده و فناپذیر، هیچ وقت برای ما ماندنی نخواهند بود! بلکه این تمدن و فرهنگ و تاریخ است که سرمایه واقعی ماست.»
خوشبختانه در این چند سال ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر اهتمام ویژه‌ای در زمینه ثبت جهانی سیراف از خود نشان داده است که البته با آغاز مدیریت محمدحسین ارسطوزاده در میراث فرهنگی استان این مهم هدفمندانه‌تر در دستور کار قرار گرفته است؛ چراکه ارسطوزاده پیش از این نقش بسیار موثری در ثبت جهانی سازه‌های آبی شوش در خوزستان ایفا کرده و به‌خوبی آگاه است که برای ثبت جهانی یک اثر یا یک منطقه باید چه روالی را طی کرد.
در این رابطه مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر روز گذشته در نشست خود با اهالی رسانه گفت: مقدمات ثبت جهانی بندرسیراف در جنوب این استان با تاکید بر ساماندهی فضاهای موجود و فراهم کردن زیرساخت‌های لازم برای حضور گردشگران آغاز شده است.
محمدحسین ارسطوزاده با بیان اینکه در این زمینه ساماندهی محوطه باید به قدری انجام شود که متضمن مدیریت میراث فرهنگی در آن منطقه باشد، افزود: شرط ثبت یک اثر در فهرست آثار جهانی حفاظت و ساماندهی خوب آن است و تا زمانی که حفاظت و ساماندهی لازم صورت نگیرد و مدیریت اعمال شده در این منطقه به‌خوبی مشهود نباشد، امکان ثبت جهانی این اثر وجود ندارد.
وی در پایان یادآور شد: بنابراین برای تحقق این هدف باید ساماندهی، حفاظت از محوطه تاریخی و تضامین لازم برای حفظ و حراست از عرصه و حریم این اثر تاریخی انجام شود. همچنین همه ارکان تصمیم گیرنده نیز باید تضامین لازم را بدهند که به عرصه و حریم آن اثر احترام بگذارند و در کنار این موضوع تشکیل پرونده ثبت میراث جهانی این اثر نیز در دست انجام است.
رئیس انجمن حرفه‌ای راهنمایان گردشگری استان بوشهر نیز در این باره به بامداد جنوب گفت: بدون شک ثبت جهانی سیراف پروسه‌ای زمان‌بر و هزینه‌بردار است. از آنجایی که این بندر کهن امروز در جوار عسلویه؛ یعنی پایتخت انرژی کشور قرار گرفته است، طبیعی است که تاریخ باعظمت سیراف به‌دلیل وجود صنایع آلاینده در خطر قرار گرفته است. بنابراین صنایع نفتی و گازی مستقر در این منطقه برای جبران آسیب‌هایی که به سیراف وارد کرده‌اند، می‌توانند بخشی از هزینه‌های مطالعاتی و زیرساختی این بندر تاریخی را متقبل شوند و ادارهکل میراث فرهنگی استان را در راستای جهانی کردن این منطقه همراهی کنند.
عماد شیرویس در ادامه با تاکید بر اینکه به جای ثبت جهانی خود سیراف منطقی این است که آثار باستانی و شاخص این منطقه مد نظر قرار بگیرد، افزود: بدیهی است که دره لیر یا دخمه‌ها و حوضچه‌های آب یا قبور سنگی که بر دامن کوه‌های این بندر جاخوش کرده است، بکرترین و کم‌نظیرترین انتخاب برای ثبت جهانی در سیراف هستند. بدون شک با ثبت این میراث در فهرست میراث جهانی نه تنها به رونق گردشگری در جنوب استان منجر می‌شد بلکه به توسعه پایدار و اشتغال‌زایی در منطقه کمک می‌کند.
وی با اشاره به اینکه ثبت جهانی سیرافی زمانی محقق می‌شود که به مطالبه جدی مردم آنجا تبدیل شود، طبیعتا تا زمانی که مردم به‌صورت جدی خواهان ثبت جهانی سیراف نباشند، مسوولان هم چندان زحمتی به خود برای تحقق این مهم نمی‌دهند، تصریح کرد: ما نباید نسبت به اماکن تاریخی‌مان از جمله سیراف سطحی‌نگر باشیم. دغدغه ما باید به‌صورت ریشه‌ای باشد. اولین کاری که باید به‌صورت اصولی در سیراف انجام شود، توانمندسازی جامعه محلی آن است؛ یعنی تسهیلگرهایی را -ترجیحا- از بیرون استان دعوت کنیم که در این زمینه تجربه کاری موثر و موفقی داشته باشند تا بتوانند جامعه محلی را پرورش دهند و قابلیت برخورد با گردشگر را پیدا کنند.
این فعال فرهنگی و دانش‌آموخته رشته گردشگری در ادامه با بیان اینکه متاسفانه امروز شاهد ساخت‌وسازهای غیر اصولی در سیراف هستیم، افزود: ما برای اینکه به تمدن و تاریخ سیراف آسیب نزنیم، نباید اجازه دهیم که ساخت و سازهای غیراصولی در قسمت باستانی و قدیم شهر انجام شود! متاسفانه در حالی که فرمانداری کنگان مدعی است که به ثبت جهانی سیراف کمک می‌کند ولی متاسفانه در عمل می‌بینیم که ساخت و سازهای غیراصولی در این مناطق همچنان انجام می‌شود. بنابراین برای جلوگیری از این اقدامات اشتباه، ضرورت دارد که هم‌افزایی دقیق و شفافی بین نهادهای دولتی و بخش خصوصی صورت بگیرد.
شیرویس با تاکید بر اینکه پیش از این اشاره کردم که ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر زمانی موفق می‌شود که سیراف را به ثبت جهانی برساند که دستگاه‌های تصمیم‌ساز و موثر را فرا بخواند و در این زمینه با تشکیل اتاق فکر یک کمیته عالی اجرائی را پایه‌ریزی کند، گفت: این ستاد باید متشکل از ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، استانداری بوشهر، سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس، دادستان عمومی استان (به‌عنوان مدعی‌‌العموم) صدا و سیمای بوشهر (به‌منظور پوشش اخبار و آگاهی‌رسانی برای حساس کردن مردم نسبت به موضوع)، فرمانداری کنگان، شهرداری سیراف و بنیاد ایران‌شناسی شعبه بوشهر (به‌خاطر اینکه هم متولی برپایی کنگره ملی سیراف و هم چندین جلد کتاب را در این رابطه به چاپ رسانده است) باشد. در واقع برای تحقق این مهم همه باید به میدان بیایند و دغدغه داشته باشند تا هم‌افزایی لازم به‌وجود بیاید و اقدامات مفیدی صورت بگیرد؛ البته تاکید می‌کنم که اعضای این کمیته باید از مقامات عالی دستگاه‌های مذکور و کارشناسان و انجمن‌های مردم‌نهاد موثر نظیر موسسه مردم‌نهاد سیراف‌‌‌پارس و محمد کنگانی -که رنج بسیاری برای معرفی سیراف به گردشگران متحمل شده‌اند- تشکیل شود تا شاهد جلسات فرمالیته نباشیم و خروجی این کمیته منجر به اقدامات کارساز و موثر شود.
در پایان یادآوری می‌شود، سیراف نگین خلیج فارس است که توانسته در این سال‌ها در فصول مختلف سال گردشگران داخلی و خارجی بی‌شمار را به خود جذب کند و به رونق گردشگری استان بیفزاید اما این بندر کهن با وجود ظرفیت بالقوه‌ای که در زمینه ثبت جهانی دارد ولی در سایه سهل‌انگاری و کم‌کاری مسوولان در جهانی شدن آن تعلل شده است. اینک که ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر همت به خرج داده و به فکر ثبت جهانی سیراف افتاده است، می‌طلبد که مسوولان ارشد استان و دستگاه‌های مربوط نیز با این ادارهکل در این زمینه همکاری کنند تا با ثبت جهانی سیراف دین خود را به تاریخ و تمدن این بندر ادا و نقش شگرف آن را در تاریخ دریانوردی به جهانیان معرفی کنند.
پربازدید ها